3. Літаратурныя і публіцыстычныя творы

як гістарычныя крыніцы

Неабходна адрознiваць лiтаратурныя творы як гiстарычныя крынiцы i крынiцы па гiсторыi лiтаратуры (у якасцi якiх могуць выступаць i рэчавыя помнiкi, i iншыя вiды пiсьмовых крынiц).

Творы лiтаратуры, дзе мастацкая форма не менш iстотная, чым сам змест, як i помнiкi публiцыстыкi (для якiх характэрна перавага палемiчных функцый) займаюць асаблiвае месца сярод гiстарычных крынiц. Яны не столькi дакументальна фiксуюць падзеi, колькi адлюстроўваюць эмоцыi, адчуваннi, роздум аўтараў аб пэўных падзеях i з'явах. Лiтаратурныя i публiцыстычныя творы маюць першаступеннае значэнне для вывучэння гiсторыi культуры, iдэалогii. Яны могуць служыць i служаць таксама цiкавай для гiстарычнай навукi крынiцай узнаўлення сацыяльна-палiтычнай карцiны эпохi, да якой яны адносяцца.

Безумоўна, лiтаратурныя творы рознай эпохi характарызуюць розныя рысы, на працягу часу змянялася i iх роля як гiстарычных крынiц. У развiццi ўсходнеславянскай лiтаратуры (i беларускай у прыватнасцi) гэта прыкладна такiя ўмоўныя перыяды: XI – XIII ст., XIV – XVIII ст., XIX – пачатак XX ст., лiтаратурныя творы савецкага часу.

Для першага перыяду характэрны iмкненне аўтараў да дакументальнасцi, дакладнасцi ў перадачы звестак, а таксама росквiт агiяграфiчнай лiтаратуры.

Литературные произведения как источник по истории Беларуси.

Общая характеристика. Литературные источники – это произведения, в которых на основании сюжета рассказывается об исторических событиях и личностях.

Особенности изучения литературных источников:

• Высокая степень влияния позиции автора (субъективность) на информацию источника.

• Наличие в источнике художественного вымысла – придуманных событий и героев.

Условные периоды

• XII – XIII в.,

• XIV – XVIII в.,

• XIX – н. XXI в.,

• литературные произведения советского времени

ЛІТАРАТУРНЫЯ ТВОРЫ 11-13 вв

«Слово о полку Игореве»«1185–1187 гг. атрибуция Б. Рыбакова -- черниговский боярин Петр Бориславич Источник датируется по упоминанию живым галицкого князя Ярослава Осмомысла, умершего в 1187 г. В «Слове» повествуется о походе князя Новгород-Северска Игоря Святославовича в апреле-мае 1185 г. против половцев. Датировка похода установлена по солнечному затмению, которое застало войска Игоря в излучине Дона 1 мая 1185 г. приписывают авторство Кириллу Туровскому 3 канона, 8 «Слов», повесть, около 30 молитвповествуется о: походе князя Новгород-Северска Игоря Святославовича в 1185 г. деятельности полоцких князей кн. Всеславе Брячиславовиче битве на р.Немиге 3 марта 1067 г. борьбе кн.Изяслава Васильковича против «поганых» (язычников) аўтар адначасова падкрэслiвае бессэнсоўнасць мiжусобных войнаў, у якiх прымаў удзел i ён, звяртаецца з заклiкам да прадстаўнiкоў дзвюх дынастый – Усяслава Чарадзея i Яраслава Мудрага перапынiць раздоры i сваркi. «Слова дапаўняе летапiсы. аб дзейнасцi Усяслава Чарадзея ў якасцi кiеўскага князя. звесткi аб гарадзенскiм князi Iзяславе Васiлькавiчы. борьба князя против «поганых» (язычников) литовцев, которые располагались в болотах по течению (Западной) Двиныаб мiжусобiцах у Полацкай i Кiеўскай землях (ў супастаўленнi «р.Сула – Дзвiна»). Можна меркаваць, што аўтарам «Слова…» быў адзiн са складальнiкаў кiеўскага летапiсу XII ст. або ён меў на руках спiс Полацкага летапiсу.шмат мастацкiх перакладаў «Слова…», у на беларускую мову (Я. Купалы, М. Гарэцкага, Р. Барадулiна, I. Чыгрынава. Рукопись обнаружена в 1795 г. в Спасо-Преображенском монастыре (г.Ярославль) А.И.Мусиным-Пушкиным . (з яго была зроблена копiя для iмператрыцы Кацярыны II) i ў 1800 г. апублiкаваны. Падчас вайны 1812 г. арыгiнал твора знiк.–

Рыбаков Б.А. Петр Бориславич: Поиск автора "Слова о полку Игореве". – М.:, 1991

«Поучение Владимира Мономаха»1117 г.соединяет различные жанры — автобиографию, исповедь, нравоучение, завещание картина христианского благочестия Повествуется о: походах Владимира на белорусские земли: (Берестье, Полоцк, Смолнеск, Лукамль, Логожск, Дрюцк, Минск) Опубликовано: Изборник (Сборник произведений литературы Древней Руси). – М.: Худож. лит., 1969. –Подготовка текста «Поучения…», перевод и примечания Д.С.Лихачева

Публiцыстычная накiраванасць творчасць Кiрылы Тураўскага. больш за 40 яго твораў: казаннi, павучаннi на тэмы Евангелля, пiсанняў прарокаў, малiтвы i канон аб пакаяннi, аповесцi. «Павучанне Уладзiмiра Манамаха», напiсанае ў 1117 г., памылкова ўключанае ў Лаўрэнцьеўскi спiс «Аповесцi мiнулых гадоў» пад 1097 г. Аўтар («пры святым хрышчэннi Фёдар, а рускiм iмем Уладзiмiр») дае настаўленнi падрастаючаму пакаленню, дзелiцца вопытам.

«Пасіёны» «МАРТЫРЫИ» («сведчанні») пра пакутніцкую смерць). мартиролог. XI-XIII вв 1055 Илларион «Слово о законе и благодати» К. XI в., Нестор , «Житие Феодосия Печерского» и «Житие Бориса и Глеба»«Повесть временных лет». пэўныя схемы, пасля рытарычнага ўступу (формула самапрыніжэння: я – грэшнік) нараджэнне шматлікіх выпрабаванняў пахвала святому, , рытарычныя заклікі В. В. Ключэўскі: як гістарычную крыніцу як недакладную. Древнерусские жития святых как исторический источник) // Чтения ОИДР. 1914. Кн. 11. біяграфічныя факты - формы для выяўлення ідэальнага вобразу. «Жыціе Ефрасінні Александрыйскай». Яфрэм Сірын«Жыцiе Іаана Залатавуснага», «Жыціе Меркурыя Кесарыйскага» 2«З жыцця рысы, якія вядуць да вызначанай задачы». Аднатыповасць жыційнай літаратуры3. індывідуальная асоба знікла за рысамі ідэальнага плана. «ўстаўка»- «біяграфічная гіпотэза».4. толькі кульмінацыйныя моманты 5.колькасць і якасць біяграфічных фактаў у жыціі адваротна ўрачыстасці прычыны стварэння жыція і адлегласці, паміж смерцю святога і напісаннем неаднаразова перапісвалася і рэдагавалася. захаваліся пераважна спісы. «ПВЛ » в жертву язычниками 983 г. варягов в Киеве (назвали Феодором и Иоанном). Житие Ефросиньи Полоцкой (1130 – 1173 гг. по В. Орлову или 1105 – 1167 гг. по А. Мельникову) в конце ХII в. в переработках XVI – XVIII вв. Более 100 списков жития на 6 редакций: Сборников, Степенной книги, Макарьевских великих Четьев Миней, две Прологовые и редакцию «Книги житий святых» Дмитрия РостовскогоЕфросинья -дочерью Георгия-Святослава Предслава. 12 лет, в монастырь, где игуменьею тетка, вдова князя Романа Всеславича (умер в 1116 г.). в келье Софийского собора. церковь Святого Спаса в Сельце под Полоцком, , где основала монастырь.сестру Городиславу Евдокии, в 1128 г., Звенислава Евпраксии. каменная церковь Святого Спаса за 30 недель Иоанном. каменная церковь Святой Богородицы и основан мужской монастырь. Михаила к Мануилу Комнину патриарху Луке Хрисавергу за иконой 1167 г. паломничество в Иерусалим Давида и Евпраксию . Феодосиев монастырь Святой Богородицы, похоронили «в «Кніге жыцій і хаджэнняў» сост. Мельников А.А. Мн., 1994.. Оригинал находится в: Рукописный сборник 16 в. Росс. нац. библ., Москва, Ф.113, №632, лл.206-225об. (первый вариант редакции Сборников). В конце XII—XIII Кирилла Туровского. в списках, начиная с XVI в., хотя Н. Никольский опубликовал в 1907 г. список XIV—XV вв. в «столпе». турепископом в 1169 г.ересь ростовского епископа Феодорца в 1160-е гг. захватил кафедру. посланий Андрею Боголюбскому, 1151 г. турм князем. 3 канона, 8 «Слов», повесть, около 30 молитв на каждый день недели и поучений. похвал святым, а также великий канон о покаянии по главам азбуки. «другим Златоустом». - с просьбой от безбожных агарян: в кн.: Мельнікаў А.А. Кірыл, епіскап Тураўскі. Жыццё, спадчына, светапогляд. 2-е выд. Мн., 2000. Оригинал: список Стишного Пролога 16 в., Росс. нац. библ., СПб., Общество любителей древней письменности, F.212, XII—XIII вв. Сказание о туровском монахе Мартынеп. п. XII в. памятная запись, повесть о «многоболезных»Описано:Чудо, содеянное Вышгородскими мучениками Борисом и Глебом Туров (туровский монастырь).Опубликовано: Рукопись ГПБ, ОЛДП F474, л. 177 – 177об. XVI в. // Кнiга жыцiй i хаджэнняў. Уклад. Мельнікаў А.А. Мн., 1994. С. 58 – 59; Хранится в списке XVI в. Рос. Нац. библиотеке имени М. Я. Салтыкова-Щедрина, г. Санкт-Петербург, сбор ОЛДП, F 474, л. Житие Авраамия Смоленского, п.п. XIII в Автор жития Ефрем ≈ Нестору, автора жития Феодосия ПечерскогоАвраамий ≈ житию Авраамия Затворника, автор Ефрем Сирин, списки XVI—XVII веков Опубликовано: Житие св. Авраамия Смоленского (ст.слав) По изд.: Кніга жыцій і хаджэнняў. Уклад. А.А.Мельнікаў. Мн., 1994. Редков Н. Преподобный Авраамий Смоленский и его Житие, составленное учеником его Ефремом: Опыт историко-литературного исследования.— Смоленск, 1909. Житие Меркурия СмоленскогоXIII в., в 80 списках XVI–XVIII ввАвтор повести о Меркурии Смоленском ссылается на житие Меркурия КесарийскогоИзвестно от трех до пяти редакций жития Меркурия СмоленскогоОпубликовано: Повесть про св. мученика Меркурия Смоленского (ст.слав)кн.: Кніга жыцій і хаджэнняў. Уклад. А.А.Мельнікаў. Мн., 1994. Оригинал: список сборника государственной Публичной библиотеки, № 653, Житие виленских мучеников XIV – XVI вв. Иоанн, Антоний и Ефстафийпринесены в жертву в 1346–1347 гг. в Вильне язычниками в период правления князя Ольгерда Житие трех виленских мучеников (ст.слав) По изд.: Кніга жыцій і хаджэнняў. Уклад. Мельнікаў А.А. Мн., 1994. С.135-139.Оригинал: список XVI в. Росс. нац. библ., Спб., Общество любителей древней письменности, Q778,