Қорытынды

Қорытындылай келсек, осы дәріс барысында студенттерге экономика ұғымымен алғаш таныстырылды, даму тарихының кезеңдерін қарастырылды, Сонымен қатар қажеттілік және игілік ұғымдарының негізі ашып түсіндірілді, яғни дәріс өз мақсатына жетті.

1-тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау

Бұл тақырыпты «экономика» терминінің пайда болуынан бастап қарастыру керек. Экономиканың мәнін экономикалық теория мәнімен байланыстыру керек. Экономикалық теорияның ғылым ретінде пайда болуы, даму кезеңдері, әдістері мен принциптерін, атқаратын қызметтерін толық ашып көрсету керек.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Әубәкіров Я, Нәрібаев Қ және т.б Экономикалық теория негіздері. Оқулық, Алматы. «Санат», 1998 – 479 бет

2. Әубәкіров Ж. Ә, Байжұманов Б.Б, Жақыпова Ф. И, Табеев Т.П. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы: Қазақ университеті 1999– 280 бет

3. Ғабит Ж.Х. Экономикалық теория, Оқу-әдістемелік кешен, 2006ж.

4. Курс экономической теории. Под общей ред. Чепурина М.Н. и Киселевой Е.А. – М.- 2004. – с. 832

5. Макконнелл К.Р, Брю С.Экономикс в 2 х томах. Таллин. 1995. – 400 и 400стр

6. Дильдабекова Н.Д., Женсхан Д.Ж. Экономикалық теория, Астана – 2004

2. Шолу дәрісі. Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы

Дәрістің мақсаты: Өндіріс ұғымымен танысу, экономикалық факторлардың маңыздылығын ашу, Еңбек бөлінісінің ролін анықтау, т.б.

1. Өндірістің мәні және қоғамдық өмір. Ресурстың түрлері. Өндірістің мақсаттары және нәтижесі

2. Өндірістік күштер және өндірістік қатынастар. Еңбек бөлінісі.

Негізгі өндірістік факторлар: еңбек, капитал, жер, қәсіпкерлік қабілет. Қоғамдық өндіріс. Ұдайы өндіріс.

3. Экономикалық жүйе.

Негізгі ұғымдар: кооперация, ұдайы өндіріс, мамандану, факторлар, капитал, т.б.

Өндіріс - бұл қоғам дамуына қажет материалдық игіліктер мен қызметтер жасау мақсатымен табиғат заттарына адамның ықпал ету процесі. Бұл процестің дамуы ұзақ мерзімді қамтиды жабайы өнімдер өндіруден өте күрделі техникалық жүйелер, өзгерістерге икемді кешендер, есептеу машиналар өндірісіне дайын. Өндіріс процесінде игіліктер мен қызметтер жасау тәсілдері және түрлері өзгеріп қоймайды, осымен бірге адамның өзінің өнегелілігі дамып жетіле түседі.

Қандай жүйеде болмасын өндіріс қоғамының табиғатпен қатынасы, байланысы болып табылады. Осы қатынастар өндірістік ресурстар арқылы білінеді. Экономикалық теорияда «ресурс» деген түсінік өндірістің әр түрлі элементтерінің жиынтығы болып табылады, бұлар материалдық және рухани игіліктер мен қызметтер жасауға қолдануы мүмкін. Экономикалық ресурстар: табиғи ресурстар және материалдық ресурстарға бөлінеді.

Табиғи ресурстар – дегеніміз бұлар адамның өмір сүруінің табиғаттық шарттарының жиынтығының бөлшегі, өндіріс процесінде қолдануға болатын қоршаған ортаның өте маңызды компоненттері. Мысалы, күн қуаты, су ресурстары, пайдалы қазбалар.

Материалдық ресурстар - дегеніміз өздері өндірістің (еңбек құралдары және заттары) нәтижесі болып табылатын, құрал – жабдықтардың барлығы жатады. Қоғамның қандайында болмасын табиғи, материалдық және еңбек ресурстары тән және қажет болып табылады. Нарық экономикасында бұлардың қатарына қаржы ресурстары қосылады. Осыған адамның өндіргіш күштерін бағыттау қажет.

Өндіргіш күштер - бұл адам өзінің өндірісіне және тұтынуына бейімдеп қызмет етуге жұмылдырған күштер. Ал адамсыз өндірістің және тұтынудың болуы мүмкін емес. Сондықтан өндіру және тұтыну үшін қолданылатын табиғат күштері, адамның өндіргіш күштер болып табылады. Өндіргіш күштердің ішкі құрылымы болады. Олардың ішінен алдымен өндіріс құралдарын және жұмысшы күшін бөліп атап айту қажет.

Экономикалық теорияда өндірістің мүмкіндігі мен нәтижелілігіне шешуші әсер ететін ерекше маңызды элемент, немесе объекті, өндіріс факторлары деп атайды. Өнім өндіруде пайдаланылатын осындай факторлар өте көп болды. Және әр жекелеген өнімді өндіруге икемделген өзіндік факторлар болады.

Өндіріс құралдары екі бөлшектен құралады:

1. Еңбек заттары – ол адамның еңбегіне бағытталған зат.

2. Еңбек құралдары – ол адамның еңбек затына ықпалын жүргізетін құрал.

Тұтыну тауарларын жасау үшін инвестициялық игіліктер немесе экономикалық қорлар қажет. Экономикалық ресурстар – экономикалық игіліктерді өндіру үшін пайдаланылатын элементтер, бұнда өндіріс факторы табиғаттан пайда болады және оны адам өндіреді. Өндіріс ресурстары бұл шаруашылық әрекетте қолданылатын өндірістің әртүрлі құралдарының жиынтығы. Ресурстарға жататындар: табиғи ресурстар, адам ресурстары, қаржылық, ақпараттық және т.б. Осы замандағы индустриалдық нарықтық экономика ақпарат ресурстарсыз болмайды, бұлар ғылыми-техникалық революция кезеңінде өте маңызды рөл атқарады.

Қазіргі кезде экономикалық теорияда төрт өндірістік факторлар көрсетіледі: жер, еңбек, капитал, кәсіпкерлік қабілет.

1. Өндірістік факторлар ретінде жер екі жағынан қаралады:

• жер беті ретінде

• экономикалық мақсатта пайдалануға қажетті табиғи игілік ретінде

Егер қажетті миниралды және органикалық тынайтқыштарды әсіресе жаңа технологияны қолдаса жердің құнарлығы сақталып қана қоймайды одан сайын жақсаруы мүмкін. Адам саны артқан сайын адам басына шаққандағы жер көлемі жылдан жылға қысқаруда.

2. Капитал:

• Өндіріс факторы ретінде және қаржы ретінде пайдалануға болады.

• Өндіріс факторы ретінде капитал өндіріс құралдарын сипаттайды. Мұнда ұзақ уақыт пайдаланылатын өндіріс құралдары (машина, құралдар) жер қысқа мерзім пайдаланылатын өндіріс құралдары (шикізат, энергия қуаты, жол байланыс қызметі).

Нақты капитал пайда болу үшін өндіріс құралдарын сатып алуға қаржы қажет. Осы қаржы ақша капиталы болып табылады. Өндіріс құралдарын сатып алуға капиталдың жұмсалуы қаржыландыру, ал ақша капиталын нақты капиталға айналдыру- инвестициялау деп аталады.

3. Еңбекті де екі жақты түсіндіруге болады:

• адамның ойлау қабілетімен қимылдау қабілеті.

• өндіріс процесінде пайдалануға болатын қоғамдағы барлық еңбек ресурстары.

Еңбек қызмет ретінде қарағанда оны басым ойлау қабілетті қажеттілік немесе интелектуалды және басым қимылдау қабілетін қажет ететін деп бөледі. Білім деңгейіне қарай:

• көп дайындықты қажет ететін еңбек,

• көп дайындықты қажет етпейтін еңбек,

4. Соңғы жылдары көптеген елдердің экономистер өндіріс факторына кәсіпкерлік қаблетті де жатқызды. Кәсіпкерлік қабілет - бұл барлық өндірісі факторларын тиімді пайдалануға қабілеті бар адам ресурстарының ерекшк түрі. Оған мынадай қасиеттер тән болуға тиіс.

1). Өндіріс факторларын дұрыс үйлестіру мен келістіру үшін оның білім деңгейі жоғары болуы керек.

2). Дұрыс шешімдер қабылдай білуі керек.

3). Жаңамалдыққа ұмтыла білуі керек.

4). Тәуекелшіл болуы тиіс.

Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.

Өндірістік бағдарламаны жасағанда, онда толығымен өндірістік қуаттылықты қолдану, жаңа ғылыми жетістікті қолдану, шикізат және материалдар шығыстары, энергия және отын, өндірістің шығындарын азайту және пайданы өсіру көздері қарастырылады.

Өндірістік қатынастар:

1.Әлеуметтік экономикалық меншік қатынастары мен табыстарды бөлу мәселелерімен айналысады

2.Ұйымдастыру экономикалық ( маркетинг, менеджмент)

3.Техникалық-экономикалық

Өндіріс Өндірістік бөлім Өндірістік күш Өндірістік қатынас

Шикіат өнім тауар кіріс пайда

Еңбек кооперациясы - өндіріс барысында қызметкерлердің бірлескен іс- қимылдарын келісіп алуды қамтамасыз ететін еңбекті ұйымдстыру нысаны. Еңбектің жай кооперациясында барлық қызметкерлер бір текті жұмысты орындайды.

Факторлар:

Өндірістік процесте жүзеге асатын еңбекке деген қабілеттілігі бар адам ресурстары - еңбек ресурстары

Табиғи ресурстармен адамның барлық қызметтері нәтижесінде өзгеретін олардан жасалатын материалдар еңбек затары ретінде көрінетін - еңбек заты.

Адамдар арқылы еңбек процесінде заттарға әсер ететін еңбек қызметінің жинақталған ресурстары еңбек құралдары ретінде көрінеді - еңбек құралдары.

Қоғамдық өндіріс екіге бөлінеді: материалдық және материалдық емес. Материалдық өндіріс өз ішінде екіге бөлінеді материалдық игіліктерді өндіру және материалдық қызметтерді өндіру. Материалдық емес өндіріс өз ішінде екіге бөлінеді материалдық емес игіліктерді өндіру және материалдық емес қызметтерді өндіру.

Ұдайы өндірістің екі типі бар: жай ұдайы өндіріс және ұлғаймалы ұдайы өндіріс.

Жай ұдайы өндіріс - өндіріс процесінің алғашқы ауқымда қайталануы.

Ұлғаймалы ұдайы өндіріс - өндіріс процесінің көбейтілген ауқымда қайталануы. Ол өзі үшке бөлінеді: интенсивті, экстенсивті, аралас.

1. Экстенсивті өндіріс - факторлардың сан жағынан молаюы арқылы дамиды.

2. Интенсивті өндіріс – техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.

3. Аралас - өндіріс факторлардың сан жағынан молаюы және техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.

Жүйе - (грекше құрастыру, бөліктерді біріктіру, қосу) заңдылықтардың, бір бірімен байлнысты құбылыстардың, сондай ақ, табиғат пен қоғам білімдердің объективті бірлігі.

Жүйенің қасиеттері:

1.Элементтердің жиынтығы

2.Элементтердің арасында маңызды байланыстар болуы тән

3.Ұйымдастыру

4.Элементтердің өзара әрекеттесу нәтижесінде біртұтас жүйеге тән.

Экономикалық жүйе - экономикалық өзара байланысты және белгілі бір түрде реттелген элементтердің жиынтығы.

Меншік қатынастарымен ұйымдастырылу түрлеріне сәйкес болатын барлық экономикалық іс-әрекеттердін жиынтығы сол қоғамның экономикалық жүйесін құрайды.