- •Оқу құралының құрылымы
- •1Тарау Экология міндеттері мен болашағы
- •1.1. Экология пәні және анықтамалары
- •1.2. Ғылымның қысқаша даму тарихы
- •1.3. Экологияның негізгі бағыттары
- •2Тарау Организм және орта
- •2.1. Аутэкология
- •2.2. Организм көбеюінің потенциальды мүмкіншілігі
- •2.3. Экологиялық факторлар. Экологиялық факторлардың әсер ету заңдылықтары
- •1 Кесте Тіршілік жағдайларының әсерінен өсімдіктердің анатомиялық құрылысының ерекшеліктері
- •2 Кесте
- •2.4. Абиотикалық факторлардың тірі организмдерге әсері
- •3 Кесте Өсімдіктер және жануарлар организміндегі су мөлшері
- •2.5. Организмнің ортаға бейімделуінің негізгі жолдары
- •5 Кесте Ортаның қолайсыз жағдайларына организмдердің негізгі бейімделу тәсілдері
- •2.6. Негізгі тіршілік орталары
- •Популяция экологиясы
- •3.1. Популяция түсінігі
- •14 Сурет. Популяциядағы особьтар тобының немесе жұптарының таралуы
- •3.2. Популяцияның демографиялық құрылымы
- •3.3. Популяцияның этологиялық құрылымы
- •4 Тарау Организмдердің биотикалық қарым қатынастары
- •4.1. Биотикалық қарым қатынастары
- •9 Кесте а және в түрлерінің популяцияларының арасындағы қарым-қатынастың әртүрлі типтері
- •4.2. Қарым-қатынас типтері
- •4.3. Бәсекелестік арқылы жою принципі. Экологиялық қуыс
- •19 Сурет. Бір жерде кобею кезінде тіршілік ететін екі жақын туысты теңіз балықтарының қорек құрамы. Организмдердің әртүрлі қоректік қатынасы пішінінің мөлшерімен көрсетілген
- •1 Тәжірибе
- •2 Тәжірибе
- •5Тарау Биоценоз
- •5.1. Биоценоз-күрделі табиғи жүйе
- •5.2. Биоценоздың түрлік құрылымы
- •5.3. Биоценоздардың төзімділігі
- •6 Тарау Экологиялық жүйе
- •6.1. Экологиялық жүйенің құрылу заңдылықтары
- •6.3. Экожүйе өнімділігі
- •6.4.Экожүйенің қоректік құрылымы
- •9 Кесте
- •11 Кесте
- •6.5. Экологиялық сукцессиялар. Экожүйенің өзіндік дамуы және оның тұрақтылығы
- •6.6. Қоректік тізбектегі зиянды, улы заттардың жинақталуы
- •7Тарау Биосфера
- •7.1. Биосфера туралы түсінік
- •7.2. Биосфера және оның шекаралары
- •7.3.Тірі заттардың негізгі қызметі мен қасиеті
- •7.4. Ноосфера
- •7.5. Жердің жалпы антропогендік дағдарыстары
- •7.6. Биологиялық көптүрлілікті сақтау мәселелері
- •7.7. Б.Коммонердің «экология заңдары»
- •1. Барлығы барлығымен байланысты
- •2. Материя жойылмайды, жоқтан пайда болмайды, ол бір түрден екінші түрге өтеді
- •3. Табиғат өзі жақсы біледі
- •Тұрғын үй ауасына тазалық баға критерийі
- •Кейбір антропогендік факторларының биосфераға әсері
- •Қоршаған ортаға және дамуға қатысты рио-де –жанейро декларациясы
- •1 Принцип
- •8 Принцип
- •9 Принцип
- •10 Принцип
- •11 Принцип
- •12 Принцип
- •13 Принцип
- •2. Экологиялық қауіпсіздіктің табиғи-тарихи негіздері, принциптері және стратегиялық мақсаттары
- •2.1 Қазақстанның өтпелі кезеңдегі экологиялық мәртебесінің ерекшеліктері
- •2.2. Экологиялық қауіпсіздік принциттері, стратегиялық мақсаттары мен міндеттері
- •3. Айналадағы ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды басқару жүйесі
- •3.1. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің институттары мен тетіктері
- •3.2. Нормативтік –құқықтық база
- •3.3.Әлеуметтік әріптестік және жұртшылықтың қатысуы
- •4. Экологиялық талаптар және өтпелі кезеңнің басымдықтары
- •4.1. Құрылымдық өзгерістер және экологиялық саясат
- •4.2. Жекешелендірудің экологиялық проблемалары
- •4.3. Қаржы-экономикалық саясат
- •5. Халықаралық ынтымақтастық
- •Мазмұны
2. Экологиялық қауіпсіздіктің табиғи-тарихи негіздері, принциптері және стратегиялық мақсаттары
2.1 Қазақстанның өтпелі кезеңдегі экологиялық мәртебесінің ерекшеліктері
Қазақстан географиялық тұрғыдан Евразия алып құрлығының кіндігінде орналасқан. Еліміздің Жер биосферасы жүйесінің ауқымды тұтас секторында жатқан негізгі аумағын ауа райы-климаттық сипаттамасы әсіресе, құрлықтық болып келетін далалы, шөл және шөлейт жерлер құрайды. Ел аумағының едәуір бөлігі сейсмикалық қауіпті аймақты қамтиды, сөйтіп экологиялық қолайсыздыққа зілзала қатері қосылады. Табиғат пайдаланудың қалыптасқан негізінен алғанда ресурстық- шикізаттық және бір бейімді жүйесі әрі өндіргіш күштерді орналастырудың табиғат жағдайы мен тұрмыс ерекшеліктерінің және экологиялық шектеулердің ескерілмей жүргізілуі түрғылықты халқы үшін техногеңдік ықпал-әсері, тәуекелі және экологиялық қатері жоғары аймақтар мен өңірлердің пайда болуына әкеліп соқты. Осы орайда қоғамдағы нарыққа көшу кезеңінің қиындықтарымен ұштасып жататын әлеуметтік шиеленіс, әсіресе экологиялық апат аймақтарында айрықша көрінетін халықтың экологияға байланысты алаңдаушылығының тұрақты факторына ұласады.
Экологиялық қауіпсіздіктің негізгі проблемаларын айқындап, басымдықтарын белгілеген кезде негізінде қалыптасқан табиғат пайдалану мен айналадағы ортаны қорғау жүйесінің әлі жеткілікті толық және кешенді түрде зерделенбеген табиғи-ғылыми, ғылыми-техникалық, мәдени-тарихи және өзге де аспектілері мен ерекшеліктерін, өнеркәсіптің табиғаттың шетін экологиялық жүйелері мен бүгінгі халықтың, сондай-ақ болашақ ұрпақтардың денсаулығына тигізетін техногендік әсерінің зардаптары проблемаларын ескеру қажет.
Осы проблемалардың Қазақстан үшін аса өзекті геосаяси, геоэкономикалық және биосфералық-экологиялық аспектілері БҰҰ қабылдаған Рио-де-Жанейро Декларациясында және халықаралық құқықтың қатысушысы ретінде Қазақстан қуаттайтын негізгі конвенцияларда ерекшеленіп, жүйеленеді. Қазіргі заманғы индустриялық өркениеттің тұрақты дамуының тұжырымдамалық негізі ретіндегі ауқымдық экологиялық доктринаның осы құжаттары елдің экологиялық жай-күйі мен стратегиялық мақсатына сәйкес оның халықаралық мәртебесін бағамдауға, ал принциптерінде, саяси, заңдық, экономикалық және өзге де басымдықтарында сыртқы байланыстар мен халықаралық интеграциялық процестерде, ішкі реформалар мен басқа елдермен ынтымақтастықта биосфераның ауқымды, аймақтық және жергілікті масштабтары мен жағдайларында ұлттық мүдделері мен пайдасының неғұрлым толық ескерілуіне мүмкіндік береді.
Қазақстанның жер биосферасындағы мәртебесімен айқындалатын экологиялық шектеулер мен айналадағы ортаны қорғау және табиғат пайдалану жөніндегі талаптар елдің экологиялық қауіпсіздігі мен тұрақты дамуының табиғи іргетасы болып табылады. Әрі олар өтпелі кезең жағдайында айналадағы табиғи ортаны қорғау туралы, Жер туралы, Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы, Су, Орман кодекстері мен елдің басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде неғұрлым толық және тиісінше ескерілуге тиіс.