Тақырып 10 Ұзақ мерзімді активтердің есебі

Ұзақ мерзімді активтер жайлы түсінік, олардың жіктелуі. Негізгі құралдардың анықтамасы мен сипаттамасы. Негізгі құралдардың жіктелуі. Инвентарлық объект. Негізгі құралдардың бағалануы. Негізгі құралдардың амортизациясы (тозыу). Негізгі құралдардың жойылуы мен басқадай шығыс етілуі.

Негізгі құрал дегеніміз – ұйыммен дайын өніңмді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді) өндірру және жеткізу, басқа ұйымдарға жалға беру немесе әкімшілік мақсаттарында және уақыттың ұзақ мерзімде (бір жылдан аса) пайдаланылатын материалдық активтер.

Негізгі құралдардың жылжуы олардың келіп түсуі, ішкі орын ауыстыру және есептен шығару бойынша шаруашылық операцияларды жүзеге асырумен байланысты. Бухгалтерлік есеп жүйесінде негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі қандай жағдайда түскен мен байланысты. Әсіресе, кәсіпорынға негізгі құралдар келесі жағдайларда келіп түседі:

• басқа ұйымдар мен тұлғалардан ақылы негізінде;

• жалға алу;

• ұйымның жарғылықты капиталына жарна ретінде;

• күрделі қаржы нәтижесінде;

• түгендеу барысында негізгі құралдардың артықтарын кіріске алу т.б.

Негізгі құралдардың түсуі мынадай құжаттармен рәсімделеді: негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру (орнын ауыстыру) актісі, негізгі құралдарды есептен шығару актісі және т.б.

Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалды жауапты адамға бекітіп; инвентарлық (мүліктік) каррточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу нөмірін беріп, мүлікті “Мүліктік тізімдемеге” алады, негізгі құралдарды алу туралы жазбасы жасалады.

Мүліктерді бір ғана карточкада есепке алуға рұқсат етіледі.

Ал тозудың құндық көрінісі амортизация деп аталады.

Амортизация – активтің қызмет еткен мерзім бойына амортизацияланған құнды тарату процесі.

Амортизацияны есептеудің келесі тәсілі бар:

• құнын бірқалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару;

• құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды етіп есептен шығару (өндірістік әдіс);

• жеделдетіп есептен шығару тәсілі: қалдығын азайту жолымен есептен шығару;

Негізгі құралдардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әр түрлі әдістері пайдаланады. Ұйымдар амортизация әдісін табысты алудың болжамдаған схемасына қарай таңдайды. Компания таңдап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік саясымен анықталуы тиіс және ол бір есептік кезеңнен екінші есептік кезенге өтуі тиіс.

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Активтердің түсінігі, жіктелуі

2 Негізгі құралдардың түсінігі, жіктелуі

3 Негізгі құралдардың синетикалық және аналитикалық есебі

4 Негізгі құралдардың амортизациясы

5 Негізгі құралдарды жөндеуінің есебі

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1. Қаржылық есеп берудің №1 ұлттық стандарты 2007 ж. 21 маусым 218

2. Қаржылық есеп берудің №2 ұлттық стандарты 2007 ж. 21 маусым 217

3. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары

4. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық. – Алматы,2007.-296б.

5. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Н. Принципы бухгалтерского учета – М., 1996

Тақырып 11 Ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттемелер

Міндеттемелердің анықтамасы. Міндеттемелердің жіктелуі. Субъектінің өзінің міндеттемелері бойынша әр-түрлі заңды және жеке тұлғалар мен есеп айырысудың түрлері. Міндеттемелерді есептеу. Бюджет пен есеп айырысу. Еңбек ақы төлеу бойынша жұмысшы қызметкерлер мен есеп айырысу есебі.

ҚР Салық Кодексінің 143-бабынаа сәйкес айқындалатын салық салу объектісі бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер болып табылады.

ЖТС салынатын объектілер:

• төлем көзінен салық салынатын табыстар;

• төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.

Жеке тұлғалар табыстарынан мынадай түрлеріне салық салынуға тиіс емес:

• ҚР заңдарында белгіленген мөлшерде мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін әлеуметтік көмек, жәрдемақылар мен өтемдер;

• балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер;

• жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды ҚР заңдарына сәйкес өтеу (жоғалтқан жалақысына қатысты өтеуден басқа);

• лотерея бойынша 5 айлық есептік көрсеткіш шегінде ұтыстар;

• қызметтік іссапарлар кезінде Салық Кодекстің 93-бабында белгіленген мөлшерде төленетін өтемдер;

• ізгілік, қайырымдылық көмек түрнде алынған мүліктің құны;

• он алты жасқа толмаған балалар үшін балалар лагеріне жолдамалардың құны;

• еңбек (қызметтік) міндеттерін орындау кезінде қызметкердің өміріне және денсаулығына зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру төлемдері;

және Салық Кодекстің 144 - бабында ұсынылған басқа да табыстар.

Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына:

• қызметкердің табысы;

• біржолғы төлемдерден алынған табыс;

• жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;

• дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түрінде табыс;

• стипендиялар;

• жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.

Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде салық жылы ішінде әрбір ай үшін шегерімге мыналар жатады:

• ҚР заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі (АЕК)сома;

• асырауындағы адам пайда болған айдан бастап қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір мүшесіне АЕК мөлшеріндегі сома. Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына – отбасы мүшесіне қолданылады;

• жинақтаушы зейнетақы қорларына ҚР заңдарында белгіленген мөлшерде төленетін міндетті зейнетақы жарналары;

• ҚР тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңында АЕК-тің 10 еселенген сомасынан аспайтын мөлшерде өз пайдасына енгізген ерікті зейнетақы жарналары;

• жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығын жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына енгізетін, тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген АЕК-тің 5 еселенген шегінде сақтандыру сыйлықақылары.

Келесі сұрақтарға басты назарды аудару қажет:

1 Міндеттемелердің баланста орналасуы, анықтамасы, мерзіміне қарай жіктелуі

2 Міндеттемелердің синтеикалық және аналитикалық есебі

Тәжірибелік сабаққа берілген есепті шығару қажет.

Әдебиет

1 Қаржылық есеп берудің №1 ұлттық стандарты 2007 ж. 21 маусым 218

2 Қаржылық есеп берудің №2 ұлттық стандарты 2007 ж. 21 маусым 217

3 Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары

4 Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық. – Алматы,2007.-296б.