Літаратура

1. Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя: у 4 т. Т. 4, кн.2. Мінск, 2004.

2. Ханеня С. І. Амплітуда смеласці:Умоўнасць у беларускай прозе канца ХХ стагоддзя. Гомель, 2001.

3. Козіч В. Чалавек і прырода ў сучаснай беларускай прозе. Мінск, 1998.

Тэма 6. Сучасная беларуская драматургія

20. Агульныя тэндэнцы развіцця ў драматургіі канца ХХ – пачатку ХХІ стагоддзя.

21. Пашырэнне тэматыкі сучаснай драматургіі. Зварот да вопыту драмы абсурду (А. Дзялендзік, Г. Багданава, І. Сідарук і інш.).

22. П’еса-рымейк у сучаснай драматургіі (С. Кавалёў і інш.).

23. Тэма гістарычнага мінулага ў творчасці сучасных драматургаў (А. Петрашкевіч, А. Дудараў, І. Чыгрынаў, Р. Баравікова і інш.).

24. Чарнобыль у п’есах беларускіх драматургаў (М. Матукоўскі, А. Дудараў, В. Ткачоў і інш.).

25. Драматургія для дзяцей (п’есы У. Яўгодзіка, Г. Каржанеўскай, З. Дудзюк, С. Кавалёва, А. Федарэнкі інш.).

Літаратура

1. Гісторыя беларускай літаратуры: у 4 т. Т. 4, кн. 2. Мінск, 2004.

2. Бельскі А. Сучасная літаратура Беларусі. Мінск, 2000.

3. Васючэнка П. В. Сучасная беларуская драматургія. Мінск, 2000.

А будзе час, калі і без нагоды...

Начало формы

Конец формы

А будзе час, калі і без нагоды, А проста так, ад шчодрасці быцця, Успомняцца ранейшыя нягоды Раней нязнанай мерай пачуцця.

I тое ўсё, што некалі балела I што гняло варожай варажбой, Падасца смуткам — скрухай пераспелай, А ўвогуле — харошаю журбой

Па тым усім, што гэтым Шляхам Млечным Сплыве ракой — шумліваю слязой — He ў залаты век, не ў сярэднявечча, He ў мезазой або палеазой, —

Туды, дзе, па правераных прыкметах, Для ўсіх з другога свету прыбышоў Цвітуць сады і неба ў дыяментах, А ля вады — эфірны скавышок.

Міхась Стральцоў – паэт у прозе і паэзіі

Арнольд Макмілін, Лондан

Да 65–годдзя з дня нараджэння  Міхася Стральцова

Міхась Стральцоў набыў вядомасць у раннія 60-я гады, сцвердзіўшыся напачатку ў жанры прозы, крытыкі і пазней – у паэзіі. Ужо самыя першыя апавяданні Стральцова вылучаліся выключнай стылістычнай тонкасцю і псіхалагічнай субтыльнасцю, што дазваляла пісьменніку пазбягаць у творах прамых элементаў у трактоўцы такіх тэм, як адносіны між горадам і вёскай, звычаі вёскі ў жыцці маладых урбанізаваных сяльчан, адчужэнне маладых людзей ад родных традыцый і адначасова іх ідэалізацыя. Пры гэтым пісьменнік дасягаў сваёй мэты, выкарыстоўваючы найперш своеасаблівыя імпрэсія-ністычныя “акварэльныя” таны. Міхась Стральцоў быў адным з самых відных, уталентаваных беларускіх пісьменнікаў апошніх дзесяцігоддзяў савецкага часу. Выдатная спадчына лірычнага пісьменніка з моцным і глыбокім маральным інстынктам будзе жыць нават тады, калі апісаныя ім пакаленні і многія іх праблемы стануць мінулым.

Міхась Стральцоў нарадзіўся 14 лютага 1937 года ў вёсцы Сычын Слаўгарадскага раёна Магілёўскай вобласці ў сям’і настаўніка. Закончыўшы ў 1959 годзе аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта БДУ, ён працаваў у газеце “Літаратура і мастацтва” (1959 – 1961, 1969 – 1972), часопісах “Полымя” (1961 – 1962), “Маладосць” (1962 – 1968), з 1984 года – загадчыкам аддзела мастацтва, крытыкі і бібліяграфіі часопіса “Нёман”. Заўчасна памёр Міхась Стральцоў пасля цяжкай, працяглай хваробы 23 жніўня 1987 года.

Дэбют Стральцова-празаіка адбыўся ў 1957 годзе, калі на старонках часопіса “Маладосць” было надрукавана апавяданне “Дома”. Праз пяць гадоў пабачыў свет першы зборнік яго апавяданняў – “Блакітны вецер”. Пазней выходзяць кнігі прозы Стральцова “Сена на асфальце” (1966), “Адзін лапаць, адзін чунь” (1970), “Падарожжа за горад” (1986), выбраныя творы “На ўспамін аб радасці” (1974), “Выбранае” (1987). М. Стральцоў з’яўляецца таксама аўтарам чатырох зборнікаў вершаў: “Ядлоўцавы куст” (1973), “Цень ад вясла” (1979), “Яшчэ і заўтра” (1983), “Мой свеце ясны” (1986). За апошнюю кнігу паэзіі яму была пасмяротна прысуджана Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Янкі Купалы (1988). Большасць крытычна-літаратурных артыкулаў, што сведчаць пра глыбокую эстэтычна-этычную праніклівасць пісьменніка, сабраны ў кнігах “Жыццё ў слове” (1965), “Загадка Багдановіча” (1968), “У полі зроку” (1976), “Пячатка майстра” (1986). М. Стральцоў пераклаў на беларускую мову раман Чынгіза Айтматава “Буранны паўстанак” (1987), а таксама асобныя творы рускіх, украінскіх, італьянскіх, лацінаамерыканскіх паэтаў.

Першы зборнік пісьменніка “Блакітны вецер” не быў абмінуты ўвагай крытыкі[1]. У прыватнасці, асабліва адзначалася апавяданне “Перад дарогай”, якое з’яўляецца цудоўным прыкладам бессюжэтнай нарацыі, напоўненай пры тым багатым унутраным зместам. У гэтым творы паказана трое гараджан-грыбнікоў, якія чакаюць, калі пяройдзе дождж, каб вярнуцца ў горад. Пакуль яны гавораць між сабой, разважаюць, мы назіраем за імі пад вуглом розных, непрыкметна пераменлівых перспектыў; дыялог падаецца празаічна рэалістычна, у той час як думкі персанажаў, паралельныя яму, раскрываюць няпростыя і цалкам розныя светаадчуванні. Асноўная апавядальная перспектыва – свядомасць Сямёна Захаравіча, які між іншым разважае аб тым, як з часам ён навучыўся ў цяжкіх абставінах ладна жыць з жонкаю: “... навучыўся трымацца наводдаль ад той мяжы, за якою каса, як кажуць, звычайна находзіць на камень”*. Усё часцей унутрана ён вяртаецца ў сваю ваенную маладосць. Паралельна і ягоная жонка ўспамінае цяжкі час вайны і свой горкі вопыт гараджанкі, змушанай, каб уратаваць дзяцей, стаць сялянкаю і спраўляцца з нязвыклай, непасільнай працай, пакуль яе муж быў на фронце. Саўчанку, маладому чалавеку, неперажытая ім вайна падаецца не зусім рэальнай, а “нечым і незвычайным і цікавым, як прыгодніцкі раман” (73). Сямён Захаравіч адчувае, што ён пражыў два жыцці, адно з якіх прайшло на вайне. У ягонай памяці паўстае ўспамін аб цудоўнай ціхамірнасці мора і акаляючага пейзажу ў час жорсткіх баёў пад Севастопалем – пісьменніцкі прыём, блізкі да таго, як апісваў вайну Л.М. Талстой у “Севастопальскіх апавяданнях”. Хоць канец апавядання даволі панылы, аднак у ім гучыць характэрная для Стральцова паэтычнасць: “Сямён Захаравіч круціў баранку, і яму думалася пра вайну...

Машына ішла ў горад.

У кузаве, пад брызентам, сядзеў, скурчыўшыся, рабочы аўтабазы Саўчанка. Было холадна, і яму хутчэй хацелася трапіць дамоў, у цёплую кватэру, да маладой жонкі. А жонка Сямёна Захаравіча драмала ў кабінцы, схіліўшыся галавой на плячо, і ёй увесь час мроіліся грыбы, грыбы, грыбы...” (75).

Варта пагадзіцца з Вячаславам Івашчанкам, што, нягледзячы на адсутнасць прамога дзеяння і драмы, гэтае ранняе апавяданне М. Стральцова з’яўляецца сапраўдным шэдэўрам, адным з лепшых прыкладаў жанру кароткай прозы ў беларускай літаратуры[3].

Аднак М. Стральцоў канчаткова сцвердзіўся і прыцягнуў пільную ўвагу крытыкаў сваім наступным зборнікам, удала названым “Сена на асфальце”. У гэтай кнізе навідавоку яго мастацкае майстэрства – паэтычнага, тонкага і псіхалагічна праніклівага пісьменніка. Пры характэрнай для М. Стральцова адсутнасці актыўных сюжэтных элементаў гэтыя творы багатыя зместам. Цэнтральную ролю ў іх адыгрывае музыка слоў, паспяхова працуючы на гарманічную форму, настраёвасць і тонка нюансіраваныя паўтоны аповяду. У большасці выпадкаў апавяданні пабудаваны менавіта на ўнутраных калізіях і кантрастах: між гарадскім і вясковым жыццём, між маладосцю і старасцю, між культурай і хамствам. Трэба адзначыць, што, нягледзячы на тонкую меланхолію некаторых апавяданняў, ва ўсёй прозе Стральцова высвечваецца аптымістычнае прадчуванне, што нейкім чынам дабро выжывае ў трагічным, блізкім да расчаравання свеце.

Арыгінальна структурыраванае загалоўкавае апавяданне гэтага другога зборніка М. Стральцова “Сена на асфальце” было напісана ў 1963 годзе. Яго назва выразна нагадвае пра нялёгкія адносіны паміж двума светамі – горадам і вёскай, а таксама пра цяжкасці тых, чыё жыццё спазнала карэнныя змены пры перасяленні з аднаго асяроддзя ў другое. У аповядзе Стральцова, аднак, няма таго асуджальнага тону, з якім мы сустракаемся ў апавяданнях другога пісьменніка, зацікаўленага падобнымі тэмамі – Сакрата Яновіча, з яго вядомай формулай “хам на паркеце”. Стральцоў карыстаецца наратарскімі галасамі, якія тонка ўзнаўляюць партрэты персанажаў з іх унутранымі думкамі і знешнімі клопатамі. Галоўны апавядальнік выяўляе дыхатамію горада і вёскі наступнымі словамі: “Мне хацелася, даўно хацелася прымірыць горад і вёску ў сваёй душы, і гэта была мая самая патаемная і самая душэўная думка” (106). У канцы апавядання ён заўважае жмуток падсохлага сена на тратуары, які ўсё яшчэ пахне лугамі і летам: “Сена на асфальце, – падумаў я, – сена на асфальце...”

Быццам доўга я шукаў нечаму слова і раптам яго знайшоў.

“Сена на асфальце, – узрадавана думаў я. – Вёска ў горадзе...” (111).

Вельмі цікавая кампазіцыя апавядання. Яно пачынаецца лірычным лістом наратару ад яго даўняй сяброўкі Лены. Такі падыход да тэмы здалёк – прыём, характэрны для Стральцова. Пісьменнік вельмі паступова і ўскоснымі штрыхамі пачынае вымалёўваць некалькі рамантычны, сціплы, далёкі ад самаўпэўненасці характар і воблік Віктара. Сама Лена надалей не бярэ голасу ў творы, але з яе дапамогай чытач атрымлівае першае ўражанне аб характары героя. Структура апавядання складаецца з трох лістоў у дадатак да прамога аповяду і цалкам падпарадкаваная жаданню аўтара паступова раскрыць сузіральны свет героя і яго спробы самаспасціжэння. Пасля першага ліста аповяд Віктара працягваецца ў тоне лірычных, зусім асабістых успамінаў. Гэта цалкам тыпова для тонкага майстра слова, які спалучае ліст з аповядам героя так умела, што чытач амаль не заўважае незвычайнай формы апавядання. У другой частцы апавядання дзядзька Ігнат угаворвае Віктара дапамагчы яму касіць траву ў адным з гарадскіх сквераў. У тон гэтаму настальгічнаму занятку другі ліст Віктара сябру пачынаецца словамі: “Дружа, сёння ў мяне лірычны настрой” (102) і працягваецца ўспамінамі ваеннага дзяцінства, юнацкага чытання, надзей і перакананняў. У гэтых рэмінісцэнцыях відавочна выяўляецца пэўны аўтабіяграфічны элемент у прозе Стральцова – яго ўласныя раннія ўспаміны звязаны не толькі з вясковым ладам жыцця, але менавіта з крайне суровымі ўмовамі дзяцінства ў ваенны і пасляваенны час. Асабліва кранальна гучыць у гэтым кантэксце прапанова Віктара сябру змірыцца з лёсам бацькі: “Але твой бацька не загінуў, ён вярнуўся: памятаеш, ты саромеўся казаць мне, што ён быў у палоне. Ты не мог дараваць яму гэта, і, навошта таіць, не мог дараваць і я.

Давай жа цяпер, дружа, паклонімся невядомай магіле майго бацькі, і камень той, кінуты на пакутную дарогу бацькі твайго, давай падбяром таксама. Ні мой, ні твой бацька не вінаватыя перад часам і перад вайной...” (103).

Хоць другі эпізод аповяду называецца “Заўтра футбол”, складаецца ён галоўным чынам з думак Віктара аб Лене і дзядзьку Ігнату, заканчваючыся стылістычным прыёмам, вельмі характэрным для Стральцова: “Я засынаў, і мне ўсё мроілася; сінія маланкі, дзядзька Ігнат, заўтрашняя наша касьба. І яшчэ: Лена, Лена, Лена. Футбол, футбол, футбол...” (107).

Трэці з лістоў піша сябрам у родныя мясціны дзядзька Ігнат. Ён выказвае надзею, што зможа знайсці працу лесніка і вярнуцца ў вёску, бо не ўдалося яму прыстасавацца да гарадскога жыцця і марыць ён аб вяртанні да сваіх каранёў. Успаміны пра жыццё ў вёсцы гучаць таксама ў пачатку апошняга раздзела “Пара касавіцы”, калі Віктар з дзядзькам Ігнатам выпраўляюцца ў дарогу а чацвётрай гадзіне раніцы і Віктар узгадвае: “Далёка-далёка, у маёй і ў дзядзькі Ігнатавай вёсках, пастух выганяў наранкі кароў” (108). Усю гэтую разнастайнасць тэматыкі і стылістыкі звязваюць цалкам паэтычны аповяд і псіхалагічнае адзінства персанажаў з іх пастаяннымі ўспамінамі, развагамі і глыбока асабістым усведамленнем першаснасці свету прыроды.

Другое апавяданне, напісанае крыху пазней, “Госць” (1965), таксама раскрывае праблемы людзей, якія знаходзяцца ў стане нерашучасці, у пераходны перыяд паміж сваім мінулым і будучым. Галоўны яго герой Пятро Шыбека, вясковы юнак, накіроўваецца ў горад, каб паступіць у Інстытут, але замест вучобы ён уладкоўваецца на працу. Ды пасварыўшыся з начальствам, Пятро звальняецца і нават не задумваючыся над тым, што можа знайсці сабе новае месца, адразу адпраўляецца ў родную вёску, не разважаючы, чым жа ён там будзе займацца. Вяскоўцы, уключна з ягонай маці, глядзяць на яго, як на госця. І калі Пятро гаварыў, што вярнуўся назаўсёды, “усе чамусьці ўсміхаліся на гэта, як на дасціпны жарт”6. Раптам выяўляецца, што аднойчы пакінуўшы вёску, губляеш дарогу назад.

Зусім адрознае ад гэтых лірычна тужлівых карцін разрыву паміж горадам і вёскай апавяданне “Свет Іванавіч, былы донжуан” – можна падумаць, “аўтапартрэт” неспакойнага, ужо крыху ва ўзросце чалавека. Апісаны яго адносіны з акаляючым светам, асабліва з маладзейшым пакаленнем, а таксама з жанчынамі, якіх ён кахаў. Не зусім лірычны, а хутчэй празаічны тон аповяду ўстанаўліваецца з самага пачатку: “У тэлефоннай будцы былі двое, і я ненавідзеў іх” (144). Пазней герой уступае спачатку ў дыскусію, а пасля ў ярую сварку з хамскім таксістам. Адной са станоўчых якасцей героя-наратара з’яўляецца яго іронія, скіраваная не толькі на акаляючых, але і на самога сябе, хоць такое самаўсведамленне (“Мне трэба, вельмі трэба вучыцца цярплівасці” (149)) не надта памагае яму ў жыцці. З аднаго боку, прывабная яго мяккасць у размове з хлопчыкам, які выпадкова набраў яго тэлефонны нумар, з другога боку, ён гатовы траўміраваць сваю былую каханую Эму, разважаючы аб тым, ці варта расказваць ёй аб Ларысе, сваім апошнім захапленні. Эма з лёгкай горыччу, намякаючы на ягоную зменлівасць, заўважае яму ў адказ на яго прызнанне, што мужчыны ягонага ўзросту звычайна ўжо жанатыя. Пакуль яна гаворыць, герой разважае над тым, што, магчыма, яго ўласная халоднасць да Эмы з’яўляецца як бы адлюстраваннем адносін Ларысы да яго самога. Несумненна, хоць пачуццё шкадавання да сябе і экзістэнцыяльнае адчужэнне героя тут менш рамантычныя і напружаныя, некаторыя яго думкі і ўчынкі нагадваюць лермантаўскага Пячорына. Пры тым, што герой Стральцова толькі часткова ўсведамляе сваю разбуральную сілу. Аднак напрыканцы размовы, раячы ёй памяняць кватэру, ён заўважае яе бедную, кепска пашытую сукенку і адчувае падсвядомае пачуццё жалю да яе: “Навошта я прыйшоў сёння да яе? Адкуль мне было ведаць, што нешта перамянілася, надламілася ў ёй, што не мне ад яе, а ёй ад мяне па-сапраўднаму трэба было б чакаць палёгкі? А што сказаў я ёй? Кінуўся ў нейкія чуллівыя разважанні – каму ад гэтага лепш? Ёй не трэба гэтага. Яна жанчына, яна прывыкла і адчуваць, і думаць канкрэтна. Сёння я не памочнік ёй. Сёння я вельмі сабой заняты. Мне трэба яшчэ прыйсці да яе. Урэшце, гэта добра, што я сёння прыйшоў. Я падумаю. Мне трэба прыйсці яшчэ” (165).

Гэты эскіз мужчынскай самасвядомасці, што трапіла ў крызіс, адрозніваецца ад большасці характараў у творах Стральцова сваёй адноснай адсутнасцю у ім паэтычнасці. Калі заблытаны галоўны персанаж узгадвае сваю маладосць, ён думае не пра спакой вясковых пейзажаў, а пра перыяд, калі ён быў гэткім жа “малакасосам”, як тыя, кім ён цяпер акружаны. Калі ж у канцы апавядання Ларыса (сама акружаная “малакасосамі”) выказвае яму адабрэнне, даючы новую надзею, ён адчувае як “па-дзіцячы, па-дурному разгублены і шчаслівы” (172).

Да тэмы дзяцінства пісьменнік звяртаецца ў двух выдатных творах. Першы з іх, “На чацвёртым годзе вайны” (1964) сведчыць пра асаблівыя магчымасці Стральцова як дзіцячага псіхолага, а таксама пра яго ўменне стварыць змешаны настрой пафасу і паэзіі з дапамогай тонкага недагаворвання. Перспектыва таго, што адбываецца, хоць і не сам аповяд, належыць хлопчыку, які жыве з мамай і бабуляй у суровых умовах і яшчэ не ведае, што яго бацька загінуў на вайне. Апавяданне пачынаецца простай канстатацыяй часу дзеяння і далей разгортваецца без дадатковага ўступу: “Было гэта на чацвёртым годзе вайны.

Бабуля – высахлая, з учарнелым ад работы і старасці тварам – адсцябала матузамі малога ўнука за тое, што паабшчыпаў, не дачакаўшыся вячэры, акрайчык ацеслівага, спечанага з бульбы і ячменных шароек хлеба” (125).

Хлопчык у страху і сораме збягае, хаваецца. Пасля таго, як яго знаходзяць і прабачаюць, бабуля і маці, ахопленыя тугою, горыччу аб загінуўшым сыне, мужу, не могуць стрымаць слёз. Хлопчык між тым з раскаяннем думае, што яны плачуць з-за ягонага свавольства. Гэтае непаразуменне надае апавяданню дадатковы пафас, які дазваляе пазбегнуць прамой сентыментальнасці і раскрывае сілу паэтычнасці і глыбокае аўтарскае пранікненне ў дзіцячае мысленне: “ – Не трэба, мама, не трэба... Напалохаем малога.

Яны стаялі, як ніколі блізкія адна адной, падтрымлівалі адна адну за плечы і ціха плакалі – ужо не столькі ад гора, колькі ад гэтай роднасці адна адной.

А малы, адчуўшы нешта нядобрае, калі пайшла ад яго маці, саскочыў з ложка і цяпер стаяў у дзвярах і спалохана, разгублена глядзеў на іх. Многа разоў ён плакаў сам і часцей ад крыўды на дарослых, але гэта было не так і страшна, бо тыя ж дарослыя пасля ўшчувалі яго і ўсё даравалі яму. І цяпер, калі перад ім плакалі бабуля і маці, яму здалося, што парушылася, разышлося, як вада, нешта зразумелае, звыклае, і яму чамусьці падумалася, што гэта ён вінаваты ва ўсім, і ўпершыню, можа, не столькі зразумеў, колькі адчуў ён, якая хісткая мяжа аддзяляе яго ад дарослых і што, зразумеўшы гэта, трэба браць на свае плечы недзіцячы цяжар.

І ён тады кінуўся да бабулі і маці, угаворваў іх, ушчуваў:

– Не плачце!.. Я не буду чапаць больш хлеба... Не плачце!.. Я не баюся Зміцеравага “паліцая”... Мама, гэта я так тады плакаў, а ты не плач...

...Было гэта на чацвёртым годзе вайны” (128-129).

“Адзін лапаць, адзін чунь” (1966) – другі буйны твор пра дзяцінства, дзеянне якога адбываецца ў суровыя пасляваенныя гады. Гэтая аповесць з’яўляецца адным з самых доўгіх твораў Стральцова і ў 1987 годзе пісьменнік выдзеліў яе ў асобны зборнік, куды ўвайшло таксама яго бліскучае эсэ пра Максіма Багдановіча. “Адзін лапаць, адзін чунь” – аповесць, пераказаная з пункту погляду сямігадовага хлопчыка Іванкі, які жыве пры аўдавеўшай азлобленай маці і добрым, уседаравальным дзядулі Міхалку. Апісваючы дзіцячыя пачуцці, Стральцоў умела пазбягае сентыментальнасці і фальшывых нот, дэманструючы сапраўднае майстэрства. Увагу чытача да аповяду аўтар прыцягвае характэрным спалучэннем лірычнага тону і пільнасцю да канкрэтных жыццёвых дэталяў і станаў, як, напрыклад, у апісанні дзіцячага пачуцця голаду:

“Ён запусціў руку ў падраную кішэню світы і шчопцем грэбаў там за падкладкай, спадзеючыся хоць штокольвек знайсці на падман голаду: хоць крошку каржа ці хлеба, хоць пшанічнае ці жытняе зернетка. І хлебную крошку ён знайшоў, сухую і гаркавую, як паспытаў на зуб, і аж дзве пшанічыны на астачу: рассмакаваўся і захацелася больш” (190).

Ужо сама назва аповесці сведчыць аб бядацкіх умовах, у якіх выхоўваецца хлопчык: знасіўшы адну пару лапцей, ён вымушаны сядзець у хаце, пакуль не зробіцца ці не знойдзецца іншая пара абутку. Аднак галоўная тэма твора – не суровасць пасляваенных умоў, а праблема выхавання маладога пакалення. Асабліва важную ролю адыгрывае ў гэтым дзядуля Міхалка, які часта гутарыць з хлопчыкам і дае яму магчымасць адчуць неабходнасць чалавеку заставацца ў любых абставінах добрым і справядлівым. Глыбокі ўплыў дзядулі падкрэсліваецца ў восьмым з пятнаццаці раздзелаў, дзе ўжо дарослы Іван піша ліст сябру. Няхітрыя парады Міхалкі маглі б падацца залішне прымітыўнымі і відавочнымі, калі б ім не супрацьстаялі прыклады нізкіх паводзін з боку другога дзядулі, Трахіма, і аднакласніка Іванкі – Цяўліка. У час вайны Трахім пераважна быў заняты самазахаваннем, трымаючыся надалей ад месц баёў і абходжваючы немцаў, якім дастаўляў правіянт. Цяўлік кепска вучыцца і апраўдвае сваю варожасць да ведаў: “Цяўлік крычыць, што ён граматных гэтых, вучоных гэтых, каб яго права было, на край бы свету сагнаў: ведае, якія яны, – такія, як іхні былы настаўнік, што ў паліцаях служыў. Расстралялі, гада печанага, партызаны, ён і сам яго, каб далі, з паганай вінтоўкі забіў бы. А што яго не пераводзяць у пяты клас, дык такой бяды, – ён і сам, можа, не хоча: знайшлі дурня ў тым класе нямецкую мову вучыць. Няхай яму лепш язык адсохне, калі ён будзе вучыць яе, гергетаць, як фрыцы паганыя тыя. Яны бацьку забілі і хату спалілі, а ён будзе па-іхняму гергетаць! Кіне вясною школу і ў калгас конюхам пойдзе рабіць” (188).

Іванка ж глыбока ўспрымае добрыя словы свайго дзядулі Міхалкі, пра што сведчыць адзін з яго сноў, у якім ён просіць незнаёмага чалавека не крыўдзіць Цяўліка: “Не чапайце яго, не трэба яго чапаць! Ён дурны яшчэ, нічога не разумее. Яго ў пяты клас не перавялі, і таму ён злы” (194).

Варта яшчэ раз падкрэсліць, што аповесць “Адзін лапаць, адзін чунь” выяўляе здольнасць тонкага пранікнення пісьменніка ў асаблівасці дзіцячага мыслення і дае памятную карціну пасляваеннага вясковага жыцця. Аповяд глыбока лірычны, асабліва ў сцэнах апісання прыроды, якая цесна звязана з жыццём і перажываннямі персанажаў. З характэрнай для пісьменніка арыгінальнасцю аповесць пачынаецца своеасаблівым вершам пад назваю “Замест уступу”, у якім гучыць маналог дарослага наратара, папярэднічаючы аповяду з дзіцячага пункту погляду: