Кіналаудың түрлері – ескерту, сақтандыру,сөгу.
Ескерту- жасау кемшілікті оңай жөндеуге болатын кезде қолданылады. Ал жиі қолданылса, тәрбиелік мәнін, ықпал күшін жояды. Егер оқушы қойылған талапты біле тұрып, оны екінші рет бұзса, ескертумен қатар сақтандыру әдісі қолданылады.Қорқыту арқылы емес, ережені орындауын талап ету арқылы өтеді.
Сөгу - кіналаудың күшті түрі. Сөгу өтірік, ұрлық, дөрекілік, тәртіп ережелелрін орындаудан бас тартушылық кезінде қолданылады. ( жеке немесе ұжым алдында). Кейде сөгіс әңгімемен жалғасады, онда тәрбиелік әсері күшті болады. Егер оқушы дөрекілігін қайталай берсе, сынып жетекшісінің талабына бағынбаса, еріксіз көндіру, күштеу әдісі қолданылады..Бұл- тәрбие әдісі және жазалаудың түрі. Жазалау ретінде ешуақытта баланы жұмыстан, сабақтан, тамақтан шектеуге болмайды, еңбек процесінің өзінің ұйымдастырушылық, тәрбиелік ықпалының күшті екенін ескеру жөн. Тәрбие практикасында бұл сан түрлі әдістер бірімен бірі байланыстырылып, қиылыстырылып, үйлестіріліп, алмастырылып қолданылады., бұлай қолдану оқушыға әсер етудің ең маңызды шарты.
Қазақтың халықтың тәлім- тәрбие педагогикасында әңгімелесу, кеңесу, түсіндіру, сенім көрсету, бұйыру, жаттықтыру, әдеттендіру, өтіну, жаттықтыру, бата- тілек, қарғыс,сөгу, тәжірибеде көрсету, өнегелік тәлім, бәсеке жарыс т.б. сияқты тәрбие әдістері бар және осылардың бәрі ғылыми педагогиканың негізін қалайды.
Тәрбие ісі сан түрлі формада ұйымдастырылуы мүмкін.Тәрбиенің ұйымдастыру формасы дегеніміз- тәрбие процесін ұйымдастыру түрлері.Тәрбие процесін ұйымдастыру формасы кең мағынада және тар мағынада түсініледі.Кең мағынадағы тәрбие жұмысының формасы тәрбие жұмысының тұтас ұйымдастырылуымен сипатталады: оқыту процесінде тәрбиелеу, сыныптан, мектептен тыс жұмыстарда тәрбиелеу, отбасында тәрбиелеу формасы түгел қамтылады. Тәрбие процесінде сынып оқушылары түгел қатысуы, қатыспауы, түгел ұйымдастырылуы, топпен және жеке ұйымдастырылуы ғылыми негізде, педагогикалық әдебиеттерде қалыптасқан және кең тараған. Соңғы жылдары тәрбие жұмысын ұйымдастырудың жаңа формалары көрініс тапты : әр түрлі клубтар, ғылыми қоғамдар, мәдениет университеті, мектептегі көркем - өнер театры, кино студиялар, алқалы жиындар т.б жарыстар (“Ал, қанеки қыздар ! ”, ”Өнерпаздар жарысы”, ”Алтын сақа”, ”Мамандықты қорғау”, ”Ән жарысы” т.б.)
Тәрбие сияқты күрделі процесте бір формамен шектеліп, қанағаттануға болмайды немесе кез келген өмірдегі жағдайға байланысты тәрбиенің жаңа формасын қолдана беруге де болмайды. Қандай жаңа болса да, дайын бір ғана тәрбие формасы арқылы жас ұрпақты баулудың барлық мәселелерін шешуі мүмкін емес, сондықтан аталған тәрбие формалары үнемі бір- бірімен алмастырылып, кезектесіп ұйымдастырылады.
Еліміздегі көптеген мамандық иелерінің жеке тұлғасының “Сегіз қырлы, бір сырлы” дамуы алдымен сабақ процесінде (Әр түрлі пәндерді оқу үстінде) іске асса, ал сыныптан тыс кездерде тәлім- тәрбиенің өзге формалары қолдану арқылы түрлене түседі.
. Тәрбие жұмысын жоспарлау.
Оқушылар мектепте оқитын белгілі мерзім ішінде теориялық және әдістемелік білім алады, таңдаған мамандығы бойынша тәжірибелік ж дағдылар мен білікті иегереді. Бұл процесс оқу жоспары мен бағдарламаларына, оқу орнының тәжірибеде тексерілген іс әрекетіне негізделіп құрылады.Жас маманды қалыптастыру мәселесі мектепте педагогтар ұжымының басшыларының бірлескен күшімен шешіледі.Сыныптан тыс тәлім- тәрбие жұмысы ғылыми негізде жасалған жоспраға байланысты жүргізіледі. Ол оқу орнына қабылданғаннан бастап бітіргенге дейінгі уақытта тұтас қамтиды.Оқушылармен жүргізілетін жалпы тәрбие жұмысының перспективтік және ағымдық ( жылдық,семестрлік, тоқсандық, апталық) жоспары Қазақстан Республикасының Білім министрлігініңұсынған “Комплексті үлгі жоспарына” сәйкес жергілікті жердің ерекшеліктері, мүмкіндіктері, болашақ маманның мамандыққа бөлінуі, мінездемесеі ескеріле отырып жасалады.Орта арнаулы білім беретін оқу орындарында тәрбие жұмысының осылай (алғашқы жылдан бітіргенге дейінгі кезеңді қамтитын) сатылы жоспарлауының дұрыстығы көп жылдық тәжірибеде дәлелденген.
Мектепте перспективтік жоспарын жасау үшін педагогтардан пәндік комиссия құрылады. Жоспар жасағанда, талдағанда, іске асырғанда тәрбиенің негізгі бағыттары мен принциптерін, іске асырғанда тәрбиенің негізгі бағыттары мен принциптерін бейнелейтін барлық бөлімдерінің өзара байланысы болуы негізделеді.Ағымдағы тәрбие жоспарларында нақты шаралар, жауапты адамдар, өткізу мерзімі белгінедеі.Бұл жоспар жалпы оқу орны бойынша бөлімдерде, топтарда , пәндік комиссияларда, оқушылар кеңестерінде іске асырылады.Әрине, бұл ағымдағы жоспарлардың а расындағы тығызы байланыс орын алып, педколледждің жалпы жоспарынан туындап отырады. Тәрбие жоспарын жасауда төмендегі педагогикалық талаптар ескеріледі.
1.Сыныптан тыс тәлім- тәрбие жұмысының жоспары тәрбиенәің мақсатына, міндетіне, бағытына сәйкес келуі;
2.Тәлім - тәрбие жұмысының жоспары тәрбиенің мақсатына, міндетіне , бағытына сәйкес келуі;
3.Тәлім- тәрбие жұмысы оқушылардың талап- тілегінен, мүддесінен туындап, олардың ғылым мен техника, әдебиет пен өнер, спорт т.б саладан қабілеттерін дамытуды қамтамасыз ететіндігі;
4.Тәлім- тәрбие жұмысы жоғары идеялық- құқықтық, ғылыми дәрежеде, шебер сынып жетекшісінің басшылығымен өткізілуі ;
5.Тәрбие жұмысында оқушылардың жас және жеке ерекшеліктері , дербестігі мен білімі, бастамашылыдығы, қызығушылығы ескеріліп, тәрбиенің мазмұны тереңдетіліп, түрлері мен әдістері жыл озған сайын күрделеніп отырылуы.
Осы талаптарға сай құрылған перспективтік жоспарда тәрбиенің мақсаты, міндеті, оны шешудің жолдары, әдіс- тәсілдері де белгінеді. Егер 1- курста оқушылардың өмірге дұрыс көзқарасын, дүниетанымын кеңейтуге мүкіндік беретін жұмыс формалары көп пайдаланылса, жоғары куртсарда дін, ғылым, техника, этика, өнер салаларының пікір таласын тудыратын өзекті мәселелері сөзсіз қосылады.
Тәжірибеде жастардың шығармашылық қабілетін дамытуға көңіл бөліп, мамандығына бағдарлау ескеріледі. Перспективтік жоспарды директордың төрағалығымен педагогикалық кеңесте талқылап бекітеді.
Жас ұрпаққа тәрбие беру саласындағы сынып жеткшісінің жұмыс жоспары әр курста жалпы перспективтік жоспар негізінде тәрбиенің бағыттарына сай жасалады.