Контрольные вопросы:

1. Назовите этапы редактирования

2. Назовите основные виды служебных документов

3. Какие виды правки существуют?

4. Назовите основные принципы редактирования служебных документов на татарском языке

5. Выучите основные термины, которые используются в делопроизводстве.

6. Составьте официально-деловой текст, используя характерные для ОДС слова и выражения.

Тема 8 Общие принципы редактирования служебных документов.

1. Техника правки текста.

2. Виды правки: правка-вычитка, правка-сокращение, правка-обработка, правка-переделка.

3. Корректурные знаки. Упражнения - Күнегүләр

1) Найдите и исправьте ошибки, допущенные составителем договора. Отредактируйте текст.

Эш практикасы турында килешү

28.05.05 №7

Казан шәһәре

Бер яктан, ректоры Юрий Яков улы Петрушенко йөзендә Казан Дәүләт Энергетик Университетына һәм Алия Рафкат кызы Ахмеева йөзендә “Атриум” предприятиясе, икенче яктан, түбәндәгеләр турында килешү төзеделәр:

1. Казан Дәүләт Энергетик Университет түбәндәгеләрне эшләргә алына:

1.1. Квалификацияле хезмәткәрләр әзерләү өчен, уку-укыту планнарына, программаларына таянып, 2005 елның 1-15 августнан кадәр компьютер операторлары белгечлеге буенча укучы җибәрергә.

1.2. Предприятиегә эшкә өйрәнергә, тәҗрибә тупларга җибәрелүче укучыларны алдан әзерләп, хезмәт иминлеге кагыйдәләрен һәм нормаларын исәпкә алып, эш урыннарында һәм предприятие территориясендә үз-үзеңне тоту кагыйдәләрен өйрәтергә һәм аларны үтәүне тәэмин итәргә.

2. ”Атриум” түбәндәгеләрне эшләргә алына:

2.1. Эшкә өйрәнергә, тәҗрибә тупларга килгән укучыларны белгечлегә туры китереп җиһазланган эш урыннары белән тәэмин итәргә; уку йортында алган белгечлегенә кагылышы булмаган эшләргә билгеләнүләргә һәм эшләмичә тик торуларга юл куймаска.

2.2. Бу категория хезмәткәрләр өчен предприятиедә гамәлдә булган нормалар нигезендә, имин һәм тиешле санитария-техник нормаларга туры килүче хезмәт шартлары белән тәэмин итәргә.

3. Бу килешүне гамәлгә ашыру барышында туган бәхәсләр һөнәри белем бирү буенча җирле идарәгә органнарына җиткерелә һәм билгеләнгән тәртиптә хәл ителә.

Бу килешү ике нөсхәдә төзелде һәм һәр ике якта да берәр нөсхәдә саклана.

Казан Дәүләт “Атриум” предприятиясе

Энергетик Университетына

420103, Казан шәһәре,

Красносельская ур., 51 йорт

Ректор______Ю.Я.Петрушенко Директор_____О.Д.Егоров

2. Укыгыз. Теземнәрнең нинди чаралар белән ясалуын аңлатыгыз. Үзегез укыган әсәрләрдән теземгә үрнәкләр китерегез.

Язгы яңгыр тамчылары Игеннәрнең битен юса; Якты яшен камчылары Илдән салкын җилне куса; Басуларда машиналар Күмелерлек ашлык уңса; Эштә тырыш кешеләргә Бәһа булса, хөрмәт булса; Кичләрендә йортта Тату гаилә гөрләп торса; Бусагадан читтә сагыш Сагышланып, шүрләп торса— Шатланам мин, сөенәм мин Океаннарны җиңгән дуслар, Курку белмәс яшьләр бар дип; Мондый тыйнак батырларга Бездә бик күп ишләр бар дип; Илебездә бар дөньяны Сокландырган эшләр бар дип; Могҗизалар адым саен, Әкияттәге хыял тар дип; Яңа токым йөз кызартмый, Дәрте белән чорга пар дип; Замандашлар элеккедәй Катнаштырмый җырга зар дип— Канатланам, сөенәм мин! (Ш. Г.)

3 Укыгыз. Бер үк сүз төркемнәреннән торган омонимнарны табыгыз. Нәрсә ул лексик омонимнар? Аларның мәгънәсен һәм кулланылышын аңлатыгыз.

1. Төшем шул төшкә җиткәндә уяндым. «Әле мин кайда?»—як-якка карандым. (Г. Т.) Яр читендә кич, ә су өстендә акчарлаклар канат кагып талпыналар. (М. Ш.) Сандугач була алмассың, Талларга куналмассьщ; айда матур, күзең шунда, Безгә яр була алмассың. (Җ.) 3. Экономист булса, алдынгы колхозларга барып, үршеләрнең эш тәҗрибәсе белән танышып терлекчеләргә тиеннәрне исәпләргә өйрәтер иде. (<<С. Т.») Түләмичә бер тиен, Сез карарсыз бер тиен. (Ш. Г.)

4 Укыгыз. Грамматик яктан мәгънә үзгәрешенә тартылган омонимнарны күзәтегез һәм аларның стилистик кулланылышын аңлатыгыз. Лексик-грамматик омонимнар нәрсә ул?

1. Алда булсын ауларда, ан казансын дауларда,Өстен килсен яуларга

Синең углың, Каракаш. (М. Җ.)Мин китәм, дуслар, яуга каршы, Качсын дошман безнең__саф-лардан. (3. Байч.) Күмәкләшкән яу кайтарган. (М.) Йорттан аерылган илне яу чабар. (М.) Яңгыр, яу, яу, яу... Елга аксын юллардан, Ташып чыксын ярлардан, Матур яңгыр соңында Хуш ис чыксын кырлардан. (Н. Д-и)2. Шул вакытта күктә зәңгәр бушлыкАл чәчәкләр төсле аллана... (Н. Б.)— һич зарар юк, ал, диде ай, Ал да чәч нур халкыңа. (Ш. Б.)

3. Назлады җил аларны, Тибрәтеп ак чукларын. Таң сипте өсләренә

Хуш исле саф чыкларын. (М. Җ.)

— Атакайлары, ашарга чык...—диде. (Г. Г.)

4. Ауга дип, тагын Киткән ул, мескен. Бар җирне айкап йөргән ул өч көн. (Ә. И.)—Бар, мин сиңа ачуланмыйм,—дип, ул аны озатып калды. (Л. Г.) Имтиханга кадәр ике айдан артык вакыт бар. (Л. И.) 5. Актыр үзе, югары, җем-җем итеп ул тора, Бүген таңда килмәсәң, Китәмен дип утыра. (Т.) Дим шикелле ак син тыныч кына, Кайгы күрми гомер-гомергә. (М. Җ.) Ак сыер торып китте, кара сыер ятып калды. (Т.) Ак эт бәласе кара эткә. (М.) Акка кара тиз йога. (М.) Аклар бик күп мина куйган Без барасы юл-урманга. (Б.)

6. Яз язу, ләкин кызыкма һичвакыт шөһрәткә син;

Бик төренмә иртәгүк ертык булыр чүпрәккә син. (Г. Т.)

Аз гына сабыр ит әле, и кариэм. Хәзер язам;

Уйласам аулымны, гакълымнан да мин хәзер язам. (Г. Т.)

Эх, яз гына җитсен иде тизрәк, хәзрәт өенә әйләнеп тә карамас идем. (М. Ш.)

5 Укыгыз. Омонимнарның мәгънәләрен аңлатыгыз. Лексик омонимнарны һәм лексик-грамматнк омонимнарны аерып күрсәтегез.

1. Шулай тилмереп үк бүтән ярга китәрмүсән. (Канд.) Ләкин яр буендагы ташлы чокырдан тавыш килмәде. (X. С.) Авыл читендәге кызыл ярда Чирәмнәргә каны түгелгән. (Н. Б.) Атлый алар таң чыкларын ярып, Атлый алар, һәр көн күрәм мин. (Н. Б.) Озын идем—киселдем, юан идем— ярылдым, инде утка тарыдым. (Т.) Күңелең булганчы кыйна, яр әле шуны. («С. Т.»)2. Ярда торгач, ач халыкка йөз дә бормый туп-туры,Юргалый ул шунда тиз-тиз, кайда бай сайфиясе. (Г. Т.)Кайчакларда мин дә алып кайткаладым, сеңелләр дә бик ач булмадылар. (Г. Т-й) Староста: «Җитте, җитте, капкаңны ачуыңны бел,—диде. (М. Ш.)Биш сум акчага йөз кош алырга кирәк. Алар төрле кош улырга тиеш. Чыпчык тора бер тиен. Үрдәкнең берсе ун тиен, каз иллешәр тиеннән. Ничә чыпчык, ничә үрдәк, ничә казалырга кирәк? (Н. И.) {Табышмак-мәзәк.) Җәй көне: эссе авада мин суда койнам, йөзәм. (Г. Т.) Инде Саматка барып итсә кирәк, берьюлы яктырып киткән йөзе белән балкып:—Әй, җүләрем...—диде. (М. Ш.)Төптәге ат бигрәк тә түземсез—берөзлексез башын чайкап тора. (Г. Т-й) Атын ничек куштыгыз? Шулар турында зарсыз. (Л. Г.) Әйткән суз—аткан ук. (М.) Ул ташны суга ат. («С. Т.»)5. Хуш, Дим кызы... Минем сөюемне Саклап мәңге йөрәк үреңдә... (М. Җ.) Ул күн тужурка кигән, ачык күкрәге салкында, кызган тимер күк, янып тора. (Ш. У.) Ул коелып төшә, ә авылдашлары аның өчен кызаралар. (Г. Т-й) 6. Искәндәрнең мескен бүреген беркөнне балаларынын баш очларына куеп карады. (С. Б.)—Очкандыр инде ул, Җәләй абый.—Ничек очкан­дыр?—Станциягә очкандыр инде, дим.—Кайчан очсын, әле яңа гына урланган бит. (Л. Г.)

6. Укыгыз. Г. Тукай шигырьләрендә сүз уйнату һәм каламбур рәвешендә килгән омонимнарны табыгыз, аларның кулланылышын аңлатып бирегез.

1. Ул баш әйтә: «Син вагоннан төш хәзер, Бик якынлашты кирәкле төш хәзер».

(«Печән базары,..») 2. Тегермән әйләнә, әйләнсә дә, тартылмыйдыр ярма; Мәшәкатьләнмә бушка көчләнеп, юл уртасын ярма. («Мөтәшагыйръгә») 3. Җиде кат боз астыннан чыгар бака, Баткакларга, балчыкларга бата-бата, Куе камыш арасыннан бака-бака: «Бакакака-бакакака»,—диер, имди. (<<Яз галәмәтләре») 4. Уйга баткан, утырмакта шагыйрь язып, Язадыр ул бар дөньяны онта язып. («Кечкенә музыкант»)Кайвакытта кара күзле, кара кашлы Матур берлә утырамын кара-каршы. («Утырышу»)

7. Укыгыз. Поэтик сөйләмнең яңгырашын һәм аһәнен күтәрүче аваздаш сүзләрне—каламбурларны табып, аларның сөйләмдә тоткан ролен аңлатып бирегез.

1. Бу нидән булды чигенә? Эшем дә йитте чигенә, Эш са-хибем кире чигенә... (Канд.) 2. Яхшылыкка эреп китәм—ба­лавыз мин, Мактап сөйлим изге эшне—бал авыз мин. (Г. Т.) 3. Сөю шигыре агач аттыр «Вакыт»ча Зарар юк, ул сөйләр анчак вакытта. (Г. Т.) 4. Гәрчә мин дә бар саналдым, Ил ка тар саналмадым, Илдә йөрдем, хатлар алдым, Уйласам—сан алмадым. (Д.) 5. Егерме ел артта калды атлар, Җирән, туры атлар... Мәйданнарны үзе тоткан Назир Җирдән туры атлар. (С. X.)

8. Укыгыз. Әдәби кулланылышка кереп китмәгән гади сөйләм сүзләрен табыгыз, аларның мәгънәсен аңлатып бирегез.

1. Алагаемга сөйрәлеп барган арба алгы тәгәрмәче белән кинәт бер төп башына эләкте. (Ш. Ман-р) 2. Сары әрсез буксирлары һәм яр буенча тезелгән әкиятләрдәге әзмәверләрдәй җанлы порталь краннары озатып калды. (А. Р.) 3. Ул идәнгә төшеп киткән журналын кабаланып кулына алды һәм, кызарынган-бүртенгән хәлдә, каударланып журнал битләрен актара башлады. (А. Р.) 4. Бу хәйләне фәлсәфүн Кәбир кирәгеннән артык яхшы белә иде. (Г. Ә.) 5. Ачык тәрәзәләрдән диңгездәй җәйрәп яткан Иделкәйнең сәрин сулышы килеп орынды... һава тын, ләкин сәрин, рәхәт иде. (А. Р.) 6. Барысы да ширлекле тавыш белән килешеп алдылар. (Ш. Ман-р) 7. — Күрмәгән кая, өлкәнейший,—диде миңа капитан. «Өлкәнейший» дип ул миңа кәефе килгән чакны гына әйтә торган иде. Кешеләр алдында: «Иптәш өлкән сержант»,—дип, миңа устав буенча эндәшә. (А. Ә.) 8, Чанага аркасын терәп, төлке толыплы Габбас мулла утыра; аңа каршы көпәш итеп төргән, мамык юрган эченнән алсу бите генә күренеп калган Нурия бара. (Г. А.) 9. Тастымалдан каймаклы катыкны, Мәүдидә җиңгә пешереп биргән арыш кабартмасын алып бик әйбәтләп мүкелдәтергә тотындылар. (Г. А.) Ю. Шулай үз-үзен онытып, шаяруга каршы шаяртып, кыланчыкланып, кемгә булса да ирәя алырмын дип уйламаган иде. (М. Хәб.)