Крысіс калгасна-саугаснай сістэмы
У пачатку 1960-х гадоў назіраецца зніжэнне ўраджайнасці с / г прадукцыі, павялічваецца яе сабекошт.
Былі вычарпаныя магчымасці нарошчвання жывёлагадоўчай прадукцыі шляхам росту пагалоўя жывёлы. Ужо ў 1960-1961гг. мыса было выпушчана да запланаванага - 80%, малака - 81%. Пачынаючы з 1962г., У калгасах і саўгасах рэспублікі ўсё менш атрымлівалі малака ад кожнай каровы, што адпаведна выклікала і змяншэнне валавога надою, нягледзячы на значны рост грамадскага статка.
На становішчы спраў у с / г Беларусі ў першай палове 60-х гг. адмоўна адбіўся нізкі ўзровень кіравання, падрыхтоўкі кадраў, агранамічнай навукі. Да непажаданых вынікаў прывяла і паспешлівасць у рэарганізацыі МТС (пачалася з 1958г.). Большасць калгасаў, не маючы сродкаў выкупіць адразу ўсю тэхніку, вымушаныя былі залезці ў даўгі да дзяржавы. Адмоўным фактарам з'явілася адсутнасць у калгасаў сваіх механізатарскіх кадраў, бо значная частка былых работнікаў МТС засталіся ў рамонтных службах ці знайшла іншую працу ў горадзе.
У пачатку 1960-х гадоў разгарнулася кампанія па пераўтварэнню калгасаў у саўгасы. Зацікаўленыя гарантаванай аплатай працы ў саўгасе і пенсіяй калгаснікі ня пратэставалі супраць страты "сваёй" калектыўнай уласнасці. А дзяржаве даводзілася шукаць новыя сродкі, якіх не хапала.
Істотную небяспеку для с / г ўяўляла кампанія па ліквідацыі асабістых гаспадарак, што разгарнулася пад лозунгам непасрэднага пераходу да камунізму. Вялікую шкоду калгаснаму і саўгаснай вытворчасці нанеслі парушэнні ў палітыцы цэн на с / г прадукты, неабгрунтаваныя перабудовы органаў кіравання, а таксама шматлікія шаблонныя ўказанні па агратэхніцы і заатэхніі, структуры пасяўных плошчаў і іншых пытаннях, якія даваліся зверху калгасам і саўгасам без уліку мясцовых умоў.
Пагоршылася становішча спраў у вытворчасці тавараў масавага попыту і с / г, што абвастрыла сацыяльныя канфлікты ў рэспубліцы. Асабліва напружаным быў 1962г., Калі на агульны невысокі ўзровень матэрыяльнага ўзроўню насельніцтва Беларусі наклаліся вынікі грашовай рэформы 1961г. і павышэнне коштаў на мяса-малочную прадукцыю. Апошняе, напрыклад, падштурхнула да страйку работніц Віцебскай швейнай фабрыкі. Дасягненні і пралікі ў развіцці аграпрамысловага комплексу (сярэдзіна 50-х - сярэдзіне 80-х гг.).
У пачатку 1960-х гадоў назіраецца зніжэнне ўраджайнасці с / г прадукцыі, павялічваецца яе сабекошт.
Былі вычарпаныя магчымасці нарошчвання жывёлагадоўчай прадукцыі шляхам росту пагалоўя жывёлы. Ужо ў 1960-1961гг. мыса было выпушчана да запланаванага - 80%, малака - 81%. Пачынаючы з 1962г., У калгасах і саўгасах рэспублікі ўсё менш атрымлівалі малака ад кожнай каровы, што адпаведна выклікала і змяншэнне валавога надою, нягледзячы на значны рост грамадскага статка.
На становішчы спраў у с / г Беларусі ў першай палове 60-х гг. адмоўна адбіўся нізкі ўзровень кіравання, падрыхтоўкі кадраў, агранамічнай навукі. Да непажаданых вынікаў прывяла і паспешлівасць у рэарганізацыі МТС (пачалася з 1958г.). Большасць калгасаў, не маючы сродкаў выкупіць адразу ўсю тэхніку, вымушаныя былі залезці ў даўгі да дзяржавы. Адмоўным фактарам з'явілася адсутнасць у калгасаў сваіх механізатарскіх кадраў, бо значная частка былых работнікаў МТС засталіся ў рамонтных службах ці знайшла іншую працу ў горадзе.
У пачатку 1960-х гадоў разгарнулася кампанія па пераўтварэнню калгасаў у саўгасы. Зацікаўленыя гарантаванай аплатай працы ў саўгасе і пенсіяй калгаснікі ня пратэставалі супраць страты "сваёй" калектыўнай уласнасці. А дзяржаве даводзілася шукаць новыя сродкі, якіх не хапала.
Істотную небяспеку для с / г ўяўляла кампанія па ліквідацыі асабістых гаспадарак, што разгарнулася пад лозунгам непасрэднага пераходу да камунізму. Вялікую шкоду калгаснаму і саўгаснай вытворчасці нанеслі парушэнні ў палітыцы цэн на с / г прадукты, неабгрунтаваныя перабудовы органаў кіравання, а таксама шматлікія шаблонныя ўказанні па агратэхніцы і заатэхніі, структуры пасяўных плошчаў і іншых пытаннях, якія даваліся зверху калгасам і саўгасам без уліку мясцовых умоў.
Пагоршылася становішча спраў у вытворчасці тавараў масавага попыту і с / г, што абвастрыла сацыяльныя канфлікты ў рэспубліцы. Асабліва напружаным быў 1962г., Калі на агульны невысокі ўзровень матэрыяльнага ўзроўню насельніцтва Беларусі наклаліся вынікі грашовай рэформы 1961г. і павышэнне коштаў на мяса-малочную прадукцыю. Апошняе, напрыклад, падштурхнула да страйку работніц Віцебскай швейнай фабрыкі.
У сярэдзіне 60-х гадоў БССР заставалася аграрна-індустрыяльнай краінай. Доля прамысловасці ў нацыянальным даходзе складала 43,8% (у цэлым па СССР - 50,7%). Большая частка насельніцтва рэспублікі па-ранейшаму жыла ў вёсцы. Таму важнае значэнне надавалася развіццю с / г. Прадугледжвалася паляпшэнне матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння і капітальнага будаўніцтва ў вёсцы. Былі ажыццёўлены меры супраць спробаў адміністрацыйнымі метадамі скараціць дапаможнае гаспадарка калгаснікаў. Вызначыўся шэраг мерапрыемстваў па стымуляванню калгасна-саўгаснай вытворчасці. Была спісана запазычанасць калгасам. Значная частка калгаснікаў поўнасцю вызвалялася ад выплаты падаткаў. Зацвярджаліся цвёрдыя пяцігадовыя планы закупкі с / г прадукцыі. Той яе часткай, якая заставалася пасля выканання дзяржаўнага плана, распараджаліся калгасы і саўгасы. Ўводзіліся новыя закупачныя цэны на с / г прадукцыю, павялічаныя ў сярэднім больш чым на 50%, а на прадаваемую прадукцыю дадаткова (звыш плана) яшчэ на 50%.
У выніку ў 1965г. з усіх калгасаў рэспублікі нерэнтабельнымі засталіся толькі 6 гаспадарак, прадуктыўнасць працы ўзрасла на 12%. Рост грашовых даходаў даў магчымасць павялічыць аплату працы. У 1965г. былі дасягнуты самыя высокія ў параўнанні з папярэднімі гадамі паказчыкі ў с / г. Валавы збор збожжа перавысіў максімальныя зборы за лепшыя даваенныя і пасляваенныя гады. Значна ўзрасла ўраджайнасць бульбы. Рост вытворчасці мяса і надояў малака амаль у 2 разы перавысілі павелічэнне пагалоўя буйной рагатай жывёлы.
У 1960-я гады праводзяцца мерапрыемствы па асушэнню зямель і будаўніцтву саўгасаў на Палессі. За кошт меліярацыі фонд ворных зямель калгасаў і саўгасаў Беларусі павялічыўся на 900 тыс. Гектараў (на 10%). У гэтай справе ўзніклі і непажаданыя з'явы. Недаацэнка зваротнага водорегулирования прыводзіла да хуткага зносу тарфянікаў. У 1969г. было звернута ўвага на будаўніцтва больш дасканалых меліярацыйных сістэм, уводзіліся «пашпарты» асушаных зямель, ствараліся дзяржаўныя камісіі.
Ва ўмовах адмаўлення прыватнай уласнасці павышэнне эфектыўнасці с / г вытворчасці бачылася праз паглыбленне яе спецыялізацыі і канцэнтрацыі. З канца 1960 - пачатку 70-х гг. партыйнае кіраўніцтва рэспублікі пачынае праводзіць у жыццё курс на стварэнне буйных адкормачных комплексаў. Капітальныя ўкладанні на будаўніцтва і сродкі механізацыі накіроўваліся ў першую чаргу ў тыя галіны жывёлагадоўлі, на якіх спецыялізаваўся калгас або саўгас. Пэўны плён спецыялізацыі і канцэнтрацыі жывёлагадоўлі выявіліся. Вытворчасць прадуктаў жывёлагадоўлі ў цэлым па рэспубліцы павялічылася, хоць сабекошт яе засталася амаль без зменаў. Восьмая пяцігодка (1966-1970) была найбольш паспяховай за ўсю гісторыю СССР. Правядзенне эканамічнай рэформы дало штуршок развіццю прамысловасці, аднак закранула ў самой эканамічнай сістэме толькі знешнюю структуру. Саўнаргасы былі заменены міністэрствамі, адны паказчыкі другімі, скарацілася іх колькасць. Ня падтрыманыя палітычнай рэформай, эканамічныя пераўтварэнні не былі даведзены да завяршэння.
Ужо ў канцы 60 - пачатку 70-х гадоў камандна-адміністрацыйныя метады кіравання зноў пачалі ўзмацняцца і ў с / г. На кастрычніцкім (1968г.), Ліпеньскім (1970г.) Пленум ЦК КПСС была сфармулявана задача ўзмацніць кантроль за фінансава-гаспадарчай дзейнасцю калгасаў. У сакавіку 1971г. было адноўлена, скасаваны ў 1969г. права райвыканкамаў разглядаць планы калгасаў. Мясцовыя органы ўлады абавязаліся ўсталяваць кантроль за размеркаваннем прыбытку ў калгасах, за аплатай працы. У ліпені 1970г. запатрабавалі, каб кожны саўгас і калгас прадаў дзяржаве звыш плана як мінімум 35% збожжа за пяцігодку і не менш 8-10% жывёлагадоўчай прадукцыі кожны год. Зноў гаспадаркам навязвалася структура пасяўных плошчаў, даводзіліся заданні адносна пагалоўя жывёлы і яго прадуктыўнасці.
Хутка ўзрастала колькасць стратных прадпрыемстваў. У пэўнай ступені гэта адбывалася ў выніку імклівага росту коштаў на сродкі вытворчасці. Паступова складвалася і неўспрымальнасць самой калгаснай сістэмы да якіх-небудзь радыкальных змен. Пачуццё гаспадара сярод сялян было канчаткова страчана. Паскорыўся працэс міграцыі з вёскі ў горад. З 1970 па 1984гг. сельскае насельніцтва зменшылася амаль у 1,5 разы. Недастатковая механізацыя вытворчых працэсаў і недахоп людскіх рэсурсаў значна пагаршалі ўмовы працы. Немагчыма было забяспечыць нават вызначаныя законам адпачынкі.
Разглядаючы пытанне аб стане с / г вытворчасці ў пачатку 1980-х гг., Неабходна адзначыць, што традыцыйна значную таварную частку бульбы, мяса, малака, яек, гародніны складала прадукцыя асабістых гаспадарак. Пэўныя спосабы паляпшэння спраў у сельскай гаспадарцы мелі месца ў 1982г. Згодна рашэнняў травеньскага Пленума быў замацаваны статус падсобных гаспадарак калгаснікаў і мерапрыемствы па іх развіццю. Была зноў ліквідаваная запазычанасць калгасаў дзяржаве, павышаны закупачныя цэны. Аднак не адбылося істотных змен і ў сферы матэрыяльнага заинтересовывания калгаснікаў. Т.ч., метады адміністрацыйна-каманднага кіравання ўжо ў сярэдзіне 60-х гадоў былі прызнаныя галоўным тормазам эканамічнага развіцця краіны. Важнейшыя боку эканамічнага жыцця рэгуляваліся не законах, а велізарным лікам нарматыўных актаў, часта супярэчлівых, што не садзейнічала больш дынамічнаму і паслядоўнаму развіццю краіны.