Стан сельскай гаспадарю

Пануючы у грамадстве клас феадалау меу сваю iepapxira. На яе вяршын! знаходз!уся князь, н!жэй - княз! больш дробных удзель-ных княствау-"вотчын", затым !шл! феадалы-уладальн1к! вялшх i малых памесцяу. Станов!шча феадала залежала ад яго радав!тасц! i

39

кшысасщ зямш, якой ён валодау. Дробныя феадалы часта шш на службу да больш багатага, рабшея яго васалам! i карыстал!ся яго заетугаиытвам. Феадала абслугоувала залежная ад яго чэлядзь. Ён меу сва!х целаахоушкау" i збраяносцау. Багатыя феадалы мел! улас-нае войска. Акрамя таго, яны атрымл!вал! права !мун!тэту - права збору падаткау i правядзення суда у сва!х уладаннях. Аснову пана-вання i багацця класа феадалау складала зямля. Вярхоуным уласш-кам усей зямл! дашуся князь. Ён меу уладанш, раск!нутыя па усяму княству. За карыстанне !м! насельн!цтва абавязана было плащць князю даншу грашыма або натурай (прадуктам!, футрай i шш.). Абкладвалася кожная сялянская гаспадарка ("дым").

Крын1цы X-XIH стст. называюць наступныя вады феадальнага землеуладання: княжацкае, баярскае i царкоунае. Феадальнае зем-леуладанне было вотчынным ц{ памесным. Вотчыннгю землеула-данне давала феадалу права дзял!ць i перадаваць па спадчыне свае f ладанне. Памеснае — давала часовае карыстанне зямлёй за службу, без права перадачы у спадчыну. Феадалы харчавал1ся за кошт ceaix кугчын, што уключал! замак i сёлы, на яшя распаусюджвалася ix улада. Буйнымг феадальным! уласшкам! стал} цэрквы i манастыры. Яны багацея! за кошт паступлення у ix распараджэнне царкоунага падатку, яи складау 1/10 частку ycix даходау сялянсюх гаспадарак (царкоуная дзесящна), а таксама за кошт княжацк!х i баярск1х ахвя-раванняу як у форме матэрыяльных каштоунасцей, так i у выгаядзе юрных зямель з весям!, жыхары як!х вымушаны был! апрацоуваць манастырск!я земл!, плац}ць феадальную рэнту. Землеуласнисам! был! таксама* сялянская абшчына i асобныя сяляне. Уся эпоха феа-дал!зму характарызуецца пастаянным 1мкненнем феадалау да макс-!мальнай канцэнтрацьп у ceaix руках зямельнага фонду. Яны паста-янна пашырал! свае уладанн! i паступова сабраш у ceaix руках лепшыя земли Па меры развщця феадальных аднос!н доля абш-чыинага i сялянскага землеуладання пастаянна змяншалася.

Закабаление свабоднага сялянства было абумоулена ^ciMi ricra-рычным! абстав1нам! першых стагоддзяу феадальнай эпох!. Сялян даводзша да галечы плата княжащс!х дан!н, частыя спусташальныя войны, гаяодныя i неураджайныя гады, смерць кармшьца, падзёж жывёлы. У перыяд войнау сяляне абавязаны был! !сц! У апалчэнне,

40

а гэга надрывала ix гаспадарку. Збяднелыя сяляне траплял! у феа-дальную залежнасць. Абшчынныя земл! пераходзш! да феадалау щ станавинся уласнасцю дзяржавы. 3 развщцём феадальнага ладу усе болей скарачалася i колькасць сялян, што жыл! на дзяржауных землях, паколью гэтыя земл! разам з людзьм! пераходзш да свецюх i царшуных феадалау.

Асноуную масу земляробчага насельшцтва складал! эканам!чна залежныя ад багатых землеуласнйсау сяляне. Ва умовах развщця феадальных адносш яго склад па маёмаснаму i прававому становш!-чу быу далека не аднолькавы. У першыя стагоддз! феадальнай эпох! усе вясковае насельн!цтва часцей за усе называлася смердам!. Пер-шапачаткова смерды залежал! ад дзяржавы. 3 развщцём феадальных адносш яны трапляюць у залежнасць ад феадалау i царкоуных арга-жзацый. З'яуляюцца новыя кагэгорьп феодальна залежных се­лян: закуны, радов!чы, isroi, халопы, чэлядзь. Па розных прычы­нах сяляне вымушаны был! звяртацца за эканам!чнай дапамогай да багатых, атрымл!вал1 ад !х пазыку-"купу" i был! абавязаны адпраца-ваць на гаспадарцы пана да выплаты доугу. Мног!я закупы не магл! вярнуць пазыку i рабшея неаплатным! даужн!кам!. Трупу, звязаных з феадалам абавязацельствам! паводле дагавора ("рада") сялян, скла-дал! радов!чы, што па розных прычынах вымушаны был! пакщаць абшчынныя земл!! сял!л!ся на зямл! феадала, раб!л!ся "!згоям!".

Халопы ! рабы был! аеабюта несвабодным! людзьм! i знаходз!л!ся у поунай уласнасц! феадала Чаетка халопау працавала у яго у якасц! хатн!х i дваровых слуг. За рэдюм выключэннем яны не мел! асаб!стай гаспадарк! i знаходзшюя на утрыманн! паноу. Да залежных ад феада­лау лкщзей адносшася чэлядзь. Рабоу называл! "чэляддзю нявольнай". Ус!х залежных ад феадала людзей пачал! падзяляць на "непахожых" i "пахожых". Першыя доуга жыл! на адным месцы i страцш! магчы-масць пак!нуць пана. .Z^jyrk яшчэ не был! поунасцю заняволены. Залежнае насельнщтва займала самае прын!жанае становшча на са-цыяльнай лесв!цы. 1х жыццё цаншася у 16 разоу тайней за жыццё к!раун!моу княжацюх маёнткау - "агтшчан" i "ц!вуноу".

Сяляне, што жыл! на княжацк!х i царкоуньгх землях, абавязаны был! выконваць розныя пав!ннасц! i плацщь падаггк!, Яны адпрацо-увал! паншчыну на ралл! феадала, плацш! чынш натурай (мёдам,

41

iльном, печаным хлебам, аусом, жытам, авечкам!, курам! i г. д.) ц! грашыма. Грашовая рэнта была рэдкай з'явай, што тлумачыцца натуральным характерам гаспадаркь 3 часам доля паншчыны усе .больш узрастае у параунанш з чыншам.

Населыпцтва павшна было несщ i розныя павшнасщ на карысць дзяржавы: плащла дашну, "палюддзе" (дадатшвы па-бор, як! брауея пры зборы дашны), выконвала "павоз" — працоу-ную павшнасць, звязаную з дастаукай дашны у пэуныя месцы, давала падводы. Сяляне абавязаны был! таксама вынонваць ваен-ную павшнасць - выстауляць "вояу". Яны прыцягвагнся да будаун-1цтва гарадоу, абарончых лшш, мастоу, да пракладк! дарог.

Аснову эканомм Беларуе! у старажытнасц! складала сельская гаспадарка. Пераважная большасць насельн!цтва як балтау", так i славян пражывала у вёсцы i займалася земляробчай працай. Земля-робства на беларускщ землях было вядома яшчэ з неалпу. Яго прынешн сюды у Ш-Н тысячагоддз} да н. э. 1ндаеурапейск1я плямё-ны. Для разв!цця земляробства неабходны адпаведны кл!мат i гле-ба. Усе гэга было у Беларуси Вучоньш Л1чаць, што у цэнтральнай Еуропе кл1мат, пачынаючы з першых вякоу н. э., быу бл1зк!м да сучаснага. За апошн1я 800-900 гадоу у 1м не было рэзмх змен, наз1рал!ся тольк! асобныя яго xicraHHi. Умерана-кантынентальны кл!мат Беларус! з цёплай з!мой i адносна холодным i даждл!вым летам — у цэлым спрыяльны для разв>цця расл!ннасц1. Прыдатныя для заняткау земляробствам тут i гпебы, яия за аношн!я 800-900 гадоу таксама карэнным чынам не змяшлюя.

Пры падрыхтоуцы зямл! да апрацоук! старажытныя земляробы пав1нны был! $?клаецд У гэга дадатковую працу. Спачатку асвойвал-юя урадлгвыя земл! з нрыдатным! для земляробства глебамк А потым начал! распрацоуваць лясныя участк!. Павел1чэнне апраца-ваных плошчау у X—ХШ стст. {шло за кошт вырубк! лясоу i екара-чэння плошчау", занятых лесам. Пры гэтым незаменнай была жалез-ная сякера. Для апрацоуи зямл! у X—XIII стст. ужывал!ся драуля-нае рала з жалезным наральн!кам (папярэдн!к плуга), двухзубая драуляная саха з жалезным парогам, а таксама барана-сукаватка, жалезная матыка, суцэльна драуляная ц! з железным! акоукам! рыд-лёука, грабл!. Як цяглавую с!лу выкарыстоувал! коней i валоу.

42

Прылады для апрацоук! зямл!, як!я ужывалюя у Беларуси у X— ХШ стст., адпавядал! агульнаму узроуню земляробчай тэхнш у лясной паласе Усходняй Еуропы. Яны выкарыстоувалюя i у наступ-ныя стагоддз!.

Узараную зямлю засеивал! уручную, потым зерне засыпал! з дапамогай драулянай бараны. Самым распаусюджаным, а пачына-ючы з сярэдневякоуя i адзшай прыладай для уборк! ураджаю, быу серп. Удасканальванне сярпа адбывалася на працягу тысячагод-дзяу. У IX—XIII стст. на тэрыторьц сучаснай Беларус! з'явшюя сярпы, формы як!х амаль не змянипся да XIX—XX стст. Сярпы IX—ХШ стст. вельм! падобны па форме на тыя, огго ужываюцца i цяпер. Старажытныя сярпы мел! насечку, што аблягчала зрэзванне сцяблоу раслш. Сенажац! касш косамйгарбушам!. 1х насаджвал! на кароткую драуляную ручку i рухам управа i улева зразал! траву. Так1я косы магл! ужывацца i пры уборцы ураджаю eiKi, гароха, грачых!. Пасля гарбушы был! выцеснены больш дасканалым! ко-самь Прасушаныя снапы малацш на таку драуляным! цапам! щ калатушкам!, веял! пры даггамозе драуляных рыдлёвак, а потым захоувал! у спецыяльных ямах щ св!рнах.

У драуляных ступах размалочвал! зерне на крупу цд у круглых каменных жорнах рабш! з яго муку. 3 канапель i лену з дапамогай прэсау выщскал! алей. Для таго часу гэга быу высок! узровень разв!цця пераапрацоучай тэхн!к1.

Пра тое, як!я культуры вырошчвал! нашы продо, расказваюць знаходк! зярнят. Яны захоуваюцца не усюды, а тольк! там, дзе шчыльны i в [льготны культурны слой. Добра захоуваецца зерне таксама i у абвугленым стане, г.зн. кал! яго знаходзяць на месцы пажарышчау.

Асноунай зерневай культурай было жыта. Сва1м паходжаннем яно абавязана пшан!цы, якая па марозастойкасщ не магла канкуры-раваць з жытам. Спачатку жыта было пустазеллем i суправаджала пасевы пшан!цы. Па меры прасоування пшан!цы на поунач яна не вытрымл!вала холаду, а жыта, хаця i паходз!ць з пауднёвых шырот, аказалася больш устойл!вае да капрызау надвор'я. Селян!н прак-тычна пераканауся у перавазе гэтай культзфы.

Найбольш старажытныя знаходк! зярнят жыта у Беларус! дату-

43

юцца IX ст. У слаях X ст. — ix няшмат. А з XI ст. яно пачынае пераважаць над 1ншым1 культурами Жыта было асноунай харчовай культурай i у Панямонш. У слаях XII—XIII етст. у Гродне i Ваука-выску з ycix знойдзеных зярнят зярняты жыта складаюць 96—98%.

Вырошчвшнся у гэты час у Беларус! таксама пшан{ца, ячмень, авёс, проса, каноши, гарох, бабы. Авёс ужывауся, вщаць, як харчо-вая культура, а для фуражных мэт тады яго яшчэ не выкарысто-уваль

Раней Л1чыл1, што грэчку завезя i у Еуропу арабы у XV ст. Архе-алапчныя знаходю сведчаць, што з грэчкай земляробчаенасельнщ-

тва Беяарус! было знаёма яшчэ у XI ст. У X ХШ стст. яна была

ужо добра вядома у Панямонт.

У X—ХШ стст. натэрыторьн Беларуси вырошчвалгся усе вядомыя у наш час харчовыя культуры, за выключэннем тых, яшя был! завезе­ны у Еуропу у больш позн! час з Амерьш, — бульбы i таматау.

Асноунай сютэмай земляробства на тэрыторьи Беяарус! у XI—_: XIII стст. была папарная з выкарыстаннем двух- i трохполля. Разам з ей ужывалюя пералог i падсека, яК1я працягвал! (снаваць у асоб-ных раёнах Беларус! да XIX - пачатку XX ст. Зямля угнойвалася. Ураджайнасць вагалася прыкладна ад сам-3 да сам-5. Ураджай сам-2,5-3 Л1чыуся сярэ!дн1м, а еам-3,5 - высоюм. У XI—XIII стст, земля­робства, з'яуляючыея асноуным заняткам насельн!цтва Беларус}, дасягнула высокага узроз^ню разв!цця.

Нашы продк] займали'ся таксама агародн1цтвам i садоушцтвам.

Неаддзельнай ад земляробства была другая вядучая гал!на сель-скай гаспадарк! — жывёлагадоуля. Асноунай крынщай, што дазва-ляе вызначыць ролю жывёлагадоул!, як i палявання, з'яуляюцца астэалапчныя матэрыялы. Яны сведчаць, што на тэрыторьн Бела-pyci разводзип буйную рагатую жывёлу, ев!ней, коней, авечак i коз, з птушак — кур, lyceft, качак. Практычна усе вядомыя в!ды хатн1х жывёл мелюя у гаспадарцы сялян i феадалау.

^датковым заняткам у гаспадарцы было паляванне. Нашы да­лекая продк! палявал! на зубра, лася, высакароднага аленя, дз!ка, казулю, мядзведзя, баброу, ваукоу, зайцоу, вавёрак, на дзшх пту­шак (гуся, яебедзя, цецерука).

Паляун1чы промысел у значнай меры задавальняу патрэбы на-

44

сельнщтва не столыо у ежы, колыа у адзенш, абутку, яшя вырабля-лгся са скур i футра не тольш хатшх, але i дзшх жывёл. Акрамя таго, пушншай зб!ралася данша, падаткь

Важным падсобным промыслам побач з паляваннем з'яу"лялася рыбная лоуля. У харчовым рацыёне таго часу рыба займала знач-нае месца. Прыняцце хрысщянства з яго йстэмай пастор i поеных дзён зацвердзша рыбу як адзш з кампанентау поснай ежы. Акрамя звычайных спосабау лоул! кручком, невадам, брэднем у перыяд масавай лоул!, пры нарыхтоуцы рыбы пра запас на рэках рабшся спецыяльныя збудавант. У летне-асенш час рабшся запасы рыбы, неабходнай на з!му i вясну.У гэтым важную ролю адыгрывал! i psKJ, працякаючыя праз тэрыторыю Беларусь

Вялшае значэнне у жыцщ мела бортн1цгва - збор мёду дзшх лясных пчол. Паляун1чыя за мёдам выб!раш яго з дуплау дрэу, а потым сам! стал! рабщь штучныя дуплы-борщ. Борць выдзёубл!ва-лася з вдльнага кавалка i "манц{равалася" на здаровым дрэве як мага вышэй. Стваралюя цэлыя бортныя угоддз}. Уладальн1ка бор-цей i зб!ральн1ка мёду звал! бортшкам, Праца яго была нялёгкай: трэба было падняцца па syciM гпадкаму ствалу на 20-метровую вышыню, раскрыць борць i, падрэзаушы цяжк!я соты, скласщ ix у берасцяное вядро. I усе гэга пад атакай раз'юшаных пчол.

Нашы прода займал!ся таксама зб!ральнщтвам лясных арэхау, жалудоу, дз^юх пладоу', лясных яблык.

Жанчыны у вёсцы таксама, як i у горадзе, займал!ся прадз!вам i ткацтвам. Характар хатняга промыслу мел! апрацоука розных скур i пашыу вопратк!.

У гаспадарчай дзейнасц! вясковага насельн1цтва Беларуси да IX—X стст. пэуную ролю адыгрывал! апрацоука балотнай руды i атрыманне з яе железа, выраб гл)нянага посуду, ювелирная справа. Але у сувяЗ! з развщцём вытворчых cifi у X—^XIV етст. на тэрыто-ры\ Беларус! з сельскай гаспадарм вылучаюцца самастойныя галь ны рамёствау. Адбываецца выдзяленне рамесн!кау-прафес1яналау на вёсцы. Працэс аддаялення рамяства ад сельскай гаспадарш узмацняецца к XII ст., да якога аднос!цца узн!кненне большасц! гарадоу у Беларус!. XI—ХШ стст. характарызуюцца разв!ццём га-радскон рамеснай вытворчасщ.

45

ЛЕКЦЫЯ 4

УЗШКНЕННЕ I РАЗВ1ЦЦЁ ГАРАДОУ

• Прычыны i ишш узшкнення гарадоу у IX—ШИ стст.

• Знешт выгтд старажытнага беларускага города, насельтцтва.

• Размяшчэнне i характарыстыка асобных гарадоу.

• Разв1ццё рамяства.

• Гандаль. Шлях1 знает.

Прычыны i шлях! узшкнення гарадоу у IX—XIII стст,

Узшкненне гарадоу на Беларус! - вынж працяглых эканам!чных працэсау, звязаных з грамадск!м падзелам працы ва уеходтх сла­вян. Горад - гэга населены пункт, што гютарычна склауся упершы-ию пры пераходзе ад першабытнага да класавага грамадства у вын-!ку аддзялення рамяства ад земляробства i з'яулення дзяржавы. Рарады узнисал! паусюль, дзе у ix адчувалася эканамйчная i ваенная. патрэба, але менавгга там, дзе з асноунай масы насельн^цгва, заня-тага сельскай гаспадаркай, вылучал1'ся рамесн!к1. Для з'яулення горада урэшце рэшт неабходны дзве абстав1ны: гандлёва-транзгёны шлях, што забяспечвау рамесн!ку бесперабойны збыт таварау i наяунасць умацаванага пункта, яи гарантавау яму бяспеку. Апошн1м мог быць i замак феадала, i манастыр, i крэпасць.

Адаак кал! эканам)'чныя прычыны ^шкнення старажытных бе-ларусих гарадо^ бьш! аднолькавым!, то канкрэтныя шлях! ix фарм-1равання был! розным!. У гарадах разв{валюя племянныя цэнтры крыв1чоу, дрыгав!чоу i радз1м1чау, новыя гарады вырастал! вакол сядз!б феадалау i князё^, ix умацаванага жылля-замка. Абрастаючы пасяленням! рамесн!кау, феадальная сядз!ба станавшася ядром, го-рада. Вщавочна, на месцы феадальных замкау узн!кл! [зяслау¹, Ба-рысау, Ваукавыск, Клецк, Св!слач i !ншыя.

Шэраг беларуск!х гарадоу узн!кл! першапачаткова як пагран!ч-ныя крэпасц! (Браслау, Гарадзея) ц! унутраныя крэпасц! асобных княствау (Менск). Магчыма, некаторыя гарады умнкал! i на базе сельск!х пасяяенняу шляхам паступовага павел!чэння у ix рол! ра­мяства, Раместк! сялш!ся ля вял!к!х водных маг!сгралей (Орша, Копысь)^ ля волакау i перапрау (Усвяты, Друцк).

46

Для росту гарадо)? важнае значэнне мела ix геаграф1чнае раз-мяшчэнне. Горад, заснаваны на перакрыжаванн! гандлёвых шляхоу, каля пераправы ц! зручнага для прыстат вусдя рак!, меу спрыяль-ныя умовы для свайго развщця. Наяунасць так!х умоу магло вызна-чыць узшкненне горада на тым ц! шшым месцы.

Найбольш раншя сляды гарадскога жыцця, што датуюцца IX— X стст., выяулены у Полацку i Вщебску. Пра узншненне беларусюх гарадоу мы даведваемся з летатсау, як!я змяшчаюць упамшанне пра ix у сувяз! з розным! палпычным! щ рел1г!йным1 падзеям!. 3IX па ХП1 ст. пюьмовыя крын!цы называюць больш за 40 гарадоу на тэрыторы! Беларус!. Звестк! крын!ц, зведзеныя у таблщу, выгляда-юць наступным чынам:

ПЕРШЫЯ ЛЕТАПЮНЫЯ ЗГАДК1 БЕЛАРУСК1Х ГАРАДО^

Стагоддзе Год	Назва горада	Сучасны статус
	Сучасная / летатеная
IX, 862	Полацк Пологеск Полотьск	Райцэнтр
	В!цебск Видебск Витепеск	Абласны цэнтр
X, 974	Витьбеск
980	Турау Туров	Гарадск! пасёлак
		Жыткав!цкага раёна
980	Заслауе Изяславль	Гарадск! пасёлак
		MiHcicara раёна
XI, 1019	Брэст Берестье	Абласны цэнтр
1021	Усвяты Всвят	Райцэнтр Пскоускай
	Восвяч	вобласц!, Рас1я
1059	Копысь Копыс	Гарадск! пасёлак
		Аршанскага раёна
1065 1067	Браслау Браслау Мшск Менск	Райцэнтр Сталща
	Менеск

47

Стагоддзе Год	Назва	горада	Сучасны статус
	Сучасная /	летапюная
1067	Орша	Рша,Рыша	Райцэнтр
1071		Голотическ	Мвсцазнаходжанне
			невядома
1078	Лагойск	Логожск	Райцэнтр
		Логожеск
1078	Лукомль	Лукомль	Ц^нтр сельсавета
			Чашн!цкага раёна
1078	Друцк	Дрютеск	Сяло Талачынскага
			раёна
1078	Орск,	Одреск	Месцазнаходжанне
			невядома
1097	Пшск	Пиньск	Райцэнтр
		Пинеск
ХЦ, 1102	Барыса^	Борисов	Райцэнтр
1116	Слуцк	Случеск	Райцэнтр
1127	Гродна	Городно	Абласны цэнтр
		Городен
		Городень
		Городня
1127	Клецк	Клеческ	Райцэнтр
		Клечьск
1127	Стрэжа^	Стрежев	Гарадск! пасёлак
		Стрешин	Жлобшскага раёна
1127		Неколоч	Месцазнаходжанне
			невядома
1136	Крычау	Кречют	Райцэнтр
1136	Слаугарад	Пропойск	Райцэнтр
		Прупой
		Пропошеск |
1136	Лучын	Лучш	Сяло Рагачоускага
			раёна
1142	Мсщслау	Мспюлавль	Райцэнтр

48

Стагодцзе Год	Назва горада	Сучасны статус
	Сучасная / летапюная
1142	Гомель Гомь	Абласны цэнтр
	Гомий
	Гомье
1142	Рагачоу Рогачёв	Райцэнтр
1147	Брапн Брягин	Райцэнтр
1155	Мазыр Мозыр	Райцэнтр
	Мозр
1158	Гарадок Городок	Райцэнтр
1159	Чачэрск Чичерск	Райцэнтр
1162	Городец	Месцазнаходжанне
		невядома
ХШ, 1213	Рэчыца Речица	Райцэнтр
1223	НясвЬк Несвиж	Райцэнтр
1252	Навагрудак Новогородок	Райцэнтр
1252	Слошм Услоним,	Райцэнтр
	Вослотм
1252	Ваукавыск Волковыеск	Райцэнтр
	Волковыйск
1252	Здзггау Здитов	Сяло Бярозаускага
		раёна
1253	Турыйск Турийск	Сяло Шчучынскага
		раёна
1267	Marifiey Могилев	Абласны цэнтр
1276	Камянец Камянец	Райцэнтр
1287	Кобрын Кобрынь	Райцэнтр

Як вщаць з таблщы, XI—ХШ стст. - час значнай колькасщ з'яулення гарадоу на тэрыторьи Беларус!.

Пытанне аб першым упам!нанн1 горада у тсьмовай крын!цы

49

мае практычнае значэнне i нярэдка выкл!кае спрэчк!. Звычайна ад гэтых дат умоуна адгнчваюць узрост горада, адзначаюць гадавшы. Аднак легаше ная дата першай згадю пра той ц! шшы горад, як правша, не азначае часу яго узшкнення. Тольк! у адзшкавых вы-падках леташсцы паведамш! пра заснаванне беларуск!х гарадоу: Барысава, Камянца, магчыма, Навагрудка. Археалапчныя даследа-ванн! паказваюць, што большасць населеных пунктау з'явшася за-доуга да таго, як пра ix паведамш! леташсы.

Ёсць думка, што назвы шэрагу старажытных беларускгх гарадоу утвораны з дапамогай суфгкса "ск" ("цк") ад рэк, на як!х яны узшкл!: Вщебск - ад Вщьбы, фуцк - ад Друщ, ГОнск - П1ны, Слуцк - Случы, Чачэрск - Чачэры, Турыйск - Typ'i, Браг1н -EpariHKi, Кобрын - ад 1&брынк1, Менск - ад Менк! (Mem) i г.д. Аеобныя назвы паходзяць ад асаб!стых 1мён князёу, яшя заснавал! ix ц\ яюм яны належал!: Браслау, Барысау, Ьяслау, Турау. 3 назвам! некаторых гарадоу звязаны тапан!м1чныя легенды.

ч

Знешн! выгляд старажытнага беларускага горада,