С

Бібліяграфічная дзейнасць

хема 2. Структура бібліяграфічнай дзейнасці

Практычная бібліяграфічная

дзейнасць

Пазнавальная бібліяграфічная

дзейнасць

Вучэбная бібліяграфічная

дзейнасць

Навуковая бібліяграфічная

дзейнасць

5. Прынцыпы і заканамернасці бібліяграфічнай дзейнасці як аснова яе ўвасаблення ў грамадскай практыцы.

Бібліяграфічная дзейнасць рэалізуецца ў адпаведнасці з пэўнымі мэтамі, праектамі, праграмамі. У працэсе яе развіцця фарміруюцца пэўныя пастулаты (спецыфічныя прынцыпы), якімі людзі кіруюцца ў дзейнасці.

Прынцып – асноўнае, зыходнае палажэнне якой-небудзь тэорыі, навукі і да т.п., найбольш агульныя і ўстойлівыя патрабаванні да здзяйснення пэўнага працэсу (працэсаў).

Усю сукупнасць прынцыпаў, якія уласцівы бібліяграфічнай дзейнасці, можна падзяліць на дзве асноўныя групы. Першую групу складаюць метадалагічныя, кіруючыя прынцыпы. Яны вызначаюць якасны ўзровень дзейнасці: навуковасць, дэмакратызм, сацыяльная абумоўленасць, мабільнасць, прынцыпы арганізацыі і самаарганізацыі. Другая група прынцыпаў звязана з выбарам сродкаў, форм і метадаў работы: адпаведнасць метадаў мэтам дзейнасці, інтэгратыўнасць, дыферэнцыраванасць дзейнасці, сістэмнасць.

Прынцып навуковасці бібліяграфіі праяўляецца праз адлюстранне ў бібліяграфічных крыніцах ісцінных навуковых ведаў, выкарыстанне даных навукі і навукова-абгрунтаваных метадаў ва ўсіх бібліяграфічных працэсах; развіццё навукі аб бібліяграфічнай дзейнасці – бібліяграфазнаўства.

Дэмакратызм бібліяграфіі праяўляецца ў агульнадаступнасці бібліяграфічнай інфармацыі для ўсіх груп грамадства, у адсутнасці дыскрымінацыі карыстальнікаў, адкрытасці ўсіх крыніц інфармацыі ў кантэксце правоў чалавека на свабоду атрымання інфармацыі.

Сацыяльная абумоўленасць і мабільнасць праяўляецца ў рэалізацыі дзейнасці ў цэлым і асобных яе кірункаў адпаведна сацыяльнаму заказу грамадства і з улікам дыінамікі грамадскага жыцця.

Арганізацыя бібліяграфічнай дзейнасці звязана з прыняццем на дзяржаўным узроўні рашэнняў, якія вызначаюць стратэгію дзейнасці, структуру кіраванне (стварэнне інфармацыйных цэнтраў, кніжных палат, бібліяграфічных аддзелаў у розных установах, кафедр бібліяграфіі і інш структур, якія займаюцца бібліяграфічнай дзейнасцю). Разам з тым сістэма упарадкуе і змяняе сваю структуру (самаарганізуецца) пад уздзеяннем мноства знешніх і ўнутраных фактараў (сінергіі), якія не заўсёды можна прадугледзіць на пачатку прыняцця арганізацыйных рашэнняў (адбываецца ўзаемапранікненне бібліяграфічнай і першаснай інфармацыі, сінтэз з рознымі формамі прадстаўлення ведаў, бібліяграфія набліжаецца па функцыях да «экспертнай сістэмы», якая аналізуе, інтэрпрэтуе, ацэньвае дакументныя масівы.

Прынцып адпаведнасці метадаў мэтам дзейнасці. Неабходны эфект дасягаецца толькі ў выпадку, калі выкарыстоўваюцца сродкі і медады, якія аптымальна адпавядаюць пастаўленым мэтам (пры складанні бібліяграфічнай прадукцыі – улік характарыстык карыстальніка, мэтаў яго звяртання да крыніцы бібліяграфічнай інфармацыі, узроўню бібліяграфічнай культуры і інш.).

Прынцып інтэгратыўнасці. Бібліяграфія пранікае ў розныя галіны ведаў, бібліяграфічныя элементы ўключаюцца ў розныя базы даных, аб’ядноўваючы ў адзіную інфармацыйную прастору аўтара дакумента, твор, кнігагандлёвыя ўстановы, бібліятэкі, карыстальнікаў. Інтэгратыўнасць праяўляецца і на узроўні правядзення навуковых даследаванняў, якія могуць мець міждысцыплінарны характар, а таксама ў сумесных праектах бібліяграфічніх служб рознага узроўню, ведамаснай прыналежносці (стварэнне зводных каталогаў, баз даных, інтэграцыя ўласных інфармацыйных рэсурсаў і інш.).

Прынцып дыферынцыраванасці заключаецца ў стварэнні спецыялізаваных цэнтраў інфармацыі; размежаванні пры стварэнні бібліяграфічнай прадукцыі па галіновай, тэрытарыяльнай, моўнай і іншых прыметах; мэтанакіраваным наборы інфармацыйна-пошукавых сістэм у адпаведнасці з профілем бібліятэк і бібліяграфічных служб.

Прынцыпы інтэграцыі і дыферэнцыацыі супрацьлеглыя па характары, яны дапаўняюць адзін аднаго.

Прынцып сістэмнасці. Бібліяграфічная дзейнасць уяўляе сабой сістэму, сукупнасць элементаў, якія знаходзяцца ва ўзаемасувязях, утвараюць цэласнасць, адзінства (стварэнне сістэмы бібліяграфічных дапаможнікаў, дзе кожны элемент выконвае сваё прызначэнне; структурыраванне бібліяграфічных запісаў у дапаможніках; стварэнне сістэмы даведачна-бібліяграфічнага апарата, дзе кожны элемент падпарадкаваны агульнай мэце, і інш.).

Цэнтралізацыя і дэцэнтралізацыя – прыняцце ўніфікаваных метадычных рашэнняў у рэалізацыі аднатыпных задач і варыятыўнасць карыстання атрыманымі вынікамі працы (напрыклад, канцэнтрацыя намаганняў па каталагізацыі дакументнага патоку і здзяйсненне бібліяграфічнага абслугоўвання ў розных інфармацыйных установах, на ўмовах самаабслугоўвання і інш.).

Акрамя таго выдзяляюцца прынцыпы, звязаныя з асобнымі бібліяграфічнымі працэсамі. Напрыклад, да бібліяграфічнага пошуку – прынцыпы «паўнаты» «дакладнасці», «рэлевантнасці», «перцінентнасці», да бібліяграфавання – аднаразовасць апрацоўкі дакументнага патока і шматкратнасць выкарыстання атрыманай інфармацыі (максімальная аптымізацыя працэсаў генерыравання інфармацыйнай прадукцыі для пазбаўлення паралелізму і скарачэння затрат).

Прынцыпы маюць канкрэтна-гістарычны характар, дзейнічаюць ў пэўным грамадстве і відазменьваюцца пад уздзеяннем розных фактараў. Але захоўваецца сутнасная аснова, т.ш яна залежыць ад сутнасці самой бібліяграфіі і яе галоўных спецыфічных задач, якія застаюцца нязменнымі ў розныя гістарычныя эпохі. Прынцыпы бібліяграфічной дзейнасці ўзаемазвязаны з заканамернасцямі, якія раскрываюць той ці іншы бок сутнасці даследуемых з’яў.