- •Раздзел і. Мова ў жыцці грамадства Роля мовы ў жыцці чалавека і грамадства
- •Функцыі мовы
- •Пытанні і заданні
- •Формы беларускай нацыянальнай мовы
- •Пытанні і заданні
- •Мова ў гісторыі народа
- •Пытанні і заданні
- •Раздзел іі. Стылістыка. Культура маўлення Функцыянальныя стылі сучаснай беларускай мовы
- •Пытанні і заданні
- •Маўленчы службовы этыкет. Культура маналагічнага і дыялагічнага маўлення
- •Пытанні і заданні
- •Камунікатыўныя якасці маўлення. Праяўленне камунікатыўных якасцей у розных стылях мовы
- •Правільнасць маўлення
- •Дакладнасць маўлення
- •Лагічнасць маўлення
- •Дарэчнасць маўлення
- •Чысціня маўлення
- •Багацце і выразнасць маўлення
- •Маўленчыя памылкі
- •Пытанні і заданні
- •Раздзел iіі. Самастойныя і службовыя часціны мовы ў навуковым стылі
- •Пытанні і заданні
- •Асаблівасці ўжывання прыметнікаў у навуковых тэкстах
- •Пытанні і заданні
- •Адметнасці і роля дзеяслова ў мове навукі і тэхнікі
- •Пытанні і заданні
- •Ужыванне дзеепрыметніка ў навуковым стылі
- •Пытанні і заданні
- •Службовыя часціны мовы ў навуковым стылі (прыназоўнік, злучнік, часціца)
- •Пытанні і заданні
- •Раздзел IV. Тэхнічная тэрміналогія Гістарычныя вытокі фарміравання беларускай тэрміналогіі
- •Гісторыя развіцця беларускай навуковай тэрміналогіі
- •Сучасны стан беларускай тэрміналогіі
- •Пытанні і заданні
- •Тэрмін і тэрміналогія
- •Пытанні і заданні
- •Марфалагічны спосаб утварэння тэрмінаў
- •Пытанні і заданні
- •Семантычны спосаб утварэння тэрмінаў
- •Пытанні і заданні
- •Словазлучэнне як спосаб утварэння тэрмінаў
- •Пытанні і заданні
- •Тэндэнцыя да інтэрнацыяналізацыі ў сучаснай тэхнічнай тэрміналогіі
- •Тэрміналогія беларускай мовы паводле паходжання
- •Пытанні і заданні
- •Літаратура
Пытанні і заданні
У чым заключаецца семантычны спосаб утварэння тэрмінаў?
Якія асноўныя віды пераасэнсавання слоў літаратурнай мовы пры семантычным утварэнні? Абгрунтуйце свой адказ.
На аснове чаго развіваецца другаснае значэнне слоў літаратурнай мовы пры метафарычным пераносе?
Назавіце асноўныя мадэлі метанімічнага пераносу ў галіне тэхнічнай тэрміналогіі? Абгрунтуйце свой адказ.
Заданне 1. Вызначце асацыятыўныя сувязі паміж словамі літаратурнай мовы і тэрмінамі? Абгрунтуйце свой адказ.
Грабёнка, грэбень, кастылёк, качалка, кішэнь, кружок, крыж, люлька, мяшок, паплавок, парог, пацерка, паясок, рукаў, сашчэпка, свечка, столік, стрэлка, ручка, шпілька.
Заданне 2. Карыстаючыся тэрміналагічнымі слоўнікамі, запішыце па пяць тэрмінаў, утвораных на аснове метафарычнага і метанімічнага пераносаў. Абгрунтуйце свой выбар.
Заданне 3. Запішыце дзесяць тэрмінаў па сваёй спецыяльнасці, утвораных семантычным спосабам.
Словазлучэнне як спосаб утварэння тэрмінаў
У тэхнічнай тэрміналогіі шырока ўжываюцца шматлікія тэрміны-словазлучэнні. Тэрміны-словазлучэнні, якія выражаюць адзінае цэласнае паняцце, валодаюць рознай ступенню сэнсавай раскладальнасці, у цэлым больш устойлівыя ў параўнанні са свабоднымі словазлучэннямі літаратурнай мовы.
Тэрміны-словазлучэнні актыўна ўжываюцца ў тэхнічнай тэрміналогіі таму, што яны маюць магчымасць найбольш поўна і дакладна адлюстроўваць асаблівасці таго ці іншага тэрміналагічнага паняцця або прадмета. На сучасным этапе гэта адзін з самых высокапрадуктыўных спосабаў намінацыі ў тэхнічнай тэрміналогіі.
У залежнасці ад ступені ўнутранай сувязі паміж кампанентамі тэрміны-словазлучэнні падзяляюцца на тры тыпы:
● свабодныя, у якіх кожны кампанент з’яўляецца тэрмінам і характарызуецца самастойнасцю: браджэнне гніласнае, водазабеспячэнне абаротнае, водазабеспячэнне гарачае, водазабор берагавы, водазабор горны, выпрабаванне канчатковае, увядзенне задавальнае, уздзеянне кіравальнае, унутранае адлюстраванне і інш.;
● несвабодныя, у якіх кожны кампанент сам па сабе не з’яўляецца тэрмінам: бетон лёгкі, бетон цяжкі, высакародныя металы, гліна тлустая, спакойная сталь, хвост хвалі, цвёрдыя растворы і інш.;
● фразеалагічна звязаныя, якія рэдка выкарыстоўваюцца ў тэхнічнай тэрміналогіі і адлюстроўваюць або толькі знешнія асаблівасці, або ўнутраныя якасці прадмета ці з’явы: вавёрчына клетка, вадзяная рубашка, ластаўчын хвост і інш.
У залежнасці ад колькасці кампанентаў словазлучэнні падзяляюцца на простыя (двухкампанентныя) і складаныя (больш двух паўназначных слоў).
Самую вялікую групу складаюць двухкампанентныя тэрміны-словазлучэнні: выпраменьвальнік цеплаты, вяршыня крывой, галоўка гуказдымальніка, галоўка запісу, галоўка ўзнаўлення, гасільнік ваганняў, глыбіня пранікнення, дакладнасць вымярэння, мацаванне адводаў, націсканне шчотак і інш.
Складаныя тэрміны-словазлучэнні характарызуюцца невялікай прадуктыўнасцю: даўжыня паветранага зазору, лямпа дзённага святла, паветравод аднолькавага сячэння, паветравод раўнамернай раздачы, рухавік адваротнай перамоткі, трымальнік плаўкай устаўкі, час адваротнага ходу і інш.
Сярод складаных тэрмінаў-словазлучэнняў сустракаюцца і чатырохкампанентныя. Яны адзінкавыя: гашэнне зваротнага ходу променя, збядненне гліністага раствору глінай.
Пераважная большасць тэрмінаў-словазлучэнняў “змешанага” тыпу: у склад такога словазлучэння побач з уласнабеларускім тэрмінаэлементам уваходзіць запазычаны: абсалютнае слізганне, аварыйнае сілкаванне, аварыйны выключальнік, амплітуднае скажэнне, аўтаматычнае зрушэнне, аўтаномная работа, высоканапорныя гідраэлектрастанцыі, высокачастотнае награванне, дыэлектрычнае награванне і інш.
Тэрміны-словазлучэнні характарызуюцца прадуктыўнасцю. Перавага ва ўжыванні аддаецца двухкампанентным канструкцыям, што адпавядае аптымальнай даўжыні тэрміна.