1.7.3. Іі беларуска-лiтоўскi звод

Да спiсаў II беларуска-літоўскага зводу адносяць летапiсы: Красiнскага, Патрыяршы А i Б, Альшэўскi, Археалагiчнага таварыства, Румянцаўскi, Цiханравава, Пазнанскi, Еўраiнаўскi. злучэнне двух асобных летапiсных помнiкаў: 1) легендарнай гiсторыi аб паходжаннi князёў i шляхты Вялiкага княства Лiтоўскага ад знатных рымлян («Хронiкi») i 2) «Летапiсца ». З’яўленне легендарнай часткi - паказаць шляхту ВКЛ не менш, а то i больш радавiтай, чым шляхта Кароны, адказаць на распаўсюджаную ў Еўропе легенду аб паходжаннi дынастыi вялiкiх князёў лiтоўскiх ад конюха і пацвердзіць сваё права на рускія землі (права заваёвы). Легенда выкарыстана маскоўскiм бокам, каб паказаць узурпацыю лiтоўскiмi князямi ўлады над рускiмi землямi.. Іван ІІІ «гасудар усея Русі» -неактуальнасць «агульнарускай» часткі, як і ўжывання назвы «рускае». новае абгрунтаванне правоў на «рускія землі» («па праву мяча»), якое, дарэчы, ёсць ужо ў першым зводзе пры вызначэнні правоў на Падолле. ўзмацненне жамойцкага патрыятызму. когда ВКЛ потеряло инициативу в собирании русских земель и стало ориентироваться на Запад.

Першая (легендарная) частка «Хронiка Вялiкага княства Лiтоўскага i Жамойцкага». узнiкла ў 20-я гг. XVI ст. 1520я у асяроддзi магнатаў ВКЛ Гаштольдаў (канцлера ВКЛ 1522 – 1539 гг. Альбрэхта Гаштольда) i Гальшанскiх, паходжанне якiх выводзiцца ад нашчадкаў рымскай знацi ва ўмовах, калi гаспадаром усiх рускiх зямель называў сябе маскоўскi вялiкi князь. Аўтар «Хронiкi...» пачынае з эпохi Нерона (I ст. н. э.). адзiн «княжа» (патрыцый) Палемон, «который же цесар Нерону был кровным», сабраў 500 падначаленых яму людзей – добраахвотнiкаў з сем’ямi i накiраваўся шукаць больш бяспечныя землi. праз Балтыйскае мора прыплылi да вусця Нёмана, паднялiся ўверх па яго цячэнні. Пры гэтым асаблiва падкрэслiваецца значэнне Жамойцi: «и от того часу панство Литовское пачалося звати и множити от Жомоити». Аднаўляючы генеалогiю лiтоўскiх князёў, аўтар «Хронiкi...» «не абцяжарваў сябе пошукамi неабходных iмёнаў: частку з iх ён перайначыў з Iпацьеўскага летапiсу, частку вывеў ад гарадоў i рэк (Каўнас – Кунас, Нёман – Неманас, Гальшаны – Гольша i г. д.) Апавяданне даводзiлася да Гедымiна, якi, заснаваў новую сталiцу княства – Вiльню.

У (1520 – 1530-я гг.) «Хронiка...» злучана з «Летапiсцам вялiкiх князёў лiтоўскiх», якi пачынаў генеалогiю князёў ад Гедымiна. Пры гэтым ён быў iстотна перапрацаваны. Паказальна, што «агульнаруская» частка (якая ўжо ў Слуцкай рэдакцыi I беларускага зводу аднесена на апошнi план) у ІІ зводзе адсутнiчае.Першапачатковы тэкст ІІ зводу, у 40-я гг. XVI ст. быў дапоўнены новымi летапiснымi матэрыяламi. зроблена рэдактарская апрацоўка ўсяго тэксту: скарочана адно апавяданне, пашырана другое, унесены дапаўненнi, заменены асобныя прозвiшчы герояў, уведзены падзагалоўкi. Гэта дало падставу даследчыку В. А. Чамярыцкаму вызначыць у складзе ІІ зводу тры рэдакцыi:

1) кароткую (летапiс Красiнскага i блiзкi да яго Патрыяршы А); 2) пашыраную (Патрыяршы Б, Румянцаўскi, Альшэўскi, Археалагiчнага таварыства, Цiханравава);

3) поўную (Пазнанскi i Рачынскага). датуе першай паловай 50-х гг. XVI ст..

ІІІ беларуска-літоўскі звод («Хронiка Быхаўца»).

атрымаў назву ад адзiнага вядомага даследчыкам спiса, якi быў выяўлены ў бiблiятэцы памешчыка Быхаўца (маёнтак Магiлеўцы Ваўкавыскага павета Гродзенскай губернi) у 1820-х гг. арыгiнал згублены, ахоплiвае гiсторыю ВКЛ ад легендарных часоў да 1506 г. змяшчае арыгiнальныя звесткi (складзеныя па назiраннях, успамiнах хранiста i г. д.) за другую палову XV – пачатак XVI ст. з’явiлася ў вынiку перапрацоўкi i спалучэння трох летапiсных помнiкаў: 1) Слуцкай рэдакцыi I беларускага зводу; 2) Iпацьеўскага летапiсу; 3) поўнай рэдакцыi «Хронiкi Вялiкага княства Лiтоўскага i Жамойцкага».

вынiк гiсторыка-лiтаратурнага сiнтэзу пагадовых запiсаў i асобных апавяданняў. абумоўлена развiццём геаграфiчных уяўленняў, больш пiльнай увагай да генеалогii. прычына яго ўзнiкнення стаў пачатак Лiвонскай вайны. Iстотныя тэрытарыяльныя страты - нагадаць пра гераiчныя i велiчныя старонкi барацьбы з Маскоўскай дзяржавай, пра тое, што i «лiтоўскае кап’ё стаяла ля сцен Масквы».

створаны ў 1560-я гг. у Новаградку. а ў 70-я гг. XVI ст. з’явiўся спiс (лацiніцай на беларускай мове), якi ў 1846 г. апублiкаваў складальнiк «Старажытнай гiсторыi лiтоўскага народа» Т. Нарбут.

складзены, магчыма, не адной, а некалькiмi асобамi, блiзкiмi да князёў Слуцкiх. Улашчык: пачата праваслаўным, а падоўжана католiкам.

методыка аналiзу легендарных звестак летапiсаў, прапанаванай М. Улашчыкам. 1) пачатковыя звесткi па гiсторыi амаль усiх народаў змяшчаюць легенды; 2) легенды, нягледзячы на мiфiчнасць паведамленняў, адлюстроўваюць геаграфiчныя, палiтычныя i iншыя ўяўленнi таго часу, калi яны складалiся; 3) аналiз звестак легенды дазваляе даследчыку ў шэрагу выпадкаў акрэслiць час i месца напiсання (складання).

III Белорусско-литовский свод (или Хроника Быховца) появился до 1565 г., а был переписан латинской графикой в 70-е гг. XVI в., в период Ливонской войны. Единственный список хроники, написанный латинским шрифтом на старобелорусском языке, хранился в имении Могилевцы Волковысского уезда Гродненской губернии Александра Быховца.