- •27.Лексікалогія як раздзел мовазнаўства. Азначэнне слова як асноўнай адзінкі мовы. Лексічнае і граматычнае значэнні слова.
- •1. Па характару суаднясення з рэчаіснасцю:
- •1. Амонімы-розныя словы-узніклі ў выніку выпадковага супадзення: лук-цыбуля, лук-зброя
- •1) Назвы асоб паводле іх дзейнасці, асаб характару, міф. Істот (абібок, асілак, вадзянік, нячысцік)
- •2. Усходнеславянская - усходнеславянскае адзінства (7-8 ст.) жывелы(кошка,сабака),гаспадар.Прылады(карзiна, самавар),стравы(пiрог, цеста), людзей(конюх,пастух), сення,пасля,цяпер
- •1)Фанетычнае-падпарадкаванне iншамоўных слоў беларускім фанетычным законам: аб`ект, віраж
- •2)Граматычнае-падпарадк. Марфемнай структуры:ганарар,прэмiя
- •3) Графiчнае-перадача сродкамi бел.Мовы:камп`ютэр, сервiс
- •4)Семантычнае (па сэнсу diploma – лiст)
- •1)Iндывiдуальна-аутарскiя: пiлiва(пiлiць), колiва-калоць
- •2)Агульнаужыв: вiдэаклiп,спонсар,рэйтынг,бiатлон.
1)Iндывiдуальна-аутарскiя: пiлiва(пiлiць), колiва-калоць
2)Агульнаужыв: вiдэаклiп,спонсар,рэйтынг,бiатлон.
Разам з узнікненнем нов.,адбыв.і адваротны працэс-выпаданне са слоўнікавага складу састарэлых слоў. Такія словы назыв.гістарызмы. Гэта словы,што выйшлі з ужытку ў выніку таго,што зніклі самі рэчы. АРХАIЗМЫ-былыя актыуна ужывальныя назвы прадметау,з`яу,паняццяу,выцесненыя з ужытку iнш.словамi. застарэлыя словы выкарыст.у мове са стылістычным прызнач.:архаізмы-як сродак іроніі ці элементы высокага стылю;гістар.-у гіст.тэкстах для стварэння гіст.фону,гіст. праўдзівасці.
Паводле сферы ўжывання лексічны склад бел.мовы падзяляецца на:
• Лексіка агульнаўжывальная – словы, якія ўжываюцца на тэрыторыі ўсей дзяржавы і ўласцівы ўсім стылям мовы: агульнанародныя словы: рака, дарога, зіма, вечар, чорны, наш. Складаць самую шматлікую групу слоў.
• Лексіка абмежаванага выкарыстання – словы, якія бытуюць толькі на пэўнай тэрыторыі або ў асяродзі людзей пэўнай прафесіі ці сацыяльнай групы: дыялектная(абласная) лексіка, спецыяльная лексіка(прафесійная і тэрміналагічная), жаргонная
Актыўная і пасіўная лексіка падзяляецца на:
Актыўнага ўжывання
Пасіўная-устарэлыя словы(архаізмы-старыя назвы,замест якіх з’явіліся новыя, гістарызмы-выйшлі з актыўнага ўжывання са знікненням з нашага жыцця пэўных прадметаў, з’яў, падзей), неалагізмы-новыя словы ці новыя значэнні вядомых слоў. Словы лічацца неалагізмамі да таго часу пакуль не стануць агульнаўжывальнымі да таго часу пакуль не стануць агульнаўжывальнымі і не страцяць аддцення навізны
/Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку: дыялектызмы, тэрміналагічная і прафесійная лексіка, жарганізмы і аргатызмы. Выкарыстанне ў мастацкіх і публіцыстычных тэкстах.
Дыялектная лексіка – словы, уласцівыя гаворцы або дыялекты. Выкарыстоўваюцца для стварэння мясцовага каларыту ці індэвіуалізацыі мовы персанажу называюцца дыялектэмамі ў мастацкай мове. Бываюць:
• Лексічныя- словы,невядом.лiт.мовы:
Уласналексічныя- мясцов.назвы: драг-венік,змецены
Этнаграфічныя- мясцов.назвы, невядом.у iнш.раенах:ёуня-суш.споры сена.
• Семантычныя- у мясцов.ужыв.з iнш.значэннем ~ кабан-певень(Мозыр).
• Фанетычныя- фанет.асаблiвасцi
• Граматычныя- гр.асаблiвасцi.
• Словаўтваральныя- словаутвар. асабл.:прыножак-падначка
Спецыяльная лексіка падзяляецца на:
• прафесійную- словы характэрныя для людзей пэўнай прафесіі і распаўсюджаныя ў гутарковай мове
• тэрміналагічную
Тэрміны-словы, або словазлуэнні якія дакладна абазначаюць пэўныя паняцці навукі, тэхнікі, мастацтва, вытворчасці,грамадска-палітычнага жыцця.
Сукупнасць тэрмінаў пэўнай галіны навукі называюць тэрміналогіяй. Тэрміналогія гэта і сукупнасць тэрмінаў мовы ў цэлым. Тэрміналогія – гэта раздзел мовазнаўства, які вывучае тэрміна сістэмы-сукупнасць тэрмінаў звязаных пэўнымі сувязямі і адносінамі. Агульная тэрмінасістэма-гэта сукупнасць тэрмінаў якой небудзь. галіновая тэрмінасістэма-тэрміны якой небудзь галіны.У тэрміналогіі няыма мнагазначнасці, сінаніміі і аманіміі.Але тэрміны гэта выключна афецыйныя ўзаконеныя ў пэўнай навуцы назвай, пашыраныя ў навуковым стылі літаратурнай мовы. А прафесіяналізмы гэта паўафіцыйныя назвы, якія бытуюць у гутарковым стылі.
Жаргон-умоўная гаворка , якой небудзь сацыяльнай ці прафесійнай групы людзей, что створана штучна з мэтай адасобіцца схаваць свае намеры дзеянні учынкі. Разнавіднасцю жарганізмаў з’яўляецца аргатызм-словы якімі карыстаюцца дэкласаваныя элементы