Сурет 3. Мекеменің «шина» желісі

"Шина" топологиясында компьютерлер мәліметтерді электрлі сигнал түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді. Компьютердін шина арқылы әрекеттестік процесін түсіну үшін, келесі түсініктерді білу қажет:

• сигнал беру;

• сигнал шағылысуы;

• терминатор.

Деректер электр сигналдар түрінде желінің барлық компьютерлеріне жіберіледі, бірақ ол деректерді осы сигналға шифрланған мекен-жайына сәйкес компьютер қабылдайды. Сонымен қатар әрбір уақытта тек бір компьютер ғана жібере алады. Желіде бір компьютер ған деректерді жібергендіктен, оның өнімділігі шинаға қосылған компьютерлер санына байланысты. Олар көп болған сайын, желі баяуланады. Компьютерлердің санынан басқа, желінің жылдамдығына көпетеген факторлар әсер етеді:

• желіде компьютердің аппараттық қамтамасыздандыру сипаттамасы;

• деректерді жіберу компьютер жиілігі;

• желілік қосымшаларда жұмыс істеу түрі;

• желілк кабель түрі;

• желідегі компьютерлер ара қашықтығы.

Принетрлер құрылымдық және лазерлік, принетр типі Hewlett Packard 4100.

Әрі желі топологиясынын шарттары бар. Мысалы, ол тек кабель түрін ғана емес, сонымен қатар оны қолдану әдістерін ұсынады.

Топология сонымен қатар, желідегі компьютерлер әрекеттестік тәсілін анықтайды. Желі құрастырудын әртүрлі төсілдері бар:

• шина (bus) топологиясы;

• жүлдызша (star) топологиясы;

• сақина (rіng) топологиясы.

Егер компьютерлер тізбектеліп бір кабель бойында орналасатын болса, онда бұл шина топологиясы және компьютерлерді байланыстыруда коаксиалды кабель қолданылады.

Концентраторлар немесе бір нүктеден шығатын кабель бөлігіне қосылған компьютерлер байланысу кестесі жұлдызша топологиясы деп аталады және компьютерлерді байланыстыруда есулі қос сымды кабель қолданылады.

Егер компьютерлер жалғанған кабель сақина тәрізді оралып келіп қосылса, онда ол топология сақина топологиясы деп аталады [10, б.64].

Компьютердің шина арқылы әрекеттестік процесін түсіну үшін, келесі ұғымдарды білу қажет: сигнал беру; сигнал шағылысуы; терминатор.

Кодталған сигналдарды кабель арқылы беру үшін, екі технология пайдаланылады: таржолақты және кеңжолақты сигнал беру [11, б.22].

Қазіргі кезде мемлекеттік органдар жақсы дамыған ақпараттық инфрақұрылымсыз уақытқа сай жұмыс істей алмайды. Бұл заман талабы. Бірқатар мемлекетік функцияларды басқару ісінде дәстүрлі қағаз негізден электрондық салаға көшу өзге де маңызды факторламен қатар табысқа жету шарттарының бірі болып отыр.

Деректерді өңдеу технологиясы. Іс-жүргізу жұмысының жүйесінде ақпараттын үлесі, қағаз бетінің тасымалдаушысы болып саналатын, кейінгі кезде белсенді дамуға байланысты қысқартылған:

• қазіргі технологияның құжаттармен жұмыс істеуі;

• құжаттардың компьютерге жедел енгізудің әдісі (сол сияқты жазбаша түрінде);

• құжаттарды мәтiн түрде де, графикалық түрде өзгертуге, жаңартулар енгізуге болады;

• электрондық қызмет арқылы да жұмыс жасауға болады.

Автоматтандырылған ақпараттық жуйесін ендіру және оны жетілдіру бағытында жүргізілген жумыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппаратында бірсыпыра қызмет функцияларын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға мүмкіндік туды. Олар, атап айтқанда, мыналар:

• кіріс және шығыс қужаттарын тіркеу;

• ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;

• қосалқы жүйеде өнделген қужаттарды сканерлеу және көрініске шығару;

• электрондық ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;

• бөлімшелердің кіріс-шығыс құжаттарын тіркеу;

• бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;

• мұрағат құжаттарының кірісі мен шығысы автоматты түрде тіркеледі.

Жоғарыда көрсетілген кеден органы мәліметтері бойынша осы мекеменің кемшіліктерінің көп екендігін көруге болады. Атап айтатын болсақ олар:

• мекемеде қызметкерлердің автоматтандырылған жұмыс орны өте қарапайым түрде жүзеге асырылады;

• құжат айналымы қолдан жүргізіледі;

• барлық есептеулер қарапайым Excel бағдарламасының көмегімен орындалады;

• ақпараттын рұқсат етілмеген қолданыстан еш қорғалмаған;

• барлық кіріс, шығыс құжаттарының қолдан тіркеу жүйесі жұмыс үстінде.

Бұл кемшіліктерді жою үшін біз жобалаған «Кедендік төлемдерді есепке алу» атты ақпараттық жүйесі - бар жүйенің мүмкіндіктерін бойына жинап, кез-келген қарапайым қолданушыға түсінікті. Сонымен қатар қолданушы кедендік төлем жасауына және оның есебін көру қажеттілігі болған жағдайын туғызу мүмкіншіліктері болады. Мұнда әр төлеушінің мәліметін көрсетілген мерзімнен бұрын көруге мүмкіндік береді, яғни мезгілінде тиым салынған ақпраттарды жинау мен көрсетуді жүзеге асыруды жеңілдетеді. Деректер көлемі шексіз болуы мүмкін.

Автоматтандырылған құжат айналымын құру және жүзеге асыру кеден қызметкерлеріне қысқа мерзімде тіркеуге және кіріс және шығыс құжаттарымен қажетті амалдарды орындауға мүмкіндік береді.

2.2. Ақпараттық қамтамасыздандыру сипаттамасы

Есептің ұйымдастырушылық экономикалық мәні:

1. тауарларды тіркеу есебі кедендік төлемдерді жүзеге асыру ішкі жүйесінде шешіледі;

2. есеп кедендік төлемдерді тиімді жүзеге асыруда және тіркеумен сәйкес шешіледі;

3. есеп кедендік тексерістен өтуде кедендік төлемдерді және басқа да тіркеулерді оңтайландыру үшін шешіледі;

4. кедендік төлемдердің атқарылғандықтары туралы есеп берулер баспаға жіберіледі;

5. сақталатын ақпараттар ЭЕМ жадысында сақталады;

6. жұмыс өнімділігін жоғарылату.

Алгоритм деп формальды ережелер жүйесін айтады (арифметикалық және логикалық әрекеттер тізбекітілігі түрінде), олар ізделіп отырған ағымдағы деректердің қайта өңделу үрдістерін анықтайды, яғни қойылған есеп шешімін бір мәнде шешуге мүмкіндік береді.

Нәтижелілік амалдардың нақты санының орындалуынан кейінгі мүмкіндікті білдіреді.

Көпшілдік бұл ағымдық деректердің нақты мәндерімен жүзеге асырылатын, біртипті есептер сыныбына алгоритмдерді қолдану.

Анықталғандық қолданушыдан және қолданылатын техникалық құралдардан тәуелсіз алынатын нәтижелерге сәйкестіктен тұрады.

Сызықтық есептеу үрдістері арифметикалық мәндер барысында қолданылуы мүмкін, ол нақты сандық деректер болғанда және әрекеттің есептік деректерінің нақты сандары болған кезде орындалады.

Есептеу үрдісі егер жүзеге асыру үшін бірнеше бағыттар қарастырылған болса тармақталған деп аталады. Деректерді өңдеудің үрдістердің әр жеке бағыттары есептеудің жеке тармағы болып табылады.

Циклдық құрылым алгоритмі – кіретін айнымалылардың түрлі мәндерімен сол немесе басқа формулалар бойынша есептеулердің көп мөлшерде қайталануынан тұратын алгоритм. Ақпараттық қамтамасыз ету – ақпараттық жүйенің маңызды элементі болып табылады. Автоматтандырылған жүйелер теориясында экономикалық ақпараттарды өңдеу, ақпараттық қамтамасыздандыруды машинадан тыс және ішкі ақпараттық қамтамасыздандыруларға бөлінеді.

Ақпараттардың машина тасымалдаушыларында жинақталуы ақпараттық модельдің тең бір бөлігінен тұрады. Деректер базасы келесі тапсырмаларды шешеді:

• ақпаратты сақтау және оның қауіпсізідігін ұйымдастыру;

• сақталып отырған деректердің өзгертілуі (жаңартулар, қосулар, жоюлар);

• қолданушылар сұраныстары бойынша деректерді іздеу және жинақтау;

• берілген формада деректерді шығару.

Шығыс ақпараттарының сипаттамасы.

Кесте 1

Қоймаға келіп түсетін тауар

№ п/п	Күні	Қойма атауы	Тауар коды	Тауар атауы	Саны	Салмағы
1	2	3	4	5	6	7

Кесте 2

Шығыс хабарламасы

№ п/п	Идентификатор	Берілу формасы	Берілу реті	Тауар атауы	Саны	Жіберілудің мерзімі
1	2	3	4	5	6	7

Кесте 3

Шығыс хабарламасының реквизиттарының тізімі және сипаттамасы

№ п/п	Реквизит атауы	Идентификатор	Шартты белгілеулері	Реквизит ұзындығы
1	2	3	4	5
1	Күні	B001	DATA	9(6)
2	Қойма атауы	B001	KA	A(25)
3	Тауар атауы	B001	TA	A(25)
4	Саны	B001	S1	X(7)
5	Салмағы	B001	S2	A(25)
6	Тауар коды	B001	ТК	9(12)

Кесте 4

Тауарлардың түсу анықтамасының реквизиттерінің тізімі

№ п/п	Реквизит атауы	Идентификатор	Шартты белгілеулері	Реквизит ұзындығы
1	2	3	4	5

Кесте 5

Тауарлар анықтамасы

№ п/п	Бірегейлендіру нөмірі	Тауар атауы	Тауар коды
1	2	3	4

Кесте 6

Кедендік төлем анықтамасы

Бірегейлендіру нөмірі	Тауар нөмірі	Төлем түрі	Төлем пайызы	Тауар салмағы	Төлем түрі	Төлем көрсеткіші
1	2	3	4	5	6	7

Машинадан тыс ақпараттық базасы ішкі машинаның ақпараттық базасының құрылу көзі болып табылады. Машинадан тыс ақпараттық қамтамасыздандыру заттық аймағына мыналар жатады:

• қолданушының есептер шешу үшін қажетті ақпараты бар құжаттар құрамын анықтау;

• құжаттарын формаларын және ақпараттар құрылымын (ақпараттардың және олардың өзара байланысының құрылымдық бірліктерін шығару) анықтау;

• қолданушы есептерінде өңделінетін ақпараттың классификациялау және кодтау, құжаттарды жүргізуден нұсқаулы және әдістемелі материалдарын құру, ақпараттарды өңдеуге дайындық.

Деректер базасы – бұл магниттік дискіде сақталатын арнайы ұйымдастырылған ақпараттық ресурстар жиынтығы.

Деректер базасы «қағаз» түрінде немесе электронды түрде ұсынылуы мүмкін.

Компьютерлік деректер базасы белгілі бір әрекеттерді (қосу, жою, өзгерту, көшіру, реттеу) орындауға болатын ақпараттардан тұратын файл (немесе файлдар жиыны) түрінде ұсынылады.

«Кедендік төлемдерін есептеу және олардың есебін автоматтандыру» есебін шешкен кезде үлкен көлемде сақталған ақпарат құралады, бұл оның ұйымдастырушылығын және сақталуын талап етеді.

Деректердің инфологиялық моделі. Пәндік аймақ – деректер базасында көрсетілген ақиқат әлемнің бір бөлігі.

ИЛМ ДБ жобалауда жүйенің ядросы болып табылады. ИЛМ қажетті және жеткілікті ақпараттан тұрады, АЖ әрі қарай жобалау үшін.

Инфологиялық модельде объектінің жеке экземплярлары ғана емес, класстары да бейнеленеді. Мұндай модельдерді құрудың көптеген әдістері бар: графтық модельдер, семантикалық желілер, «мән-байланыс» моделі және т.б. ИЛМ-де объектілер және оның қасиеттері арасындағы байланыстан басқа әртүрлі кластар объектілері арасындағы байланыстар бар. Мұндай байланыстарды бейнелейтін диаграммаларды ER - типті диаграмма деп атайды (мұндай атау ағылшын тілінен «мән» - «Entity», ал байланыс - «Relationship» шыққан). Алайда кей кезде ER - типті диаграммадан басқа ER – экземплярлы диаграмма қолданылады.

ER - типті диаграмма

ТАУАР – ТӨЛЕУШІ

ER – экземплярлы диаграмма

Даталогиялық жобалау. Деректердің инфологиялық моделі бойынша құрылатын сипаттама деректердің даталогиялық моделі деп аталады. Даталогиялық модель деректер элементтері арасындағы логикалық байланыстарды бейнелейді.

Ақпараттық қамтамасыздандыру (АҚ) – бірыңғай жүйе жиынтығы және хабарларды кодтаудың, құжаттама бірыңғайлы жүйелерінің, ақпараттық ағындардың сызбаларын, ұйымдағы базалардың құру әдістемесі. Тап осы ішкі жүйеге арналған хабар дер кезінде ұсынуы, басқаратын шешімдердің қабыл алуы болып табылады. АҚ объектінің ақпараттық үлгісі өзімен бірге ұсыналады. АҚ автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді ішкі машиналық негізде түзеледі. Қандай да болмасын техникалық құралдардың хабары адаммен қабылданады. Техника – экономикалық хабар топтастырғыштары және құжаттары ішкімашиналық АҚ (жиынтық барлық тап осы жазылғандардың машиналаларда сақталуы айқын белгілермен анықталады) – экрандық түрдің алғашқы енгізудің хабар түрлері болып табылады. Авиация саласында базалар әрбір жазылу хабарын сақтайды, басқа жазулармен байланыстың ешқандай қатысы еместігі базаның сипаттамасын береді. Олар қосымша база бөлінуі жолымен тек қана ара қатынаста бола алады. Байланыс базасымен дер кезінде аталады. Жазудың деректер базасымен негізгі модификацияланған түрі реттелген бола алады. Негізгі базаларға тап осы жүйеде базалардың топталуы жатады. Алғашқы кіріс құжаттардың түсуі негізінде ағашқы шығыс құжаттары хабар ұстаушы негізде болады. Тап осы қатысты сақтауға қандай болмасын жазудың ең басты базасы болады. Деректер базасынан жазулар модификациялана алады. Жүйеде бағынышты базамен тап осы төлем құжаттары базасы сәйкес келеді.

Пәндік аймақтың инфологиялық моделі (ИМ) – бұл ары қарай бағдарамалық және техникалық ортаны бағдарлау үшін қажет болып табылады. ИМ жобалау кезеңі инфологиялық жобалау деп аталады. Инфологиялық модель төменде көрсетілген:

1. Адекваттық бейнелеу (ИМ таныстыру тілі мүмкіндігінше толық мағананаы білдіруі қажет).

2. Қайшылықсыз (моделдік жетісеушілігін жібермеу керек).

3. Жеңіл кеңейтілушілік (өткен анықтама өзгеріссіз деректер қамамасыздандырылады).

4. Жеңіл тіл (тіл қолмен іске асырылуы керек, яғни автоматизацияланған жобада қолданылады).

5. Барлық қолданушыға түсініктілік.

Инфологиялық модель мақсаты — деректер базасын құру үшін нақты және толық ақпарат көзедерін табу керек болып табылады. Концепция мәлім инфологиялық үлгі нақты әлемді суреттейді, толық - параметрлердің сақтау орталары тап осылардың нәтижесі болып табылады. Сондай үлгілердің құруына жақын келулердің жиыны бар болады: үлгі графі, семантикалық желілер және т.б. Инфологиялық модель үлгі даталогиясымен компьютерде - хабарланған үлгіге тиісті бейнеленген болу керек.

Теория дамуының және тап осы базалардың практикалық қолдануы барысында, сонымен қатар құралдардың есептеуіштің техника жасалуында инфологиялық үлгісі болады. Алдымен даталогиялық иерархия үлгілер қолдану болады. Ұйым қарапайым, бары маңыздар аралық берілген байланыстардың, ұқсастық алдын ала физикалық үлгілермен тап осылардың иерархия қабылдауға болатын өнімділікке жетуге рұқсат етті. ДББЖ ЕЭМ-мен жадқа шек қойылған көлемдерімен өте байланысты болады. Бірақ, тап осылар ағаш сияқты құрылымдарды қажет етеді, онда иерархия үлгі құруы жанында қиындықтардың көпшілігі көрінді және тілекте керек өнімділікке жету керек болады. Бір өңдеушілерден операциялық жүйелері қарастырылады.

Базалар аралық байланыстардың жазуларымен айналдыру айқын ережелерінің болуын талап етеді:

1. Төменгі деңгей бағынышты базаларынан жазудың - база жазулары немесе бағынышты базасы жазуға жатады.

2. Егер барлық жазуға сілтеменің барлық анықтамадан керек қашықтату базаларда болуы анықталады.

3. Құрылым қосымшасы жанында қандай да болмасын базалар бағынышты базаны қолдануға мәжбүр болады.

3. ЖОБАЛАУ БӨЛІМІ

Бағдарламалық камтамасыздандыру

Delphi – бұл Windows операциялық жүйесінде жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды жетілдіру ортасы. Delphi ортасындағы бағдарламалар объектілі – бағдарланған бағдарламаларды қолдана отырып, визуалды жобалау жаңа технологиялар негізінде құрылады. Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған қосымшалармен бірге көптеген қосымшаларды Delphi жүйесі жылдам және тиімді түрде құруға арналған, дамыған мүмкіндіктерге ие, сонымен қатар кең көлемді функциялар жиыны, қолданбалы есептерді шешуге арналған әдістер мен қасиеттерге ие [12, б.78].

Delphi RAD жүйесіне (Rapid Application Development - қосымшаларды жылдам құру) жатады. Бұл жүйе қазіргі деректер базасын жүйелік басқарулардың барлық мүмкіндіктерге ие, мысалға Microsoft Access және Visual FoxPro. Ол кең көлемді инструменталды бағдарламалық жабдық арқылы қосымша құруға, деректер базасына визуалды түрде сұраныстарды дайындау және тікелей түрде SQL тілінде сұраныстарды құруға мүмкіндік туғызады.

Delphi арқылы локальды, алшақтағы деректер базасымен жұмыс істеуге, қосымшалар құруға болады. Ол деректер жүйесін құрайтын жаңа технологияларды, сонымен қатар көп деңгейлі «клиент-сервер» технологиясын қолдайды.

Delphi тілі құралдардың қуаттылығы, жұмыстың интерактивті режимі, реляционды деректер базасын басқаруға арналған қосымшаларды құру мүмкіндігі тәрізді сапалы қызметтер жүйесіне ие.

Деректер базасын басқару жүйесінің негізгі ерекшелігі – бұл мәліметтерді енгізу және сақтаудың ғана емес, сонымен бірге олардың құрылымын сипаттауға да арналған процедуралардың бар болуы. Сипаттаулары қамтылған мәліметтер сақталатын және ДББЖ басқаруында болатын файлдар «деректер банктері» деп, кейіннен «деректер базасы» деп аталатын болды. Қазіргі кезде деректер базасының, жоғарыда айтылып кеткен әртүрлі модельдері бар. Неғұрлым көп таралғаны реляциондық модель. Ол Paradox, FoxPro, Access, Interbase және т.б. тәрізді деректер базасын басқару жүйесіне негізделген. Қазіргі заманда негізгі - Object Pascal тілі болатын объектілі - бағдарланған Delphi бағдарламалау ортасы кең қолдануда. Ол деректер базасына арналған әртүрлі жоғарғы деңгейде қарапайым бағдарламалардан кәсібилерге дейін қосымшаларды жасауға мүмкіндік береді. Бұл тек бастауыш қолданушыларға ғана емес бағдарламалау аймағындағы әртүрлі мамандарға өте пайдалы.

Delphi-дің визуалды бағдарламалау ортасы

Қазіргі кезде әлемде экономикаға, ғылым, мәдениет пен білім мекемелеріне компьютерлік ақпаратты технологияларды, алуан түрлі бағдарламалау ортасы мен бағдарламалау тілдерін жедел енгізу жүзеге асырылуда.

Сондай аз пайдаланылатын, бірақ бағдарламалау арасында болашағы бары Borland фирмасының соңғы өнімі Delphi болып табылады. Delphi – Borland фирмасының визуалды бағдарламалау тақырыбына жасалынған ең күштілерді біртұтас етіп қосу өнімі.

Delphi-де Visual Basic ортасына ұқсайтын бағдарламаны көрнекі етіп құруға арналған құралды енгізуге, және де кодты жазуға арналған редакторға мүмкіншіліктері бар. Delphi-де барлық жасалынатын бағдарламалар объектілі-бағытталған болып табылады. Тіл ретінде Object Pascal таңдап алынды. Ол Pascal-дің үшінші ұрпағының объектілі-бағытталған тілдік кеңейтуі.

Delphi тек бағдарлама интерфейсінің визуалды құрылуына ғана не себепті жүргізетіндіктерін дәлелдейтін әдісі бар. Визуализация процесін анықтайтын элементтер болып табылатыны:

1. Визуалданушы модель құрылымы немесе оның параметрлерінің өзгерту мүмкіндігі мақсатымен бейнелеуге түсетін модель.

2. Құрал – жабдықтар терезесі (Toolbox) – визуалды моделдің құрастырылатын элементтер жиынтығы бар терезе. Әдетте элементтер олардың тағайындауы бойынша терезе құралының жекелеген белгілерінде орналасатын жекеше топтарға бөлінеді.

3. Қасиеттер терезесі (Propertybox) - визуалды модельдің таңдап алынған элементінің параметрлері (қасиеті) бейнеленетін терезе.

Delphi-дегі визуалданатын модель бағдарламаның коды емес, терезесі (форма, диалог) болып табылады.

Windows-тың қосымшасының өңдеу құрылысының көзқарасымен қарағанда Delphi өзіне мынандай элементтер біріктіреді.

Жоғарғы өнімді компилятор. Ол Delphi-дің құрамындағы компилятор Object Pascal тілінен әлемдегі ең өнімдісі болып табылады және ұсынысты минутына 120000 қатарға дейін жылдамдықпен компиляциялауға мүмкіндік береді. Delphi ортасында орнатылған компилятор бар. Қажет болған жағдайда Visual Basic-те жоқ, жеткізу комплектісіне кіретін doc.exe пакетті компиляторын пайдалануға болады [13, б.31].

Компоненттердің объектілі - бағытталған моделі. Delphi-де қолданылған компоненттер моделінің негізгі бағыты компоненттерді көп пайдалану мен жаңаларын құру мүмкіндіктерін қамтамасыз ету болып табылады. Шын мәнініде Delphi-ді құру үшін жеткізу комплектісіне кіретін компоненттер де пайдаланылады. Объектілі модельге енгізілген өзгертулер ең алдымен визуалды бағдарламалау технологиясын қолдау қажеттілігін туындаған. Сонымен Borland Pascal компиляторымен қолдау табатын тіл Pascal тілімен үйлесімді сәйкес болы қала береді.

Өңдеудің шапшаң ортасы. Delphi ортасы пайдаланушы интерфейсін құру сияқты, сондай-ақ корпоротивті мәліметтерді өңдеуді қолдайтын қосымшаларды шапшаң өңдеуге арналған визуалды жиынтықтардың толық жинағына ие. Мәліметтермен жұмыс істеуге арналған визуалды объектілер мен визуалды компоненттер кітепханасын пайдалану тікелей кодтауға аз шығындарымен қосымшаны құруға мүмкіндік береді. Осымен Delphi құрамына енгізілген компоненттер Borland Pascal-мен салыстырғанда бағдарламаны құру процесін жеңілдете отырып, Windows API функциясының шақыртуларын инкапсулайды.

Мәліметтерді басқарудың масштабталған ядросы. Визуалды объектілер мәліметтермен жұмыс істеу үшін SQL пайдаланады және Вorland Database Engine барлық мүмкіндіктерін толығымен инкапсулайды.

Одан өзге Delphi-де Orcale, Sybase, Informix және InterBase-терге кіру мүмкіндігіне ие қолдаушы орнатылған. Ұсынысты толықтыру үшін Delphi комплектісіне Borland Pascal-да жоқ InterBase жергілікті сервері кіреді.

Кеңейтілуі. Delphi алуан түрлі платформаны көшіру мен оны жаңа құралдармен толтыруға мүмкіндік беретін ашық архитектурасы бар жүйе болып табылады. Алғашқыда Windows 3.1 үшін Delphi нұсқасы шығарылған. Сонан соң Windows 95 комерциялық нұсқасы шықаннан кейін Windows 95 және Windows NT арналған ұсынысты жасауды қолдайтын Delphi-дің 32 битті нұсқасы пайда болды.

Delphi-дің көмегімен Windows ортасында жобалаудың пайдасы:

• мәліметтерді қайтадан енгізу қажеттілігі болмайды;

• жобаны және оны жүзеге асырудың келісімділігі қамтамасыз етіледі;

• өндірістің құрылуы мен тасымалдануы ұлғайтылады.

Delphi - деректер базасын жүйелік басқаруға негізделген, объектілі қамтамасыздандырылған, визуалды бағдарламаланатын тіл. Объектілердің қасиеттеріне байланысты басқарылып, қазіргі заман талабына сай кеңінен қолданылуда [14, б.56].

Бір немесе бірнеше компьютерлердің көмегімен ақпараттарды электрондық сақтағыш деректер базасы деп аталады. Әдетте деректер базасы мәліметтерді сақтау үшін және сақталған мәліметтерді көру үшін пайдаланылады.

Деректер базасын құруға, толықтыруға, өңдеуге және өшіруге арналған жүйе деректер базасын жүйелік басқару деп аталады. Деректер базасын жүйелік басқарудың негізгі үш түрі бар: Өнеркәсіптік әмбебап негізде, өнеркәсіптік арнайы негізде және нақты тапсырысты өңдеу негізінде. Өнеркәсіптік тапсырысты өңдеу негізіндегі деректер базасын жүйелік басқарудың айырмашылығы тапсырушының жұмыс тізімін жоғары дәрежеде ескереді. Delphi бағдарламалау жүйесі қолданушылардың арасында кең көлемде таралып қолданылуда. Яғни, жай бастапқы бағдарламашыдан бастап, білімді жоғарғы бағдарламашыға дейін. Бұл бағдарламашылар қиын мысалдар мен үлкен ақпараттар жүйесін құрумен айналысады. Бұл Delphi ортасының басқа да ДББЖ-мен айналысатын бағдарламалық орталардан айырмашылығы бағдарламашылар үшін бұл ортада мүмкіндіктер зор деп айтуға болады.

Delphi жүйесі әртүрлі мысалдарды тез және дәрежелі түрде өңдейді. Ол қолданушылардың интерфейсін кең көлемде құруға, функцияларды теруге, есептерге шешуге әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді.

Delphi ортасы қолдайтын деректер базасы кестелерінің бірнеше форматтарын қарастырайық.

Delphi бағдарламалау тілінің өзіндік кестелер форматы жоқ, бірақ ол көптеген сыртқы форматтармен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін құралдарға ие.

Delphi бағдарламалау тілі қолдайтын деректер базасының серверлік кестелеріне: DB2; Informix; InterBase; Microsoft SQL Server; Oracle; Sybase жатады.

Delphi бағдарламалау тілі қолдайтын деректер базасының локальді кестелеріне: Microsoft Access; dBase; FoxPro; Paradox жатады.

Delphi көмегімен құрылған қосымша деректер базасына BDE (Borland Database Engine) деректер базасының арнайы процессоры арқылы қол жеткізеді.

BDE – деректерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін драйверлер мен динамикалық түрде байланысқан кітапханалар (*.dll файлдары) жинағы.

Деректер базасының BDE процессоры dBase және Paradox типті деректер базасының кестелерімен өте эффективті жұмыс істеуге мүмкіндік береді [15].

Деректер базасының кестелеі мен қосымшаларының өзара орналасуына байланысты, деректер базасын екі үлкен топқа бөлуге болады: локальді; клиент-серверлік;

Локальді – кестелері, олармен жұмыс істейтін қосымшалар орналасқан компьютерлерде болатын деректер базасы.

Локальді деректер базасымен жұмыс істейтін қосымшалар – бір ярусты (single-tiered applications) деп аталады, себебі қосымша да, деректер базасы да бір компьютерде орналасқан.

Кестедегі мәліметтерді алу сондай-ақ көп қолданушылық та бола алады. Осындай вариант сервер мен компьютерлер желісін көздейді. деректер базасын ұйымдастырудың бұл тәсілі файл-сервер деп аталады [16, б.36].

Клиент-сервер деректер базасысұраулар көмегімен SQL (Structured Query Language) тілінде жұмыс істейді. SQL-сұраулар серверде орналасқан мәлметтер қоры кестелерімен жасалатын кез келген операциялары үшін орындалады.

Деректер базасы клиент-сервер қосымшаларында бүкіл ақпараттық жүйе екі түрлі бөлікке бөлінеді:

• деректер базасы клиенті;

• деректер базасы сервері.

Деректер базасы клиенті – сұрауларды қалыптастыру және серверге беруді, сондай-ақ алынған нәтижелерді көрсетуді қамтамасыз ететін қолданушының қосымшасы.

Деректер базасы сервері – қашықтықтағы деректер базасыбасқаратын және клиенттердің сұрауларының орындалуы мен оның нәтижелерін беруді қамтамасыз ететін арнайы бағдарлама.