МСМК (белорусский). Горбач, Хромченко

ПЫТАННІ ДА ІСПЫТУ

1.Мова ў тэкставай дзейнасці журналіста. Тэндэнцыі і заканамер! насці развіцця сучаснай беларускай літаратурнай мовы.

2.Мова і маўленне. Функцыі мовы (камунікатыўная, кагнітыўная, акумулятыўная, уплывовая, эмацыянальна!эстэтычная, фатычная).

3.Генеалагічная класіфікацыя моў свету. Беларуская мова ў сям’і індаеўрапейскіх моў.

4.Марфалагічная класіфікацыя моў свету.

5.Беларуская мова сярод іншых славянскіх моў.

6.Сутнасць паняццяў “дыялектная мова”, “дыялект”, “гаворка”. Асноўныя дыялектныя масівы на тэрыторыі Беларусі, іх моўныя асаблі! васці.

7.Гістарычныя этапы развіцця беларускай літаратурнай мовы.

8.Асаблівасці фарміравання і развіцця новай беларускай літаратур! най мовы напрыканцы ХІХ – пачатку ХХ ст. Дзве тэндэнцыі ў развіцці славянскіх моў (паводле М.Трубяцкога).

9.Паняцце “нацыянальная мова”. Літаратурная і дыялектная мова (параўнальны аспект). Паняцце “моўная норма”. Нормы беларускай лі! таратурнай мовы.

10.Фанетыка як раздзел мовазнаўства. Прадмет і задачы фанетыкі. Сегментныя і суперсегментныя фанетычныя адзінкі.

11.Артыкуляцыйная фанетыка. Азначэнне гука. Утварэнне гукаў. Моўны апарат. Актыўныя і пасіўныя органы маўлення. Фазы артыкуля! цыі.

12.Артыкуляцыйная характарыстыка галосных гукаў (рад, пад’ём, лабіялізаванасць/нелабіялізаванасць).

13.Артыкуляцыйная характарыстыка зычных гукаў (паводле ўдзелу голасу і шуму, спосабу ўтварэння, месца ўтварэння, палатальнасці). Асаблівасці вымаўлення безэквівалентных у дачыненні да рускай мовы гукаў.

101

14.Фанетычныя працэсы беларускай мовы (асіміляцыя, дысіміля цыя і інш.). Тыпы асіміляцыі.

15.Фанетычныя законы беларускай мовы (аканне/яканне, дзекан не/цеканне і інш.)

16.Чаргаванне галосных і зычных гукаў (пазіцыйнае і гістарычнае). Асаблівасці сінтагматыкі гукаў беларускай мовы.

17.Фаналогія. Паняцце пра фанему. Варыянты і варыяцыі фанем.

18.Прасодыка. Тыпы націску. Фразавы, сінтагменны, лагічны на ціск. Націск (разнамесны, рухомы і нерухомы) у беларускай мове.

19.Інтанацыя. Танальныя сродкі інтанацыі. Тэмбравыя сродкі інта нацыі. Функцыі інтанацыі. Асноўныя тыпы інтанацыйных канструк цый у беларускай мове.

20.Прынцыпы складападзелу. Закон узрастаючай гучнасці. Фане тычны, графічны складападзелы і іх адрозненне ад марфемнага падзелу слоў. Перанос слова паводле новай рэдакцыі “Правіл беларускай арфаг рафіі і пунктуацыі”.

21.Арфаэпія як раздзел мовазнаўства. Нормы беларускага літара турнага вымаўлення націскных і ненаціскных галосных гукаў.

22.Нормы літаратурнага вымаўлення зычных, спалучэнняў зычных гукаў і некаторых граматычных форм. Прычыны адхілення ад норм лі таратурнага вымаўлення.

23.Арфаграфія як раздзел мовазнаўства. Прынцыпы сучаснай бела рускай арфаграфіі. Суадносіны фанетычнага і марфалагічнага прынцы паў у беларускай арфаграфіі.

24.Гісторыя станаўлення беларускай арфаграфіі. Канферэнцыя па рэформе правапісу і азбукі 1926 г. Рэформа правапісу 1933 г. (пастанова СНК “Аб зменах і спрашчэнні беларускага правапісу”).

25.“Беларуская граматыка для школ Б. Тарашкевіча”. Мовазнаўчыя працы Язэпа Лёсіка (Неўстаноўленыя выпадкі нашага правапісу, 1925 ; Граматыка беларускай мовы : Фанетыка, 1926 і інш.).

26.Закон “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” (2008 г.). Асноўныя ўдакладненні і змены ў новай рэдакцыі “Правіл...”.

27.Графіка. Узнікненне і этапы развіцця пісьма. Піктаграфічнае, ідэаграфічнае і фанаграфічнае пісьмо.

28.З гісторыі беларускай графікі. Выкарыстанне на Беларусі трох графічных сістэм. Сучасны беларускі алфавіт.

29.Марфаналогія як раздзел мовазнаўства. Морф і марфема. Ала морфы і варыянты марфемы.

102

30.Марфеміка як вучэнне аб мінімальна значымых частках слова. Слова і марфема. Прыкметы марфемы: паўтаральнасць, непадзель насць, значымасць, абстрактнасць і інш.

31.Тыпы марфем. Каранёвыя і афіксальныя марфемы. Радыксоіды і свабодныя карані. Слова , форма і словаформаўтваральныя афіксы.

32.Віды афіксальных марфем: прэфікс, суфікс, постфікс. Інтэрфікс, конфікс (цыркумфікс), флексія. Рэгулярнасць/нерэгулярнасць, прадук тыўнасць/непрадуктыўнасць, матэрыяльная выражанасць/нявыража насць, спрадвечнасць/запазычанасць афіксаў.

33.Афіксоіды (прэфі і суфіксоіды) як марфемы пераходнага тыпу. Сінанімічнасць і аманімічнасць марфем.

34.Гістарычныя змены ў марфалагічным складзе слова (апрошчан не, перараскладанне, ускладненне, дэкарэляцыя).

35.Аснова слова. Невытворныя і вытворныя, свабодныя і звязаныя асновы. Утваральныя і ўтвораныя асновы. Суплетыўнасць асноў.

36.Словаўтварэнне як раздзел мовазнаўства. Прадмет і задачы сло ваўтварэння. Асноўныя адзінкі словаўтварэння.

37.Словаўтварэнне (дэрывацыя) – найважнейшая крыніца папаў нення слоўнікавага складу мовы. Словаўтварэнне і часціны мовы. Выт ворнае слова. Прыкметы вытворнага слова.

38.Марфалагічныя спосабы ўтварэння слоў.

39.Немарфалагічныя спосабы ўтварэння слоў.

40.Словаўтваральныя тыпы, мадэлі, гнёзды.

41.Спосабы дыяхроннага словаўтварэння: лексіка семантычны, лек сіка сінтаксічны, марфолага сінтаксічны. Калькаванне. Сучасныя тэн дэнцыі беларускага словаўтварэння.

42.Лексікалогія як раздзел мовазнаўства. Прадмет і задачы лексіка логіі. Навуковыя адгалінаванні лексікалогіі (семантыка: семасіялогія, анамасіялогія).

43.Слова як адзінка мовы. Лексічнае і граматычнае значэнні слова. Прамое і пераноснае значэнні слова. Віды пераноснага значэння.

44.Сінонімы. Тыпы сінонімаў. Лексічная і сінтаксічная сінанімія. Эўфемізмы. Крыніцы ўзбагачэння беларускай лексікі сінонімамі.

45.Антонімы. Тыпы антонімаў. Сутнасць антанімічнага супрацьпа стаўлення: антонім, антытэза, энантыясемія, аксюмаран.

46.Амонімы. Тыпы амонімаў. Размежаванне аманіміі і полісеміі. Міжмоўныя амонімы і паралексы. Віды паралексаў.

47.Паронімы. Безэквівалентная лексіка беларускай мовы. Слоўнікі безэквівалентнай лексікі.

103

48.Агульнаўжывальная лексіка беларускай мовы і лексіка абмежа ванага ўжытку. Патэнцыяльныя словы і аказіяналізмы. Слэнгіраванне камп’ютарнага маўлення, лексічныя працэсы ў інтэрнэт выданнях.

49.Лексіка беларускай мовы паводле актыўнага і пасіўнага складу. Гістарызмы, архаізмы, неалагізмы.

50.Лексіка сучаснай беларускай мовы паводле паходжання. Спрад вечна беларуская лексіка: індаеўрапейская, агульнаславянская, усход неславянская, уласнабеларуская.

51.Запазычаная лексіка беларускай мовы. Методыка вызначэння запазычанага слова. Засваенне запазычаных слоў: фанетычнае, графіч нае, граматычнае, семантычнае.

52.Даўнія запазычанні з неславянскіх (лацінскай, грэчаскай, ня мецкай) і славянскіх моў (польскай, чэшскай). Шляхі запазычання.

53.Транслітэрацыя. Выкарыстанне варварызмаў і экзатызмаў у су часных тэкстах. Запазычанні на сучасным этапе.

54.Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства. Прадмет і задачы лексі каграфіі. Тыпы слоўнікаў. Энцыклапедычныя слоўнікі.

55.Лінгвістычныя слоўнікі. Слоўнікавы артыкул, семантызацыя, каментары да слова (вакабулы), экзэмплікацыя, памета – асноўныя па няцці практычнай лексікаграфіі.

56.Фразеалогія як раздзел мовазнаўства. Фразеалагізм як моўная адзінка, яго адносіны да слова і словазлучэння. Прыкметы фразеалагіз ма.

57.Класіфікацыя фразеалагізмаў паводле семантычнай злітнасці. Фра зеалагічныя зрашчэнні, адзінствы, злучэнні. Тыпы фразеалагізмаў па водле іх суадноснасці з часцінамі мовы.

58.Фразеалагізмы беларускай мовы паводле паходжання. Фразеала гічныя калькі. Стылістычная класіфікацыя фразеалагізмаў.

59.Парэміялогія. Прыказкі (прымаўкі). Крылатыя выслоўі. Перы

фразы.

60.Полісемія, сінанімія і аманімія фразеалагізмаў. Памылковае ўжыванне ўстойлівых словазлучэнняў у тэкстах СМІ.

СПІС ЛІТАРАТУРЫ

Абабурка, М. В. Беларускае слова і яго вывучэнне / М. В. Абабур! ка. – Мінск : Выш. шк., 1986. – 127 с.

Арашонкава, Г. У. Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы / Г. У. Ара! шонкава, В. П. Лемцюгова. – Мінск : Выш. шк., 1986. – 210 с.

Бардовіч, А. М. Марфемны слоўнік беларускай мовы / А. М. Бардо! віч, Л. М. Шакун. – 2!е выд., перапрац. і дап. – Мінск : Выш. шк., 1989. – 718 с.

Беларуская мова : Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лек! сікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Марфемная будова слова. Сло! ваўтварэнне. Марфалогія. Сінтаксіс. Пунктуацыя : вучэб. дапам. для пед. ВНУ / Г. Ф. Андарала [і інш.] ; пад рэд. Л. М. Грыгор’евай. – Мінск : Выш. шк., 1994. – 367 с.

Беларуская мова : беларус. энцыкл. / пад рэд. А. Я. Міхневіча ; рэд! кал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : БелЭн, 1994. – 655 с.

Бордович, А. М. Сопоставительный курс русского и белорусского языков : учеб. пособие / А. М. Бордович, А. А. Гируцкий, Л. В. Черны! шева. – Минск : Універсітэцкае, 1999. – 223 с.

Булыка, А. М. Слоўнік іншамоўных слоў / А. М. Булыка. – Мінск : Нар. асвета, 1993. – 398 с.

Воўк Левановіч, О. В. Лекцыі па гісторыі беларускай мовы / О. В. Воўк!Левановіч. – Мінск : Нар. асвета, 1994. – 205 с.

Вэкслер, П. Гістарычная фаналогія беларускае мовы / Пол Вэкслер ; пер. з англ. А. Літвіноўскай, М. Раманоўскага ; навук. рэд., пер. Г. Цыхун. – Мінск : Выд. Логвінаў, 2004. – 254 с.

Грабчыкаў, М. Цяжкія выпадкі ўжывання блізкіх па гучанню слоў / С. М. Грабчыкаў. – Мінск : Выд!ва БДУ, 1977. – 328 с.

Грыгор’ева, Л. М. Сучасная беларуская мова. Зборнік практыкаван! няў : вучэб. дапам. / Л. М. Грыгор’ева, Г. Ф. Андарала. – Мінск : Выш. шк., 2010. – 368 с.

105

Даўгулевіч, Н. М. Англіцызмы і амерыканізмы ў сучаснай беларус кай мове / Н. М. Даўгулевіч // Роднае слова. – 2005. – № 2. – С. 26–28.

Даўгулевіч, Н. М. Лайкра, скотч, хот дог: новая запазычаная лексіка побытавай сферы / Н. М. Даўгулевіч // Роднае слова. – 2003. – № 6. – С. 40.

Жураўскі, А. І. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы / А. І. Жу раўскі. – Мінск : Навука і тэхніка, 1967. – Т. 1. – 371 с.

Жывое народнае слова : дыялектал. зб. / пад рэд. П. А. Міхайлава, І. Я. Яшкіна. – Мінск : Навука і тэхніка, 1992. – 271 с.

Іўчанкаў, В. І. Беларуская арфаграфія: апавяданні і гісторыі / В. І. Іўчан каў. – Мінск : Пачатк. шк., 2010. – 304 с.

Іўчанкаў, В. І. Дыскурс беларускіх СМІ : Арганізацыя публіцыстыч нага тэксту / В. І. Іўчанкаў. – Мінск : БДУ, 2003. – 257 с.

Капылоў, І. Л. Правапіс беларускай мовы: асноўныя правілы і прак тычныя заданні / І. Л. Капылоў. – Мінск : Сучас. сл., 2004. – 256 с.

Клышка, М. К. Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў / М. К Клыш ка ; пад рэд. Л. А. Антанюк. – 2 е выд., выпр. і дап. – Мінск : Выш. шк., 1993. – 445 с.

Куліковіч, У. І. Беларускі правапіс: правілы, заданні, кантрольныя работы / У. І. Куліковіч. – Мінск : ООО “Завігар”, 1998. – 276 с.

Лексікалогія сучаснай беларускай літаратурнай мовы / пад рэд. А. Я. Баханькова. – Мінск : Навука і тэхніка, 1994. – 463 с.

Малажай, Г. М. Сучасная беларуская мова : Перыфраза : вучэб да пам. / Г. М. Малажай ; пад рэд. Ф. М. Янкоўскага. – Мінск : Выш. шк., 1980. – 96 с.

Мікуліч (Луцэвіч), Т. М. Мова і этнічная самасвядомасць / Т. М. Мі куліч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1996. – 160 с.

Наркевіч, А. І. Практычны курс сучаснай беларускай мовы : вучэб. дапам. / А. І. Наркевіч. – Мінск : Універсітэцкае, 1992. – 320 с.

Насовіч, І. І. Слоўнік беларускай мовы / І. І. Насовіч. – Мінск : Бе ларус. сав. энцыкл., 1983. – 792 с.

Пазнякоў, М. П. Слоўнік эпітэтаў беларускай літаратурнай мовы / М. П. Пазнякоў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1988. – 559 с.

Плотнікаў, Б. А. Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыум / Б. А. Плот нікаў, Л. А. Антанюк. – Мінск : Інтэрпрэссэрвіс : Кніжны дом, 2003. – 672 с.

Сіўковіч, В. М. Беларуская мова ў пытаннях і адказах : дапаможнік / В. М. Сіўковіч. – Мінск : УніверсалПрэс, 2005 – 592 с.

106

Слова беларускае : З гісторыі лексікалогіі і лексікаграфіі / уклад. Т. В. Кузьмянкова [і інш.]. – Мінск : Нар. асвета, 1994. – 272 с.

Студэнту аб мове : Прафесійная лексіка : вучэб. дапам. – Мінск : ІВЦ Мінфіна, 2003. – 243 с.

Сучасная беларуская літаратурная мова : Лексікалогія. Фанетыка. Арфаграфія : вучэб. дапам. / М. Ц. Кавалёва, А. К. Юрэвіч, Ф. М. Ян коўскі [і інш.] – 3 е выд., дапрац. і дап. – Мінск : Выш. шк., 1993. – 206 с.

Сучасная беларуская мова : практ. заняткі / Л. І. Бурак, В. П. Крас ней, У. М. Лазоўскі. – Мінск : Універсітэцкае, 1989. – 335 с.

Сцяцко, П. У. Культура мовы / П. У. Сцяцко. – Мінск : Тэхналогія, 2002. – 444 с.

Тарашкевіч, Б. Беларуская граматыка для школ / Б. Тарашкевіч. – [Факс. выд]. – Мінск : Нар. асвета. 1991. – 136 с.

Толкач, А. А. Маладзёжны слэнг / А. А. Толкач // Культура мовы і грамадства: матэрыялы Міжнар. навук. практ. канф., Мінск, 5–6 снеж ня 2002 г. / Беларус. дзярж. пед. ун т імя М. Танка ; рэдкал.: П. А. Мі хайлаў [і інш.]. – Мінск, 2002. – с. 223 – 227.

Уласевіч, В. І. Амбасада, улётка, імпрэза: запазычанні з польскай мо вы ў сучасным беларускім перыядычным друку / В. І. Уласевіч // Роднае слова. – 2003. – № 5. – С. 39–42.

Харлицкий, М. с. Новые явления в лексике современных масс медиа (язык периодики) / М .С. Харлицкий // Язык и социум : материалы V Междунар. конф., Минск, 6–7 декабря 2002 г. / Белорус. гос. ун т, филол. фак.; редкол.: Л. Н. Чумак [и др.]. – Минск, 2003. – Ч. 1. – С. 159–160.

Шпадарук, І. П. У свеце слоў, з’яў і фактаў / І. П. Шпадарук. – Мінск : Выш. шк., 1995. – 93 с.

Янкоўскі, Ф. М. Гістарычная граматыка беларускай мовы : вучэб. да пам. / Ф. М. Янкоўскі. – Мінск : Выш. шк., 1989. – 301 с.

ЗМЕСТ
АД АЎТАРАЎ .............................................................................................................................	3
УВОДЗІНЫ. КЛАСІФІКАЦЫЯ МОЎ .....................................................................................	5
ФАНЕТЫКА. ФАНАЛОГІЯ ...................................................................................................	16
СКЛАДАПАДЗЕЛ ...................................................................................................................	27
ПРАСОДЫКА..........................................................................................................................	30
АРФАЭПІЯ ..............................................................................................................................	34
ГРАФІКА .................................................................................................................................	39
АРФАГРАФІЯ..........................................................................................................................	45
ЛЕКСІКАЛОГІЯ......................................................................................................................	53
ЛЕКСІЧНАЯ АМАНІМІЯ, ПАРАНІМІЯ, СІНАНІМІЯ, АНТАНІМІЯ .............................	59
ФУНКЦЫЯНАЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ДЫФЕРЭНЦЫРАВАНАЙ
ЛЕКСІКІ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ ..........................................................................................	65
ФРАЗЕАЛОГІЯ........................................................................................................................	71
ЛЕКСІКАГРАФІЯ. ФРАЗЕАГРАФІЯ ...................................................................................	77
МАРФЕМІКА. МАРФАНАЛОГІЯ. СЛОВАЎТВАРЭННЕ ..................................................	83
ТЭСТЫ ДЛЯ МІКРАЗАЛІКАЎ ..............................................................................................	88
ВЫНІКОВЫ ТЭСТ № 1..........................................................................................................	92
ВЫНІКОВЫ ТЭСТ № 2..........................................................................................................	96
ПЫТАННІ ДА ІСПЫТУ .......................................................................................................	101
СПІС ЛІТАРАТУРЫ ............................................................................................................	105

Вучэбнае выданне

Горбач Вольга Аляксандраўна Хромчанка Альбіна Рышардаўна

ПРАКТЫКУМ ПА СУЧАСНАЙ БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ

Вучэбна метадычны дапаможнік

Рэдактар С. П. Грынкевіч

Тэхнічны рэдактар Т. К. Рамановіч Камп’ютарная вёрстка А. А. Мікулевіча

Карэктар Т. М. Крукава

Падпісана да друку 30.04.2013. Фармат 60×84/16.

Папера афсетная. Рызаграфія.

Ум. друк. арк. 6,28. Ул.Jвыд. арк. 5,2. Тыраж 100 экз. Заказ 315.

Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. ЛВ № 02330/0494425 ад 08.04.2009. Пр. Незалежнасці, 4, 220030, Мінск.

Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства

«Выдавецкі цэнтр Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта».

ЛП № 02330/0494178 ад 03.04.2009. Вул. Чырвонаармейская, 6, 220030, Мінск.

108