10-Кесте. Горизонталь бұрыштарды жеке бұрыш тәсілімен өлшеудің журналы.

 

 

Нүктелер	ВертикальдөңгелектіңорныКПКЛ	Горизонтальдөңгелектеналынғанесептер	Өлшенгенбұрыштар	Ортабұрыш
Түсіру	Бақылау, көзде у
В	А С	КП	151°20,0' (1) 87°34,5' (2)	63°45,5' (3)
А С	КЛ	31°56,5' (4) 328°11,5' (5)	63°45' (6)

 

Айналдырып өлшеу тәсілі. Мұнда теодолитті нүкте үстіне орналастырып, барлық бағыттардан (C1, C2, C3) сағат тілінің бағытымен, жүйелі нысаналау жолымен жолымен есеп алады (23,ә-сурет). Лимбтың орнынан қозғалмағандығына көз жеткізу үшін, соңғы нысаналауды бастапқы бағытпен аяқтайды. Осы әрекеттер бірінші жартылай тәсілді құрады. Екінші жартылай тәсілде лимбаны орнынан жылжытып, дүрбіні зенит арқылы ауыстырады да, барлық бағыттарды сағат тілінің бағытына қарсы жүйелі түрде нысаналайды.

23- Сурет. Бұрыш өлшеудің тәсілдері.

Горизонталь бұрыштарды техникалық теодолиттермен өлшеу дәлдігіне негізінен аспаптар нысаналаудың қателіктері, аспапты, қаданы орналастыру және есептеу қателіктері әсерін тигізеді.

Қазіргі кездегі теодолиттер тиісті жөндеулерден өткізілсе және өлшеудің лайықты әдісі қолданылса, онда қателіктер өте аз жіберілетін болады.

Аспап пен қаданы мұқият орналастырғанда және қабырғаларының ұзындығының ең аз болуына шек қойылғанда, центрлеу мен редукция қателіктерінің әсерін азайтуға мүмкіндік туады. Есептеудің қателігін, есептеу құрылғысының дәлдігінің жартысына тең деп қабылдайды, яғни m_e=t/2.

Қайталаулар әдісі. Горизонталь бұрышты қайталау жолымен өлшеу әдісі төмендегідей (23,б-сурет):

 1) вертикаль дөңгелек сол жақта болғанда, алидаданы 0°­қа жақын есептеуге қояды да, содан кейін алидаданы бекітіп, лимбаны босатып, артқы нүктені (А) нысаналап, а₁ есептеуін алады;

2) лимба бекітулі күйде тұрғанда, алидаданы босата отырып, дүрбіні алдыңғы нүктеге (В) бағыттап, а₂ есептеуін алады;

3) дүрбіні зенит арқылы ауыстырып, вертикаль дөңгелектің оң жақтағы орнына келтіреді;

4) лимбаны босатып, дүрбіні артқы нүктеге бағыттайды, бірақ есептеуді алмайды;

5) лимба бекітулі күйде тұрғанда, алидаданы босатып, дүрбіні алдыңғы нүктеге бағыттайды да, а₃ есептеуін алады.

Бір жартылай қайталау кезіндегі бұрыштың мәні бақылау мәні деп аталады, ол былайша анықталады:

β_б = а_{2 -} ­а₁ (28)

Бір жартылай қайталаудан өлшенген бұрыштың орташа (соңғы) мәнін мына формула бойынша анықталады:

β_б = а₃­ -а₁ / 2 (29)

Бұрыштың соңғы және бақылау мәндерінің арасындағы р.ұқсат етілген айырмашылық, теодолиттің есептеу құрылғысының бір жарым еселік дәлдігінен (t) аспауы керек, яғни: β - ­β_б = 1,5t

Өлшеу дәлдігін жоғарылату үшін, бұрыш бірнеше рет қайталап өлшенеді.

● Вертикаль бұрыштарды өлшеу: Вертикаль немесе көлбеу бұрыштарды вертикаль дөңгелектің көмегімен өлшейді (24-сурет). Вертикаль дөңгелекте нөлдің орны (МО) деп визирлік осьтің горизонталь бағытта және үлбіреуіктің нөл пунктте тұрған кезіндегі вертикаль дөңгелектен алынған есепті айтады.

Егер нөлдің орны алдын-ала белгілі болса, онда көлбеу бұрышты вертикаль дөңгелектен алынған екі есептеу (КП және КЛ) нәтижелері арқылы анықтауға болады.