- •Прадмет вывучэння метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.1. Атмасфера
- •1.2. Надвор’е
- •1.3. Кліматалогія
- •1.4. Кліматаўтварэнне
- •1.5. Народнагаспадарчае значэнне метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.6. Задачы метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.8. Сувязь метэаралогіі з іншымі навукамі Дыферэнцыяцыя дысцыпліны
- •1.9. Асноўныя этапы гісторыі метэаралогіі і кліматалогіі
- •Метады даследаванняў у метэаралогіі і кліматалогіі
- •1.11. Арганізацыя метэаралагічных назіранняў Служба надвор’я
- •1.11.1. Метэаралагічныя назіранні ў Рэспубліцы Беларусь
- •1.11.2. Міжнароднае супрацоўніцтва ў галіне метэаралогіі
- •2.1. Будова атмасферы
- •2.2. Хімічны склад паветра
- •3.1. Ціск паветра
- •3.2. Тэмпература паветра
- •3.3. Шчыльнасць паветра. Ураўненне стану газаў
- •3.4. Змяненне атмасфернага ціску з вышынёю
- •3.5. Асноўнае ўраўненне статыкі атмасферы
- •3.6. Бараметрычная формула
- •3.7. Барычная ступень
- •3.8. Адыябатычныя працэсы ў атмасферы
- •3.9. Патэнцыяльная тэмпература
- •3.10. Вертыкальнае размеркаванне тэмпературы Тэрмічная стратыфікацыя атмасферы
- •3.11. Змяненні патэнцыяльнай тэмпературы ў залежнасці ад яе вертыкальнага градыента (стратыфікацыі)
- •3.12. Стратыфікацыя і вертыкальная раўнавага насычанага паветра
- •4.1. Сонечная радыяцыя
- •4.3. Сонечная пастаянная
- •4.4. Прамая сонечная радыяцыя
- •4.5. Паглынанне сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •4.6. Рассеянне сонечнай радыяцыі
- •4.7. Закон аслаблення сонечнай радыяцыі ў атмасферы
- •Такім чынам, пры праходжанні сонечнымі промнямі m мас колькасць прамой радыяцыі каля паверхні Зямлі складзе
- •4.9. Сумарная радыяцыя
- •4.10. Адбітая і паглынутая сонечная радыяцыя
- •4.13. Цяплічны (парніковы) эфект атмасферы
- •4.14. Радыяцыйны баланс зямной паверхні
- •4.16. Размеркаванне сонечнай радыяцыі на верхняй мяжы атмасферы
- •4.17. Геаграфічнае размеркаванне сумарнай радыяцыі
- •4.18. Геаграфічнае размеркаванне радыяцыйнага баланса
- •4.19. Цеплавы баланс зямной паверхні
- •5.1. Віды цеплаабмену атмасферы з навакольным асяроддзем
- •5.3. Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў
- •5.4. Распаўсюджванне цяпла на глыбіню глебы
- •Характарыстыка тэмпературы паветра
- •5.6. Гадавая амплітуда тэмпературы паветра і кантынентальнасць клімату
- •Тыпы гадавога ходу тэмпературы паветра
- •5.8. Зменлівасць сярэдніх месячных і гадавых тэмператур
- •Сярэдняя месячная і гадавая тэмпература паветра (оС) і крайнія яе значэнні ў асобныя гады
- •5.9. Інверсіі тэмпературы
- •5.10. Геаграфічнае размеркаванне тэмпературы прыземнага слоя атмасферы
- •5.11. Тэмпература шыротных кругоў
- •Водны рэжым атмасферы
- •6.1. Выпарэнне і насычэнне вадзяной пары
- •6.2. Уласцівасці пругкасці насычэння
- •6.3. Закон выпарэння
- •6.4. Выпаральнасць
- •6.5. Геаграфічнае размеркаванне выпарэння і выпаральнасці
- •6.6. Характарыстыкі вільготнасці паветра
- •6.7. Сутачны і гадавы ход парцыяльнага ціску вадзяной пары
- •6.8. Сутачны і гадавы ход адноснай вільготнасці
- •6.9. Геаграфічнае размеркаванне парцыяльнага ціску вадзяной пары і адноснай вільготнасці
- •6.10. Кандэнсацыя вадзяной пары ў атмасферы
- •6.11. Ядры кандэнсацыі
- •6.12. Воблакі
- •6.13. Мікрафізічны склад (структура) воблакаў
- •6.14. Міжнародная класіфікацыя воблакаў
- •6.15. Генетычная класіфікацыя воблакаў
- •6.16. Геаграфічнае размеркаванне воблачнасці
- •6.18. Туманы--утварэнне і геаграфічнае размеркаванне
- •6.18. Атмасферныя ападкі
- •6.19. Гідраметэаралагічная ацэнка ўвільгатнення тэрыторыі
- •6.20. Водны баланс Зямлі
- •6.21. Снегавое покрыва
5.3. Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў
Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў абумоўлены рознымі відамі цеплаабмену, якія вызначаюць перанос цяпла ад дзеючай паверхні на глыбіню і наадварот. Цяпло ў глебах распаўсюджваецца, галоўным чынам, за кошт малекулярнай цеплаправоднасці. Цеплаправоднасць – здольнасць целаў прапускаць праз сябе цяпло. Глеба валодае невялікімі значэннямі каэфіцыента цеплаправоднасці. Цеплаправоднасць глебы залежыць ад яе мінералагічнага і механічнага складу, утрымання ў ёй вады, паветра і гумуса. Нязначную колькасць цяпла ў глебе пераносяць атмасферныя ападкі пры іх фільтрацыі на глыбіню. Але такая перадача цяпла ажыццяўляецца ў невялікай колькасці і толькі ў перыяды выпадзення ападкаў.
Слабае пранікненне цяпла на глыбіню глебы прыводзіць да таго, што летам днём яе паверхня моцна праграецца, а большая частка цяпла перадаецца ў атмасферу. Зімой і уначы дзеючая паверхня сушы па гэтай прычыне хутка і моцна ахалоджваецца.
У вадаёмах (у возеры, моры ці акіяне), якія ўяўляюць рухомае асяроддзе, цеплаперадача зябяспечваецца турбулентным перамешваннем водных мас. Гэта вельмі інтэнсіўны цеплаабмен, які ахоплівае магутныя водныя слаі. У дадатак да турбулентнага цеплаабмену існуюць і іншыя шляхі перадачы цяпла на глыбіню вадаёмаў. Да іх адносіцца тэрмічная канвекцыя, якая ўзнікае ў перыяды ахаладжэння прыпаверхневых слаёў вады. Набыўшы вялікую шчыльнасць, ахалоджаныя на паверхні цяжкія водныя масы апускаюцца на глыбіню, а ніжнія масы вады, як больш цёплыя і лёгкія, паднімаюцца на паверхню.
У морах, дзе вада салёная, працэс перадачы цяпла на глыбіню адбываецца дзякуючы выпарэнню. Пры выпарэнні вады ў ёй павялічваецца канцэнтрацыя солі. Як больш шчыльная і цяжкая канцэнтраваная салямі вада апускаецца на глыбіню.
Акрамя таго, вада, у адрозненні ад глебы, з’яўляецца празрыстым для сонечнай радыяцыі асяроддзем, асабліва для кароткахвалевай часткі спектру. Сонечная радыяцыя праходзіць праз ваду на значную глыбіню. Таму для вадаёмаў мае вялікае значэнне радыяцыйнае награванне, асабліва для глыбінь у некалькі метраў.
Цеплаправоднасць паветра нязначная, а вады – істотная. Таму вада лепш праводзіць цяпло, чым паветра. Вільготная глеба валодае больш значнай цеплаправоднасцю і цеплаёмістасцю, таму сухая глеба заўжды награецца мацней, чым вільготная. Пры ахалоджванні вільготная глеба менш астывае, чым сухая. Таму на сухіх глебах замаразкі здараюцца часцей і маюць большую інтэнсіўнасць, асабліва на асушаных тарфяніках.
На тэмпературу глебы ўплываюць таксама яе колер, альбеда і экспазіцыя схілаў узгоркавага рэльефу.
Адрозненні ў цеплавым рэжыме глебы і вадаёмаў ствараюцца не толькі за кошт іх рознай цеплаправоднасці, але і дзякуючы рознай цеплаёмістасці.
Пад цеплаёмістасцю разумеецца колькасць цяпла, патрэбнага для павялічэння тэмпературы 1 г ці 1 см3 рэчыва на 1 ºС. Цеплаёмістасць вады ў 2 – 3 разы больш, чым цеплаёмістасць глебы. Гэта сведчыць аб тым, што адной і той жа колькасцю цяпла глебу можна нагрэць у 2 – 3 разы мацней, чым ваду. Тым самым цкплаёмістасць уносіць свой уклад у стварэнне адрозненняў у награванні глебы і вадаёмаў.
У выніку рознай інтэнсіўнасці цеплаабмену сутачныя хістанні тэмпературы ў глебах, як правіла, пранікаюць да глыбіні 70 – 100 см, а ў акіянах і марах – да глыбіні дзесяткаў метраў. Гадавыя хістанні тэмпературы ў глебе дзейнічаюць да глыбіні 15 – 20 м, а ў акіянах і марах – да глыбіні 200 – 300 м.
Самыя высокія тэмпературы на паверхні глебы назіраюцца ў 13 гадзін мясцовага часу, а самыя нізкія – пасля ўзыхода Сонца. Рознасць паміж самай высокай і самай нізкай тэмпературай у сутачным і гадавым ходзе называецца сутачнай і гадавой амплітудай.
Цяпло ў вадаёмах пранікае на вялікую глыбіню, таму тэмпература на іх паверхні мае нязначныя сутачныя (0,5 – 1,0 ºС) і гадавыя (5 – 8 ºС) хістанні. У той жа час на паверхні глебы сутачныя і гадавыя хістанні тэмпературы складаюць 50 – 60 ºС, а на асушаных тарфяніках дасягаюць 70 ºС.
Найбольшая сутачная амплітуда на паверхні глебы назіраецца летам, найменшая – зімой. Воблачнасць змяншае велічыню амплітуды. Мае значэнне і экспазіцыя схілаў: на паўднёвых схілах сутачныя амплітуды тэмпературы глебы больш, чым на паўночных. Гадавыя амплітуды верхняга слоя глебы павялічваюцца з шыратой, а сутачныя – памяншаюцца. Велічыні амплітуды адлюстроўваюць адпаведныя змяненні вышыні сонца ў сутачным і гадавым ходзе.
Расліннае покрыва ахалоджвае глебу, а снегавое покрыва яе ацяпляе. Сутачныя і гадавыя амплітуды тэмпературы глебы, якая пакрыта раслінамі ці снегам, значна менш, чым на аголенай глебе.