Асноўныя тыпы лексічных груповак

Сістэмнасць мовы праяўляецца ў сукупнасці элементаў, звязаных семантычнымі адносінамі.

Погляд на лексіку як сістэму аформіўся ў асобную тэорыю, якая называецца тэорыя семантычных груповак.

Вылучаюцца 3 асноўныя семантычныя структуры:

1. Лексіка семантычная группа (ЛСГ) называецца арганізацыя слоў, якая аб’яднана агульным базавым семантычным кампанентам, прысутным у кожным слове гэтай групоўкі. Семантычны кампанент аб’ядноўвае некалькі родавых элементаў значэння і абазначае клас прадметаў, прыкмет, працэсаў і адносін.

2. Лексіка семантычнае поле (ЛСП) -

3. Тэматычная група (ТГ)

Сема – мінімальны кампанент лексічнага значэння.

Слова-комплексы – спалучэнні слоў, якія выконваюць дэнатацыйную функцыю і абазначаюць адно паняцце.

Акрамя архісемы вылучаюцца дыферынцыяльныя семы, якія проціпастаўляюць адну азінку ЛСГ іншым адзінкам.

Набор дыферынцыяльных сем індывідуальны для кожнай групы.

Лексіка семантычнае поле найменш даследаванае адзінка лексікі. Яе паняцце аказваецца больш або менш шырокім.

ЛСП – утвараецца ў межах цэлага лексікона.

Самыя шырокія філасофскія паняцці – час, любоў, пачуцее, розум, прастора.

Тэматычная класіфікацыфя лексікі – правозіцца шляхам суадносін пэўнага участка лексікі з канкрэтнымі рэаліямі або дэнататамі.

Лексічныя адзінкі.

Эўфемізмы – сінонімы, якія накідваюць дымку, якія робяць сапраўднае значэнне больш мяккім.

Напрыклад – зараза --- інфекцыя.

Адрэзаць нагу – ампутацыя

32. Парадыгматычныя і сентагматычныя адносіны ў лексіцы.Роля лексічнай парадыгмы і лексічнай сінтагмы ў выбары слова.

Лексічны склад характарызуецца няпэўнай множнасцю – гэта абазначае немагчымасць акрэслення колькасных параметраў лексікі ў канкрэтны гітсарычны перыяд.

Узбагачэнне: Выкарыстанне слоў народных гаворак\\Уваходжанне неалагізмаў у склад народнай літаратурнай мовы\\Запазычанне

Лексічны склад мовы суадносіцца з паняццем лексічны склад носьбіта мовы (лексікон). Для лексікона носьбітам мовы выступаюць асобасныя характарыстыкі чалавека. Па-першае, гэта адукацыя, па-другое, характар сацыяльнай занятасці, узрост чалавека, змест выхавання ў дзяцінстве і іншыя.

Парадыгма – узор, мадэль, прыклад.

Сентагма – структура, складзеная разам.

Парадыгматычныя адносіны выяўляюць сабе ў праэсе намінаыі. Гэта, па сутнасі, альтэрнатыўны спосаб абазначэння аб’екта або прадмета па замоўнай рэчаіснасі.

Вербалізацыя – гэта пабудова сказа. На гэтым этапе вызначальную ролю выконваюь сінтагматычныя адносіны.

33.Полісемія.Структура мнагазначнага слова.Паняцце лекс-сем вырыянта.

Мнагазначныя словы – словы, якія маюць па некалькі лексічных значэнняў. Гэта з’ва наз. мнагазначнасцю ці полісеміяй (poly – многа; sema – знак).

Першаснае, зыходнае значэнне, якое ўзнікае разам са словам і не залеж. ад кантэксту, наз. прамым. Значэнні, якія ўзнікаюць у выніку пераносу назвы паводле якога-н. падабенства з аднаго прадм., з’явы, дзеяння, працэсу на інш., называюцца пераноснымі. У залежнасці ад таго, на аснове якой прыметы адбываецца перанос назваў, адрозніваюць 3 спосабы ўзнікн. новых значэнняў (семантычнай пераарыентыцыі).

Метафара – (ад. грэч. – перанясенне) выкарыстанне слова ў пер. значэнні, якое развіваецца на асн. падабенства двух прадметаў або з’яў у выніку ўвасаблення, апрадмечвання ці абстрагавання. Напр., гара – “участак зямной паверхні, які высока ўзнімаецца над наваколлем” (прамое знач.); АЛЕ: Хлопчык зняў са стала гару нейкіх папер (пер.зн.), таму ш. наз. “гара” метафарызаваны, мае значэнне “награмаджэнне”.

Метанімія – (ад грэч. – перайменаванне) гэта перанос назвы на інш. прадмет ці на з’яву на падставе пэўн. знешняй ці ўнутранай сувязі паміж імі. Напр., перанос назвы матэр-лу на выраб з яго (“здабыча золата” і “гімнаст атрымаў золата”)

Сінекдаха – (ад грэч. – суаднясенне) – гэта перанос назвы, замена адн.паняцця др. на асн. колькасн. прымет (адз. ці мн. лік)Напр., “Лясы багаты рознай птушкай, арэхам, ягадай і грыбамі”.