І.БЛІМ жауабы

2,3 Трансформациялау электр магниттік индукция заңына негізделген: өзгермелі магнит өрісіндегі кез-келген ток өткізіп денеде электр қозғаушы күш индукцияланады да,оны электр энергиясының көзіне айналдырады.

2,4 Бірінші орамадағы оралым санының оралым санының екінші орамадағы оралым санына қатынасы трансформациялау коэффициенттерімен сипатталады:

W₁ / W₂= К_Т

Бұл трансформатордың бірінші және екінші орамасындағы ЭҚК қатынасы болады.

2,5 Кернеу трансформаторларын эксплуатациялаудың негізгі жұмыс ережесі – бұл бірінші орам желіден қоректенгенде,ал екіші орамның қыспаларына трансформаторлардың ұзақ мерзімдік жұмысын және орамалар мен магнитөткізгіштің қызуын қалыпты деңгейден асырмайтын жұмысын қамтамасыз ететін тұтыну қуатына қосу. Трансформатор жұмысы тәртібінің тіркелген түрлері мыналар:

-қалыпты режимі;

-жүктемесіз бос жүріс режимі;

-зертханалық қысқа тұйықтау режимі.

Трансформатордың жұмысының шекті режимі,бұл екінші ораманың ажыратылуы кезінде трансформаторлардың бос жүрісі режимі және екінші орама қысқа тұйықталған режимі. Трансформаторды эксплуатациялаудың барлық режимдері оның шексіз уақыт мерзімінде артық қызбай жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс.

2,6 Асинхронды қозғалтқыштартың статорын электр техникалық болаттан құйып жасамай,неге өзара оқшауланған жұқа қаңылтырлардан жинайды,мақсаты- ол арқылы Фуко құйынды тогының өтуіне кедергіні көбейту. Қаңылтырдың арасында электрлік түйіспе болдырмау үшін қаңылтырларды электр оқшауландырғыш лакпен бояйды. Осының барлығын бірге алғанда,статор болатында құйынды токтармен гистерезистен болатын электрлік және магниттік шығындарды азайтуға әкеледі,қорытындысында оның қызуын азайтады. Құйынды токтармен гистерезистерден болатын электрлік және магниттік шығындар,ақыр соңында, ПӘК-нің мөлшеріне әсер етеді. Болаттың магнит өткізгіштігі неғұрлым жоғары және қаңылтыр неғұрлым жұқа механикалық бекемдігі жеткілікті болса,соғұрлым асинхронды қозғалқыштың шығыны аз және ПӘК жоғары болады, 98%-ға дейін және одан жоғары болады. Іштен жанатын қозғалтқыштардың бірде-бірінде мұндай көрсеткіш жоқ.

2,7 Қаңылтырлар гистерезис құбылысынан болатын магниттік және электрлік шығындарды азайту үшін арнайы электр техникалық болаттардан жасалып,құйынды токтың өтуіне кедергіні арттыру үшін лакпен оқшауландырылады. Ротордың қаңылтырлары цилиндр түрінде престеледі,оның қажет пішінде ұзына бойында ойығы болады. Ротор білікке мықтап отырғызып шпонкамен бекітіледі,ол жүктеме кезінде айналып кетпеу үшін сақтандырылады. Айналған кезіндегі ортадан тепкіш күштердің әсерінен,ротордың ойықтары статордың ойығынан қарағанда жабықтығы жоғары болғандықтан,оның орамаларына әсер етеді. Қысқа тұйықталған роторлар үшін ойықтың жабық түрлерінді қолдануға болады. Қозғалтқыштың жұмыс кезіндегі шуын азайту және оның іске қосу сипаттамасын жақсарту мақсатында ойықты тайқылығында (қиғаштығын) пайдаланады.

2,8 Қысқа тұйықталған ротордың ойықтарының саны Z_np асинхронды қозғалтқыштардың жұмысын нашарлататын зиянды сәттерді азайту үшін,статор ойыұтарының санымен Z_np сәйкес келуі тиіс.

2,9 Қозғалтқыштың жұмыс кезіндегі шуын азайту және оның іске қосу сипаттамасын жақсарту мақсатында ойықты тайқылығын да пайдаланады.

2,10 Үшфазалы асинхронды электр қозғалтқыштарда статор мен ротор орамаларының бірнеше түрі,олардың ішінде тұзақты,толқынды және қысқа тұйықталған (тек қысқа тұйықталған роторлар үшін) орамалар қолданылады. Қуаттылығы кіші машиналар үшін тұзақты орамаларының бір түрі ретінде,тіркеспелі орамаларда қолданылады. Асинхронды машинаның қуаттылығына кернеуінің мөлшері мен ойықтарының пішіне қарай орамаларының түрін таңдап алады. Бір қабатты тізбекті орамалар қуттылығы 7кВт –қа дейінгі асинхронды қозғалқыштарда қолданылады. Қуаттылығы жоғары болса,екі қабатты тұзақты орамалар қолданылады. Толқынды орамалар негізінде,фазалық роторлы асинхронды қозғалтқыштардың роторларында қолданылады.

2,11 Жалпы қолданымдағы күштік трансформаторлардан басқа арнайы қызметтерге арналған,пісіруге арналған трансформаторлар да кеңінен қолданылады. Сонымен қатар мұндай трансформаторларға:автотрансформаторлар және өлшеуге арналған трансформаторлар жатады. Арнайы қызметке арналған трансформаторлардың үлкен тобын құрайтындар қатарына радиода және электронды техникада қолданылатын трансформаторлар жатады.

2,12 Электр техникалық құрылғылар арасында,жүктеулі кезде кернеуін реттеуге келетін,автотрансформаторлар делінетін трансформаторлар кең таралған. Олардың негізгі құрылыстық айырмашылығы –олардың қуаттылығы мен кернеуі шағын автотрансформаторлардың жоғары және төмен кернеулі орамалары біртұтас, өткізгіштерінің көлденең қимасы бірдей ,бір қабат боп оралады. Орам сандары,әр орамға 0,5....-1,0 Волть келетіндей етіп алынады,бұл бір жағы оқшаулағыштан тазартылған арнайы құбылысты щетканы жылжыту арқылы кернеуді баяу реттеуге мүмкіндік береді. Мұндай автотрансформаторлар бір және үш фазалы етіп жасалады,қалыпты қуаттылығы 250кВА және кернеулері 220-380 В болады. Кернеуі 220Вольттық автотрансформаторлар зертханалық деп аталады,екінші кернеудің реттелуі нөлден қалыпты мәніне дейін , кейде одан біраз артық деңгейге дейін жетеді. Автотрансформаторлардың ПӘК-і трансформаторлардыкіне қарағанда айтарлықтай төмен. Кернеулерін өзгерту арқылы аса зор емес екі еседен аспайтын трансформаторлар құрылысы жағынан айтарлықтай жоғары қуаттылық пен кернеуге арналып жасалады. Оларды үшфазалы синхронды және асинхронды электр қозғалтқыштарды жүргізуге,сондай-ақ кернеуі бойынша бір-біріне айырмасы аз байланыс желілерінде пайдаланады. Мұндай автотрансформаторлардың кернеулерін реттеу сырғымалы жанасуы жоқ. Мысалы:жылжымалы қысқа тұйықталған шарғының көмегімен атқарылады.

2,13 Асинхронды қозғалтқыш бірлігіндегі айналдыру моменті механикадан белгілі,мына өрнек арқылы Ньютонмен анықталады.

М₂ = Р₂ /w₂

2,14 Бірфазалы асинхронды қозғалтқыштардың жұмысшы және жұмысқа қосу сипаттамалары үшфазалы асинхронды қозғалтқышына қарағанда нашар. Негізгі себебі магнит өрісінің эллипсоида тәрізді айналуы. Оларды жақсарту үшін әр түрлі іске қосу құрылғыларын –резисторларды ,индуктивті шарғы немесе конденсатор қолданады. Бірақ олардың көмегімен істі түбегйлі шешуге қол жеткен жоқ.

2,15 Қоздыру орамасы машинаның зәкір айналатын полюс аралық кеңістігінде магнит өрісін туғызуға арналған. Қоздыру орамасы полюс өзекшесіне кигізілетін ,каркасқа оралған шарғы түрінде жасалған. Шағын және орта қуатты машиналарды қоздыру орамасы карқассыз шарғылар жиі қолданылады. Ылғал өткізгіштігін азайтып ,жылу өткізгіштігін арттыру үшін қоздыру орамасы шарғысын ,лакпен көп қайтара қанықтырады. Негізгі және қосалқы полюстердің қоздыру орамаларын дайындау технологиясы бірдей.

2,16 Зәкір орамасы тұрақты ток машинасының маңызды құрамды бөлігі,ол электр энергиясын магнит энергиясына (қозғалтқыш) немесе магнит энергиясын электр энергиясына айналдырады(генератор).

2,17 Коллекторды сына тәрізді етіп,мыс қаңылтырдан жасайды,оларды бір-бірінен сондай-ақ коллектордың сыртынан миконит төсеніштермен және манжеттер арқылы оқшаулайды. Коллектордың қаңылтырларын ыстық кезінде цилиндр корпусқа оның қисық беттері дәл цилиндр сияқты болу үшін айналдыра жонылады.

2,18 Коллектор механикалық түзеткіштің құрамдық бөлігі,ол зәкір орамасында индукцияланатын айнымалы синусоидалы ЭҚК-ін генератордан шығатын (үзбелі) ЭҚК-ке айналдырады.

2,19 Өркениеттің қазіргі дамыған кезеңінде электр энергиясын өндіру үшфазалы синусоидалы ЭҚК-і бар электр генераторлармен өндіріледі. Өндіріс жағдайына байланысты тұрақты ток қажеттілігі туындағанда оны айнымалы токты тұрақты токқа (түзеткіш) айналдыру арқылы алады. Тұрақты ток генераторы алғашқы ток көзі ретінде ,негізінде жеке қондырғыларда электрмен пісіру кезінде синхронды машиналардың қоздырғышы ретінде және т.б. қолданылады.

2,20 Тұрақты ток генераторлары арасында ерекше кең тарағандары,параллель және аралас қыздырғыштары бар генераторлар , олар магнит ағынын туғызу үшін жеке тұрақты ток көзін талап етпейді. Мұндай генераторлардың қоздыру орамалары машинаның өздігінен қозуы есебінен қоректенеді,оның алғашқы себепшісі ретінде машинаның полюстері мен жармасындағы магнетизм қалдықтары әсер етеді. Зәкірдің магнетизм қалдықтары өрісінде айналған кезінде онда магнетизм қалдығының азырақ ЭҚК-і индукцияланады. Ол қалыпты мәннің 5....10% құрайды. Зәкір орамасында индукцияланған магнетизм қалдығынан зәкір орамасына параллель жалғанған қоздыру орамасында шамалы ток пайда болады,ол қоздыру орамасы мен зәкір орамаларының келісімді жалғасуынан полюстердің магнит ағынын көбейтеді. Енді магнетизм қалдықтарынан пайда болатын магнит өрісімен ток қыздыру орамасы арқылы өткенде пайда болған магнит өрістерінің қорытынды магнит өрісімен машинаның зәкірі айналады. Соған байланысты зәкірдің магнит өрісінің шамасына тәуелді болып келетін ЭҚК-і артады. Ол қоздыру орамасында үлкен ток туғызады,сол ток машинаның магнит өрісін және соған лайықты зәкірдің ЭҚК-ін артады. Бұл өздігінен қоздыру процесі машинаның магнитөткізгіштігі қаныққанша жүреді,қоздыру орамасындағы токтың одан ары артуы магнит өрісін арттырмайды, демек зәкірдің ЭҚК-ін молайтпайды. ЭҚК-тің өсуі әуелі баяулай бастайды,одан соң тіпті қоздыру орамасын тұрақты ток көзінен қоректендірсең де мүлде тоқталады.

2,21 Реттелмейтін – бір ғанаөзгермейтін жылдамдығы бар жұмысшы машинаның орындаушы құралдарын қозғалысқа келтіретін ЭЖ

2,22 Реттелетін – жұмысшы машинаның орындаушы құралына өзгеріп тұратын жылдамдықпен әсер ететін ЭЖ.

2,23 Бағдарламалық басқарылатын -тапсырылған бағдарлама бойынша басқарылатын ЭЖ.

2,24 Қадағалаушы- белгілі дәлдікпен жұмысшы машинаның орындаушы құралының жылжуын қадағалайтын ЭЖ.

2,25 2-ге бөлінеді

А) автоматтандырылмаған-қолмен басқарылатын ЭЖ.

Б)автоматтандырылған-параметрлері автоматты реттелу арқылы басқарылатын ЭЖ.

2,26

Токтың түрі бойынша: тұрақты және айнымалы ток ЭЖ.

2,27 Өндірістік механизмнің сипаттамасы деп-қозғалтқыштың білігіне келтірілген жылдамдықпен механизмнің кедергі моментінің арасындағы тәуелділікті айтады,яғни

Өндірістік механизмнің механикалық сипаттамасының эмпириялық формуласы:

2,28 Жүкті түсірген кезде көтергіш механизмдердің ЭЖ-терінде электр энергиясын желіге қайтару арқылы тежеу режимі болады

2,29 Жүкті көтерген кезде кедергі моменті де өседі.

2,30

2,31 Динамикалық тежеу ж/е қарсы қосу арқылы тежеу.

2,32 Егерде жүкті түсіру моменті электр қозғалтқыштың қысқа тұйықталу М_қ.т. моментінен үлкен болса ғана қарсы қосу арқылы тежеу мүмкін болады.

2,33 Зәкірге келтірілген кернеуді қарама-қарсы өзгерту арқылы,қарсы қосу арқылы тежеу режимін құрауға болады.

2,34. 2 опораның арасы 50-70м болады

2,35. 50Гц

2,36

2,37 П. Борлоу жасаған

2,38. Айнымалы токтың үшфазалы жүйесін М.О.Доливо-Добровольский 1889ж жасады.

2,39. Эквивалентті ток –бұл тұрақты мәні бар қозғалтқышта ағатын нақтылы токтың жасайтын шығыны сияқты шығындарды шығаратын ток.

2,40. А) жылулық бару және бұрыштық жылдамдық тұрақты кездегі қозғалтқыштың білігіндегі орташа қуатты механизмнің жүктеме диаграммасы бойынша анықтаймыз:

Б) анықталған қуат бойынша каталогтан сәйкес келетін қозғалтқышты таңдаймыз.

В) әр түрлі бұрыштық жылдамдық кезінде жүктеменің функциясы ретіндегі ПӘК-тердің қисықтарын пайдаланып , жүктеме диаграммасының әрбір интервалындағы қуат шығынын табамыз да , ) графигін саламыз.

Г) циклдің орташа шығындарын тауып,оларды номиналды шығындармен салыстырамыз

2,1, Трансформатордың орамдары цилиндрлі жарғы түрінде сымдарының қима ауданы дөңгелек немесе тік болып жасалады. Олардың орам сандары әдетте,әр түрлі болып келеді. Орам саны көп орама жоғары кернеулік (Ж.К) деп аталады. Жоғары кернеу орамасының орам талшықтарын w₁ белгілейді. Жоғары кернеу орамасы төмен кернеудің орамдардың сыртынан оралады. Жоғары кернеулі ораманың басы мен аяғы ретінше А және Х әріптерімен белгіленеді.

2,2 Трансформатордың орам саны аз орамасын төменгі кернеулік (Т.К) деп атайды. Төмен кернеу орамасының орам талшықтарын w₂ деп белгілейді. Төменгі кернеу орамасы өзекшеге жақын орналасады. Төмен кернеулі орамдардың ұшының басы а және аяғы х әріптерімен белгіленеді.

2,3 Трансформациялау электр магниттік индукция заңына негізделген: өзгермелі магнит өрісіндегі кез-келген ток өткізіп денеде электр қозғаушы күш индукцияланады да,оны электр энергиясының көзіне айналдырады.

2,4 Бірінші орамадағы оралым санының оралым санының екінші орамадағы оралым санына қатынасы трансформациялау коэффициенттерімен сипатталады:

W₁ / W₂= К_Т

Бұл трансформатордың бірінші және екінші орамасындағы ЭҚК қатынасы болады.

2,5 Кернеу трансформаторларын эксплуатациялаудың негізгі жұмыс ережесі – бұл бірінші орам желіден қоректенгенде,ал екіші орамның қыспаларына трансформаторлардың ұзақ мерзімдік жұмысын және орамалар мен магнитөткізгіштің қызуын қалыпты деңгейден асырмайтын жұмысын қамтамасыз ететін тұтыну қуатына қосу. Трансформатор жұмысы тәртібінің тіркелген түрлері мыналар:

-қалыпты режимі;

-жүктемесіз бос жүріс режимі;

-зертханалық қысқа тұйықтау режимі.

Трансформатордың жұмысының шекті режимі,бұл екінші ораманың ажыратылуы кезінде трансформаторлардың бос жүрісі режимі және екінші орама қысқа тұйықталған режимі. Трансформаторды эксплуатациялаудың барлық режимдері оның шексіз уақыт мерзімінде артық қызбай жұмыс істеуін қамтамасыз етуі тиіс.

2,6 Асинхронды қозғалтқыштартың статорын электр техникалық болаттан құйып жасамай,неге өзара оқшауланған жұқа қаңылтырлардан жинайды,мақсаты- ол арқылы Фуко құйынды тогының өтуіне кедергіні көбейту. Қаңылтырдың арасында электрлік түйіспе болдырмау үшін қаңылтырларды электр оқшауландырғыш лакпен бояйды. Осының барлығын бірге алғанда,статор болатында құйынды токтармен гистерезистен болатын электрлік және магниттік шығындарды азайтуға әкеледі,қорытындысында оның қызуын азайтады. Құйынды токтармен гистерезистерден болатын электрлік және магниттік шығындар,ақыр соңында, ПӘК-нің мөлшеріне әсер етеді. Болаттың магнит өткізгіштігі неғұрлым жоғары және қаңылтыр неғұрлым жұқа механикалық бекемдігі жеткілікті болса,соғұрлым асинхронды қозғалқыштың шығыны аз және ПӘК жоғары болады, 98%-ға дейін және одан жоғары болады. Іштен жанатын қозғалтқыштардың бірде-бірінде мұндай көрсеткіш жоқ.

2,7 Қаңылтырлар гистерезис құбылысынан болатын магниттік және электрлік шығындарды азайту үшін арнайы электр техникалық болаттардан жасалып,құйынды токтың өтуіне кедергіні арттыру үшін лакпен оқшауландырылады. Ротордың қаңылтырлары цилиндр түрінде престеледі,оның қажет пішінде ұзына бойында ойығы болады. Ротор білікке мықтап отырғызып шпонкамен бекітіледі,ол жүктеме кезінде айналып кетпеу үшін сақтандырылады. Айналған кезіндегі ортадан тепкіш күштердің әсерінен,ротордың ойықтары статордың ойығынан қарағанда жабықтығы жоғары болғандықтан,оның орамаларына әсер етеді. Қысқа тұйықталған роторлар үшін ойықтың жабық түрлерінді қолдануға болады. Қозғалтқыштың жұмыс кезіндегі шуын азайту және оның іске қосу сипаттамасын жақсарту мақсатында ойықты тайқылығында (қиғаштығын) пайдаланады.

2,8 Қысқа тұйықталған ротордың ойықтарының саны Z_np асинхронды қозғалтқыштардың жұмысын нашарлататын зиянды сәттерді азайту үшін,статор ойыұтарының санымен Z_np сәйкес келуі тиіс.

2,9 Қозғалтқыштың жұмыс кезіндегі шуын азайту және оның іске қосу сипаттамасын жақсарту мақсатында ойықты тайқылығын да пайдаланады.

2,10 Үшфазалы асинхронды электр қозғалтқыштарда статор мен ротор орамаларының бірнеше түрі,олардың ішінде тұзақты,толқынды және қысқа тұйықталған (тек қысқа тұйықталған роторлар үшін) орамалар қолданылады. Қуаттылығы кіші машиналар үшін тұзақты орамаларының бір түрі ретінде,тіркеспелі орамаларда қолданылады. Асинхронды машинаның қуаттылығына кернеуінің мөлшері мен ойықтарының пішіне қарай орамаларының түрін таңдап алады. Бір қабатты тізбекті орамалар қуттылығы 7кВт –қа дейінгі асинхронды қозғалқыштарда қолданылады. Қуаттылығы жоғары болса,екі қабатты тұзақты орамалар қолданылады. Толқынды орамалар негізінде,фазалық роторлы асинхронды қозғалтқыштардың роторларында қолданылады.

2,11 Жалпы қолданымдағы күштік трансформаторлардан басқа арнайы қызметтерге арналған,пісіруге арналған трансформаторлар да кеңінен қолданылады. Сонымен қатар мұндай трансформаторларға:автотрансформаторлар және өлшеуге арналған трансформаторлар жатады. Арнайы қызметке арналған трансформаторлардың үлкен тобын құрайтындар қатарына радиода және электронды техникада қолданылатын трансформаторлар жатады.

2,12 Электр техникалық құрылғылар арасында,жүктеулі кезде кернеуін реттеуге келетін,автотрансформаторлар делінетін трансформаторлар кең таралған. Олардың негізгі құрылыстық айырмашылығы –олардың қуаттылығы мен кернеуі шағын автотрансформаторлардың жоғары және төмен кернеулі орамалары біртұтас, өткізгіштерінің көлденең қимасы бірдей ,бір қабат боп оралады. Орам сандары,әр орамға 0,5....-1,0 Волть келетіндей етіп алынады,бұл бір жағы оқшаулағыштан тазартылған арнайы құбылысты щетканы жылжыту арқылы кернеуді баяу реттеуге мүмкіндік береді. Мұндай автотрансформаторлар бір және үш фазалы етіп жасалады,қалыпты қуаттылығы 250кВА және кернеулері 220-380 В болады. Кернеуі 220Вольттық автотрансформаторлар зертханалық деп аталады,екінші кернеудің реттелуі нөлден қалыпты мәніне дейін , кейде одан біраз артық деңгейге дейін жетеді. Автотрансформаторлардың ПӘК-і трансформаторлардыкіне қарағанда айтарлықтай төмен. Кернеулерін өзгерту арқылы аса зор емес екі еседен аспайтын трансформаторлар құрылысы жағынан айтарлықтай жоғары қуаттылық пен кернеуге арналып жасалады. Оларды үшфазалы синхронды және асинхронды электр қозғалтқыштарды жүргізуге,сондай-ақ кернеуі бойынша бір-біріне айырмасы аз байланыс желілерінде пайдаланады. Мұндай автотрансформаторлардың кернеулерін реттеу сырғымалы жанасуы жоқ. Мысалы:жылжымалы қысқа тұйықталған шарғының көмегімен атқарылады.

2,13 Асинхронды қозғалтқыш бірлігіндегі айналдыру моменті механикадан белгілі,мына өрнек арқылы Ньютонмен анықталады.

М₂ = Р₂ /w₂

2,14 Бірфазалы асинхронды қозғалтқыштардың жұмысшы және жұмысқа қосу сипаттамалары үшфазалы асинхронды қозғалтқышына қарағанда нашар. Негізгі себебі магнит өрісінің эллипсоида тәрізді айналуы. Оларды жақсарту үшін әр түрлі іске қосу құрылғыларын –резисторларды ,индуктивті шарғы немесе конденсатор қолданады. Бірақ олардың көмегімен істі түбегйлі шешуге қол жеткен жоқ.

2,15 Қоздыру орамасы машинаның зәкір айналатын полюс аралық кеңістігінде магнит өрісін туғызуға арналған. Қоздыру орамасы полюс өзекшесіне кигізілетін ,каркасқа оралған шарғы түрінде жасалған. Шағын және орта қуатты машиналарды қоздыру орамасы карқассыз шарғылар жиі қолданылады. Ылғал өткізгіштігін азайтып ,жылу өткізгіштігін арттыру үшін қоздыру орамасы шарғысын ,лакпен көп қайтара қанықтырады. Негізгі және қосалқы полюстердің қоздыру орамаларын дайындау технологиясы бірдей.

2,16 Зәкір орамасы тұрақты ток машинасының маңызды құрамды бөлігі,ол электр энергиясын магнит энергиясына (қозғалтқыш) немесе магнит энергиясын электр энергиясына айналдырады(генератор).

2,17 Коллекторды сына тәрізді етіп,мыс қаңылтырдан жасайды,оларды бір-бірінен сондай-ақ коллектордың сыртынан миконит төсеніштермен және манжеттер арқылы оқшаулайды. Коллектордың қаңылтырларын ыстық кезінде цилиндр корпусқа оның қисық беттері дәл цилиндр сияқты болу үшін айналдыра жонылады.

2,18 Коллектор механикалық түзеткіштің құрамдық бөлігі,ол зәкір орамасында индукцияланатын айнымалы синусоидалы ЭҚК-ін генератордан шығатын (үзбелі) ЭҚК-ке айналдырады.

2,19 Өркениеттің қазіргі дамыған кезеңінде электр энергиясын өндіру үшфазалы синусоидалы ЭҚК-і бар электр генераторлармен өндіріледі. Өндіріс жағдайына байланысты тұрақты ток қажеттілігі туындағанда оны айнымалы токты тұрақты токқа (түзеткіш) айналдыру арқылы алады. Тұрақты ток генераторы алғашқы ток көзі ретінде ,негізінде жеке қондырғыларда электрмен пісіру кезінде синхронды машиналардың қоздырғышы ретінде және т.б. қолданылады.

2,20 Тұрақты ток генераторлары арасында ерекше кең тарағандары,параллель және аралас қыздырғыштары бар генераторлар , олар магнит ағынын туғызу үшін жеке тұрақты ток көзін талап етпейді. Мұндай генераторлардың қоздыру орамалары машинаның өздігінен қозуы есебінен қоректенеді,оның алғашқы себепшісі ретінде машинаның полюстері мен жармасындағы магнетизм қалдықтары әсер етеді. Зәкірдің магнетизм қалдықтары өрісінде айналған кезінде онда магнетизм қалдығының азырақ ЭҚК-і индукцияланады. Ол қалыпты мәннің 5....10% құрайды. Зәкір орамасында индукцияланған магнетизм қалдығынан зәкір орамасына параллель жалғанған қоздыру орамасында шамалы ток пайда болады,ол қоздыру орамасы мен зәкір орамаларының келісімді жалғасуынан полюстердің магнит ағынын көбейтеді. Енді магнетизм қалдықтарынан пайда болатын магнит өрісімен ток қыздыру орамасы арқылы өткенде пайда болған магнит өрістерінің қорытынды магнит өрісімен машинаның зәкірі айналады. Соған байланысты зәкірдің магнит өрісінің шамасына тәуелді болып келетін ЭҚК-і артады. Ол қоздыру орамасында үлкен ток туғызады,сол ток машинаның магнит өрісін және соған лайықты зәкірдің ЭҚК-ін артады. Бұл өздігінен қоздыру процесі машинаның магнитөткізгіштігі қаныққанша жүреді,қоздыру орамасындағы токтың одан ары артуы магнит өрісін арттырмайды, демек зәкірдің ЭҚК-ін молайтпайды. ЭҚК-тің өсуі әуелі баяулай бастайды,одан соң тіпті қоздыру орамасын тұрақты ток көзінен қоректендірсең де мүлде тоқталады.

2,21 Реттелмейтін – бір ғанаөзгермейтін жылдамдығы бар жұмысшы машинаның орындаушы құралдарын қозғалысқа келтіретін ЭЖ

2,22 Реттелетін – жұмысшы машинаның орындаушы құралына өзгеріп тұратын жылдамдықпен әсер ететін ЭЖ.

2,23 Бағдарламалық басқарылатын -тапсырылған бағдарлама бойынша басқарылатын ЭЖ.

2,24 Қадағалаушы- белгілі дәлдікпен жұмысшы машинаның орындаушы құралының жылжуын қадағалайтын ЭЖ.

2,25 2-ге бөлінеді

А) автоматтандырылмаған-қолмен басқарылатын ЭЖ.

Б)автоматтандырылған-параметрлері автоматты реттелу арқылы басқарылатын ЭЖ.

2,26

Токтың түрі бойынша: тұрақты және айнымалы ток ЭЖ.

2,27 Өндірістік механизмнің сипаттамасы деп-қозғалтқыштың білігіне келтірілген жылдамдықпен механизмнің кедергі моментінің арасындағы тәуелділікті айтады,яғни

Өндірістік механизмнің механикалық сипаттамасының эмпириялық формуласы:

2,28 Жүкті түсірген кезде көтергіш механизмдердің ЭЖ-терінде электр энергиясын желіге қайтару арқылы тежеу режимі болады

2,29 Жүкті көтерген кезде кедергі моменті де өседі.

2,30

2,31 Динамикалық тежеу ж/е қарсы қосу арқылы тежеу.

2,32 Егерде жүкті түсіру моменті электр қозғалтқыштың қысқа тұйықталу М_қ.т. моментінен үлкен болса ғана қарсы қосу арқылы тежеу мүмкін болады.

2,33 Зәкірге келтірілген кернеуді қарама-қарсы өзгерту арқылы,қарсы қосу арқылы тежеу режимін құрауға болады.

2,34. 2 опораның арасы 50-70м болады

2,35. 50Гц

2,36

2,37 П. Борлоу жасаған

2,38. Айнымалы токтың үшфазалы жүйесін М.О.Доливо-Добровольский 1889ж жасады.

2,39. Эквивалентті ток –бұл тұрақты мәні бар қозғалтқышта ағатын нақтылы токтың жасайтын шығыны сияқты шығындарды шығаратын ток.

2,40. А) жылулық бару және бұрыштық жылдамдық тұрақты кездегі қозғалтқыштың білігіндегі орташа қуатты механизмнің жүктеме диаграммасы бойынша анықтаймыз:

Б) анықталған қуат бойынша каталогтан сәйкес келетін қозғалтқышты таңдаймыз.

В) әр түрлі бұрыштық жылдамдық кезінде жүктеменің функциясы ретіндегі ПӘК-тердің қисықтарын пайдаланып , жүктеме диаграммасының әрбір интервалындағы қуат шығынын табамыз да , ) графигін саламыз.

Г) циклдің орташа шығындарын тауып,оларды номиналды шығындармен салыстырамыз

ІІІ. Бөлім

3,1 Қалыпты жұмыс режимі-трансформаторды қалыпты кернеу желісіне қосқанда,шексіз ұзақ уақыт төлқұжатында көрсетілген жүктемемен қызуы белгіленген мөлшерден аспайтын жұмысын қамтамасыз ететін негізгі эксплуатациялау режимі.

3,2 Трансформатордың бос жүріс режимі-трансформатордың екінші орамасы ажыратулы,ал бірінші орамасының қалыпты кернеуге қосылған болуы кезіндегі жұмысы. Трансформатордың бос жүріс режимі кезінде екінші орамадағы ток нөлге тең(ораманың қысқыштары ажыратулы) және тек қана бірінші орама бойынан ток І_бж өткен кезде онда магнит ағыны пайда болады. Трансформатордың қуаттылығы жоғары болған сайын,бос жүріс жұмыс шығынының оның қалыпты қуатына үлесі,соғұрлым аз болады.

3,3 Қысқа тұйықталу дегеніміз – трансформатордың екінші орамасы қысқа тұйықталып, бірінші ораманың қысқыштарына,бірінші орамадағы токтың шамасы ұалыпты жағдайдағы мәніне тең болатындай кернеуге жалғануы. Қысқа тұйықталу режимінде трансформаторда өтетін физикалық процестер, жүкпе жұмыс істеу кезіндегідей, тек айырмасы екінші ораманың қысқыштарындағыкернеу нөлге тең,ал қорытынды магнит ағыны соған жуық.

3,4 Трансформатордың сыртқы сипаттамасы-бұл бірінші кернеу U=const және жүктеме сипаттамасы cosФ=const тұрақты болғандағы екінші кернеудің U₂ жүктеме тогына І₂ тәуелділігі. Сыртқы сипаттама трансформатор қалыпты жүктелген кездегі U_2н-нің ,екінші ораманың қысқышындағы кернеудің өзгеру дәрежесімен бағаланады.

3,5 Трансформатордың электр машинасы ретінде белгілі пайдалы ісер коэффициенті болады,ол кернеуді бір орамадан екіншісіне трансформацияланған кездегі электрлік және магниттік шығындарының қосындысына байланысты.

3,6 Орам-ойықтарда полюстік бөлінуіне бірдей немесе одан кем қашықтыққа біріне-бірі жалғастырылған,орналасқан екі өткізгіштің жиынтығы. Орамасының орамы құрастырылуы жағынан «ажыратылмайтын» бір өткізгіштің арнайы тұрақты пішідегі қалыпқа орналған (ораманы дайындаудың шарғылық тәсілі) немесе «ажыратылатын» екі өткізгіштен жасалып ойыққа салғаннан кейін біріне-бірін тізбектей қосқан (ораманы өзек арқылы даярлау тәсілі) болады. Орамдарды шарғы әдісімен даярлау тек қана қимасы жіңішке сымдарды пайдаланып және қуаты кіші электр қозғалтқыштардың орамалары ретінде қолданылады. Ажыратылмайтын орамалардың орамаларын орауға арнайы орауыш машиналарды пайдаланады. Секциялық әдісімен даярланған орамалардың қуаттылығы шектелмейді. Бөлім бір-біріне тізбектей жалғастырылған бір немесе бірнеше орамдар. Шарғы- ортақ оқшаулағышпен біріктірілген бір немесе бірнеше секциялау. Мұның пәлендей айырмашылығы жоқ. Ораманың бөлімдері өзінің қадамымен сипатталады (у) деп белгіленеді.