• Қажыга барып келген адамдарга «кажы» атагы беріледі. Оның кіші мешітті басқаруга қүқықтык правосы бар. Болса да хаджның ең бір алга қойган мақсаты, барлык мүсылмандардың басын қосу, олардың барлығы, үлттарына, тілдеріне қарамай бауырлас екенін сезіну. Сондықтан хаджда терең діни, идеологиялык жэне саяси мэн бар. Осы бес намаздан басқа діни көзқарас толық болу үшш эрбір мүсылман ең болмағанда 5 сенімге кэміл сенулері керек. Олар: 1) Алланың эр түрлі періштелері. 2) Қүран мен хадис кітабын Алланың жіберген кітабы есебінде, олардағы эрбір сөз Алланың сөзі деп сену керек. 3) Алланың пайғамбарларына, эсіресе ең соңғы пайғамбарға -Мүхаммедке сену керек. 4) о дүниенің барына - жүмақ пен тозаққа сену керек. 5) тағдырға, эрбір адамның тағдыры Алланың қолында екеніне сену керек

• 39. Исламның бес догмасы.

• 38

• 40. Құранның түрлері.

• Әбу Бәкр әс-Сиддиқтың халифалығы кезінде мұсылмандар өзін пайғамбармын деп жариялаған Мусайлиманың жақтастарымен Халид ибн Уәлидтің басшылығымен «өлім бағының» қасында шайқасады. Әл-Йамаманың тұрғындарымен болған бұл шайқаста 700-ден астам сахаба мерт болады. Көптеген хафиздердің өлімін көріп, Құранның жоғалуынан қорыққан Омар ибн әл-Хаттаб халифа Әбу Бәкрге Құранды толығымен жазып жинауға ұсыныс айтады

• Мұхаммед пайғамбардың ﷺ өлімінен кейін сахабалар өздері білген әдіске сәйкес жеті түрлі оқитын болған. Бірақ Ислам діні әлемге таралып, мұсылмандардың қоластына көптеген жаңа жерлер енгесін, сол сахабалар дінді қабылдағандарға Құранды өз әдісімен үйретіп, ол оқушы Құранның басқа әдіспен оқылуын естігенде жанжалдар пайда бола бастады. Мысалға Ирактың мұсылмандары Құранды Абдуллаһ ибн Масғұдтың әдісімен, ал Шамның тұрғындары Убәй ибн Кағбтың әдісімен оқыитын болған.

• Құранды төрт адамнан алыңдар: Абдуллаһ ибн Масғұдтан, Салимнан, Муаз ибн Жәбәлдан және Убәй ибн Кағбтан

• 41. Шариғаттың (Фикха) құрастырылуы

• Фикһ (араб.: فقه‎) - терең түсіну мен жан-жақты ұғыну. Ұғым ретінде бұрын діннің барлық салаларында терең түсінікке ие болу мағынасында қолданылатын және сенім, ахлақ (мораль), амал (іс-әрекет) мәселелерінде білім иесі болу Фикһ сөзімен түсіндірілетін. Ханафи мазһабының негізін қалаушы Әбу Ханифа осы кең және жалпы мағынаға Фикһты «адамға пайда және зиян келтіретін нәрселерді (яғни құқықтары мен міндеттерін) білу» деп түсіндірген

• 42. Шииттер мен суниттер: - олардың айырмашылықтары.

• Исламдық заңдар жинағы, сүнниттер мен шейіттердің тәжірибесіне қатыссыз, хадистерге (Пайғамбардың айтқандарына), жиясқа (ұқсас, балама) және «ижтихад» (жеке ой түйін) ұғымына арқа сүйей отырып, Құран мен сүннаға (Мұхаммед пайғамбардың әдеттеріне) негізделген.  Ислам заңы (шариғат) бастауын осылардан алады. Ол жүйеленбейді, тек білікті адамдардың кеңесінде (улемде) талданады. Ислам заңын талдаудың қайнар көзі шиит Исламы мен сүннит Исламының арасына ешқандай айырым қоймайды. Екі ағым арасындағы қайшылық хадистерді әртүрлі түсінуден туындайды.  Шииттер өз талдауына имамдардың айтқандарын қосады. Шииттік Исламда имам тек намазға жетекшілік етуші ғана емес, сонымен қатар әулиелік білім мен даусыз бедел иесі болып табылады. Олардың сүнниттерден ең басты айырмашылығы да осында. 

• Шиттердің сунниттерден ерекшелігі бұнымен бітпейді. Шииттер 12 имамға табынады. Соның ең соңғысы Мухаммад Ал -Махди –Мұнтазар 873 жылы белгісіз жағдайда ғайып болады. Шиитттер ол аспанға көтеріліп кетті заманақырда жерге қайтып оралады деп біледі.

• 43. Ислам дінінің ең үлкен ағымдары.

• Суниттер

• Исламдағы ең ірі бағыт  – сунниттер. Әлемдегі мұсылмандардың 90 пайызы сунниттік исламды ұстанады. «Сунна» араб тілінде «жол» деген мағына береді. Сунниттер хадистерді нағыз мұсылмандар жүретін жол деп таниды. Осыдан олар өздерін «аһли ас-сунна», немесе «аһли әхли-сунна уа жамағат»- «сунна адамдары»,-деп атайды.

• Шииттер

• Кең тараған исламдық жіктемелердің біреуіне сай, шииттік бес үлкен секталар бар. Олар өз алдына одан да кішірек құрылымдарға бөлінген екен. Оларға: қайсаниттер, зейдиттер, имамиттер, «шеткі» шииттер және исмаилиттер жатады. Шииттер арасында Алидің ұлдары Хасан мен Хусейннің ажалынан кейін кайсаниттер бірінші болып бөлек шықты. Олар Мұхаммед ибн аль-Ханафияны (700 ж. шамасында өлген) имам деп жариялады. Ол – Алидің ханиф тайпасынан шыққан күңнен туған баласы болатын. Шииттердің көп бөлігі бұл сайлаудан бас тартты.

• Хариджиттер

• Хариджиттер алғашқы араб жаугершілерінде және халифаттағы саяси-әлеуметтік қайшылықтарының күшею кезеңінде пайда болды. 656 жылы Осман ең ірі әрі ең ауқатты Омейядтар әулетінен шыққан үшінші «тақуа халиф» өлтрілгеннен кейін халиф болып Али тағайындалды. Хариджиттер ислам тарихындағы ең ежелгі діни-саяси топ болған. Исламдағы тұңғыш бөлініс пен хариджизмнің шығуы мұсылман қауымында одан ертеде-ақ даярланып қойған болатын, бірақ бұған дейін ашықтан-ашық көрінбеген еді.

• Сопылық бағыт

• Сопылық бағыт – исламдағы мистикалық бағыт. VIII ғасырдан бастап тарих сахнасына шыға бастаған сопылық әрекеттері Исламның басқа өлкелерге тез арада таралуына әсер еткен маңызды факторлардың біріне айналды. Ислам және оның қасиетті кітабы Құранды мистикалық тұрғыдан түсіндірілуін және адамның сол бойынша қоғамда өмір сүруін қадағалап, тәртіпке келтірген сопылар, тәблиғ әрекетіне үлкен мән берген.

• 44. Ислам масһабтары.

• Ханафи мазһабы — Имам Ағзам Әбу Ханифаға телінетін Әһлі-Сүннет фиқһ мектебі. Қалаушысының есіміне сәйкес «ханафи мазһабы» деп аталады. Шын аты Нуғман ибн Сәбит болған Әбу Ханифа һижраның 80 жылы (699 ж.) Куфа қаласында дүниеге келіп, һижраның 150 ж. (767 ж.) сол жерде қайтыс болады. Ханафи мазһабына кіретін ғалымдар Әбу Ханифаны «Имам Ағзам» (ұлы имам) деп атайды.^[92] Кейбір тарих ғалымдары Әбу Ханифаны сахабаларды көрген табиғиндерден деп есептейді, себебі ол сахаба Малик ибн Әнәстан хадистер риуаят еткен. Бірақ басқа тарихшылар оны табиғиндердің ізбасарларынан деп санайды.

• Малики мазһабы — Имам Малик ибн Әнәсқа телінетін Әһлі-Сүннет фиқһ мектебі. Оның негізін қалаған Мәлик ибн Әнәс һижри 96-шы жылы (711 ж.) Медине қаласында дүниеге келіп, 179-шы жылы (795 ж.) қайтыс болған. Имам Мәлик Йеменнен көшіп келген Хумайр патшалық аулетінен шыққан. Оның отбасы шариғи біліммен танымал болып, оның өзі де «Имам дар әл-Һижра („дар әл-һижра“ — Медине қаласы)» деген атақты алған. Имам Малик хадистерге үлкен көңіл бөліп, өзінен кейін «Муатта» хадистер жинағын қалдырған

• Шафиғи мазһабының негізін салушы — Мұхаммед ибн Идрис әш-Шафиғи. Һижра жыл санауы бойынша 150 жылы Палестинадағы Газа қаласында дүниеге келген. Жеті жасында Құранды жаттап бітірген Мұхаммед ибн Идрис, 15 жасында пәтуа беруге рұқсат алады. Имам әш-Шафиғи атақтығалымдар: Имам Маликтен, Суфйан ибн Уяйнадан, Имам Мұхаммед әш-Шайбаниден білім алған. Өзінің қысқа ғұмырында әш-Шафиғи Меккеде, Йеменде, Иракта, Мысырда білім алып, сол жерлерде сабақ берумен айналысты. Имам әш-Шафиғи ең бірінші болып «усуль әл-фиқһ» ғылымын енгізіп, сол жайлы «Рисалә» кітабын жазады. Имам Ахмад ибн Ханбал оны өз ұстазы санап, оны Аллаһтын дінді жаңартуға жіберген «муджәддиді» санаған. Һижра жыл санауы бойынша 204 жылы дүниеден озды.

• Ханбали мазһабы

• Толық мақаласы: Ханбали мазһабы

• Мазһабтың негізін салушы — Имам Ахмад ибн Мұхаммед ибн Ханбал әш-Шәйбани. Һижра жыл санауы бойынша 164-ші жылы (778 ж.) Мерв қаласында дүние келіп, һижри жыл санауы бойынша 241-ші жылы (855 ж.) қайтыс болды. Жастайынан әкесінен жетім қалған Имам Ахмад шариғат пәндеріне, оның ішінде хадис іліміне көп көңіл беріп, ұлы мухадди атанады. Ол Әбу Ханифаның атақты шәкірті Имам Әбу Юсуфтан, Имам әш-Шафиғиден, Уәкиғ ибн әл-Джаррахтан білім алған. Тіпті оның ұстаздары болған Әбу Дәуд, Имам Муслим, Имам әл-Бұхарилер одан хадис риуаят ететін болған

• 45. Жалпымұсылмандық мейрамдар.

1. Рамазан айты. Құрбан айт мейрамы (ықпалы, мақсаты, қоғамда атқарар рөлі мен сіңіретін қасиеттері).

2. Мәуліт мерекесі (маңызы, өнегесі).

3. Қадір түнінің қасиеттері (артықшылығы).

4. Мұсылман салт-жоралары (құндылығы, ерекшелігі).

• 46. XV – XVI ғасырлардағы Исламның «постхалифаттық» таралуы .

• Первоначально Османская империя защищала свои границы от угрозы с нескольких сторон: Сефевидов на восточной стороне, Византии на севере (угроза исчезла с завоеванием Константинополя в 1453 году), и от великих католических держав Средиземного моря: Испании, Святой Римской империи и Венеции с её восточными средиземноморскими колониями. Позже Османская империя концентрируется на отвоевании территорий у этих соперников: Кипр и другие греческие острова (кроме Крита) были захвачены Османами у Венеции, а последней отвоеванной территорей, до бассейна Дуная, стала Венгрия. Крит был завоеван в 17 веке, но османы уступили Венгрию и другие части Восточной Европы Священной Римской империи, расторгнув договор Карловиц в 1699 году^[13].

• 47. Ислам Конференциясы Ұйымы.

• Ислам Ынтымақтастық Ұйымы (ИЫҰ)(2011 жылдың 28 маусымына дейін - Ислам конференциясы ұйымы (ИКҰ)) 1969 жылы 25 қыркүйекте мұсылман мемлекеттерінің бастамасымен құрылған. Бүгінгі таңда 57 ел мүше, жалпы халық саны 1,2 миллиардқа жетіп отыр. Ұйымға Ресей, Босния және Герцеговина, Тайланд бақылаушы ретінде қатысады. Ұйымның штаб-пәтері Сауд Арабиясының Джидда қаласында орналасқан. ИҚҰ-ның басшысы – Бас хатшы, ал атқарушы органы – Бас хатшылық деп аталады. Бас хатшыны мүше елдер Сыртқы министрлер конференциясында бір мәрте 4 жылға сайлайды. Ұйым жанынан ашылып, дербес жұмыс істейтін төмендегідей органдар мен құрылымдар бар. Олар Ислам даму банкі, Ислам жаңалықтары агенттігі, Экономика және мәдени мәселелер жөнінде ислам комиссиясы, Иерусалим қоры, Ислам астаналары ұйымы, Ислам ғылыми-техникалық даму қоры және тағы басқалар

• 48. Ислам әлемі лигасы.

• Всемирная исламская лига создана в 1962 году по инициативе Саудовской Аравии и активном участии США. Штаб-квартира в Мекке, филиалы в Медине, Эр-Рияде и Джидде. Реально целями организации помимо декларируемых чисто мусульманских дел являются укрепление позиций мусульманского духовенства и Саудовской Аравии. При этом насилие также отрицается. Финансирование осуществляется Саудовской Аравией. Высшим органом является Учредительный совет, включающий представителей от 29 стран. Лига имеет четыре региональных координационных совета. С 1974 года ВИЛ получила консультативный статус при ООН.

• 49. Сопылық

• Сопылық бағыт

• Сопылық бағыт – исламдағы мистикалық бағыт. VIII ғасырдан бастап тарих сахнасына шыға бастаған сопылық әрекеттері Исламның басқа өлкелерге тез арада таралуына әсер еткен маңызды факторлардың біріне айналды. Ислам және оның қасиетті кітабы Құранды мистикалық тұрғыдан түсіндірілуін және адамның сол бойынша қоғамда өмір сүруін қадағалап, тәртіпке келтірген сопылар, тәблиғ әрекетіне үлкен мән берген.

• 50. Хариджиттер сектасы.

• Харижилік- Исламда ең алғаш пайда болған мазһаб. Хазіреті Әли дәуірінде Сыффин соғысы және Хакем (қазы) оқиғасынан кейін бөлек бір топ ретінде ұйымдасқан харижиліктің пайда болуына көбіне әлеуметтік және саяси факторлар ықпал еткен. Яғни, бұл топ әлеуметтік және саяси тақырыптарды дінге сәйкестендіріп, дінді саясаттың құралы ретінде қолданатын ұйым ретінде қалыптасқан. Саяси және әлеуметтік әрекет жасауды тоқтатыл, итиқадтық мазһаб түрін алды. Хазіреті Осман кезеңі мұсылман қоғамында әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер кездескен дәуір болып табылады. Фәтихтер арқылы үш құрлыққа таралып, дүниенің түрлі өркениеттеріне жолыққан мұсылмандар өте маңызды әсерлену процесін басынан кешірді. Жауынгерлер елдеріне қайтып оралғанда көргендерін туыстарымен бірге өмірде жүзеге асыруды қалады. Бұл түсінік кейбір жерлерде қолдау тапса, Курра деп аталатын топтың бастауымен көптеген жерде маңызды қарсылықтарға кездесті. Қарсыластар сол кездегі өкіметке де теріс көзбен қарап, ұнатпайтынын білдіретін әрекеттер көрсетті. Олар өкіметтің кетіп,саяси қайраткерлердің өзгеруін қадаған.Бұрынғы әлеуметтік өмірді қолдайтындарын және ішкі тартыстардан алыс қоғамды қалайтындарын айтқан. Қысқа уақытта ұйымдасып, іс-әрекет жасаған бұл адамдар халифа Хазіреті Османды өлтіріп, саяси жоспарларын жүзеге асыра бастады. Ұзақ уақыт Ислам елінде террорлық әрекет жасап, ішкі тартыстарға себеп болды. Жамал мен Сыффин соғыстарының жүзеге асуына және Хазіреті Әлиді өлтіруіне себеп болды.Харижилердің пайда болуының себептерінің бірі - өз тайпасын қолдаушылық Ислам діні ұлт және тайпа қолдаушыларына қарсылық білдіріп, адамгершілік принцип шеңберінде тайпалар және ұлттар арасында бірлік және ынтымақтастық орнатуға тырысса да Хазіреті Османның халифаттық дәуірінің соңғы жылдарында қайтадан пайда бола бастады. Сөйтіп кейбір тайпалар құрайыш тайпасына қарсы бас көтере бастады. Ирактық, Йемендік және Меккелік кейбір тайпалар құрайыштың саяси үстемдігінің аяқталуын және басқа тайпалардың елді басқаруын қалайды. Дегенмен олар саяси өзгерісті тікелей бейбіт жолмен емес, кейбір діни негіздерді пайдаланып, күш көрсетумен бастады. Азаттық алған құл да әділ басқару шартымен халық

• 51. Дәстүрден тыс діндер деген не және олардың бөлінуі.

• Дэстүрден тыс діндер деп негізінен дүниежүзілік немесе үлкен үлттық діндерден бөлініп шығып, бір-бірімен косыла отырып, біріккен қазіргі діндерді айтамыз. Олардың шығу себебі үлкен саяси-элеуметтік жэне мэдениеттің жаңаруына байланысты, элеуметтік-саяси өздгерістермен, демографиялы козғалыстармен жэне де дэстүрлі діндердің ықпалының элсіреуімен байланыстырылады.

• Өздерінің діни ілімдерінің мазмүнына, діни рэсімдерінің аткарылуына қарай жаңа христиандык, жаңа бағдарламалык, оккультистік, жаңа пүтшылдык болып бөлінеді. Екінші жагынан, олар ілімімен де үйымдастыру жүйесімен де ерекшеленеді. Үшінші ерекшелігі, олардың ілімі мен ресми тэжірибесі синкреттілікпен жэне дүниежүзілік діндердің көптеген кагидаларын үстанушылыгымен дамиды.

• Дэстүрден тыс діндер белсенді миссионерлік қызметімен ерекшеленеді (эсіресе жастар арасында). Жаңа көзкарастын басшылары бүл заманның «күнэкарлыгын» көрсетіп, одан шыгу жолдарын білетіндігін айта келіп, адамгершілік жолдары мен даналык ақылдың өкілі ретінде өздерін үсынады.

• 52. Дәстүрден тыс діндердің бес топқа бөлінуі.

• Қазіргі дэстүрлі емес діни козғалыстардың, сенушілік маңызы бойынша діни эдет-ғүрыптары, рэсімдік іс-эрекеттері аркылы айырмашылығы болады. Олар саны жагынан өте көп. Осы бір эр түрлі ағымдарын елеулі белгілерімен ең кем дегенде 5 топка бөлеміз:

1. Неоориенталдык табыну: «Общество Сознания Кришны», «Тихоокеанский дзен - буддийский центр», «Миссия Божественного Света», «Трансендентальная медитация» жэне т.е.с.

• Неоориенталдык табынудың шығу тамыры Шығыстан, будда жэне индуизм діндерінің осы заманга бейімделген түрінен шықты. Будда діни ағым - мистикалык жолмен, алғашқы Қүдай жолын имманенті «ішкі» жолмен жандандыру. Өмір сүріп түрғандардың барлығы иллюзия (қиял), оның жасырын соңында Қүдайдың шындык табиғаты бар, ол гармониялық жэне эділеттілік. Максат осы табиғатқа эр түрлі эдістермен, медитациямен косылу. Медитациялык үрдіс (ойлану, сезіну, ішкі дүниеге шүкшиып көңіл аудару, сыртқы коршаған дүниеден безу), эр түрлі мантрлық сөздер айтып, кайталау, кайталау үрдісінде мистикалык маңызы шығады. Діни сенімдік жағы екінші орынға кетіп, бірінші орынға акиқат жолға түсу, Еурудың беделінің артуы.

2. Неохристиандық одақ — «Церковь объединение», «Семья Детей Бога» жэне т.с.с. Бүл діни ағымның ерекшелігі - Христиан идеологиясы мен шығыс дінінің элементтерінің синкретикалык коспасы, эсхатология мен мессиандык көзкараска бүрмалау, кауым басшысы Қүдай жіберген пайғамбармен теңестіру.

3. Сейентологиялық ағым «Церковь Саентологии», «Космические религии» жэне т.б. Бүл табынушылық эр түрлі физикалык приборларга мистикалык магына беру. Осы аспаптармен эр түрлі мистикалык күбылыстарды байқау, өлшеу, оның физикалык, биологиялык табигатының эсерін байкау. Мистикалык түргыда элі де тексеріліп біліп болмаган психикалык күбылысты, коршаган табигат күбылысын түсіндіру.

• 4. Жаңа Магия, спиритизм. Бүгінгі күнге дейін сақталып келе жатқан сиқыршылык, балгерлік, шамандар, бал ашқыштармен қатар жаңа магиялық ілім жэне оның институттары, Батые пен Шыгыс эдет-гүрыптарын косып жаңа балгерлерді, сикыршыларды шыгарды. Бүл жерде Мексикандық мифтік ілімін Карлос Костанелді алуга

• болады. Осы кезде Европа жэне Солтүстік Америка спиритистік қозғалыс жэне өлген адамдардың жанымен сөйлесу практикасын айтамыз.

• 5. Ібіліс немесе шайтан тобы (сатанинские группы). Ібілістік түсінік ертедегі Ирактан, «Көк кітап» деген кітапта жазылған хабарлар туралы діни аңыз. Ібіліс туралы кітапта зорлықты жэне зомбылыкты бірінші орынға қояды, кесірлікті жаманшылыктың кайнар көзімен, жын-шайтандармен мистикалык жолмен араласып сөйлесу. Олардың айтуы бойынша кесір, жаманшылыкты үгіттеушілер - Христиан дініне қарсы күрес жүргізушілер. «XX ғасырдагы діндер» халыктың көңілін өздеріне аудару үшін сырткы ерекшеліктеріне, эдеттен тыс нэрселерге аса көңіл бөліп, адамдарға эмоционалды-психологиялық эсер тигізуге тырысады.

• 53. «Салафизм» және оның түрлері.

• Сәләфия (араб.: سَلَفِيَّة‎) - Ислам дінінің негізі боп табылатын Құран мен Сүннетті «әс-сәләф әс-салихун» (араб.: السلف الصالحون‎), яғни Мұхаммед пайғамбардың (салл Аллаһу ғалейһи уә сәлләм) сахабалары, олардың ізбасарлары мен Ислам үмметінің имамдары қалай түсінсе солай түсіну дегенді білдіреді^[1]. Әр ғасырда өмір сүрген мұсылман ғалымдарын біріктірген көзқарастар жүйесі. Сәләфия қозғалысының ең атақты өкілдері Шейх әл-Ислам Ибн Таймийа, Ибн әл-Қаийм әл-Джәузия, хафиз Ибн Кәсир, хафиз әз-Зәһәби, Мұхаммед ибн Абдуль-Уәһһаб және т.б. ғалымдар Ислам тарихы мен мәдениетінде айтарлықтай із қалдырды. "Сәләф" (араб.: سَلَفٌ‎) сөзі тілдік жағынан Ибн Манзур айтқандай: "алдыңғы өткен халық" деген мағына береді

• 54. Салафизмдегі «жиһадизм» және «такфиризм» тармақтары.

• 55. Яссауи атын жамылған зікіршілер.

• 56. Иегова куәгерлері.

• Ехоба куәгерлері — XIX ғасырдың екінші жартысында Америкада қалыптасқан христиандық деноминация.

• Ехоба куәгерлерінің ұйымының 2016 тамыз айындағы статистика бойынша, әлемде 8.3 миллионнан астам ұйымының мүшелері бар. Бұл топ 1870-ші жылдарда, Чарльз Тейз Рассел негіз салған Киелі кітап зерттеушілердің қозғалыстан пайда болды. Ехоба Куәгерлері деген атауы, Киелі Кітаптағы Ишая 43:10-12 тармақтарында негізделген. Ехоба Куәгерлер протестанттарға ұқсап икондарға, крестке жэне мүсіндерге табынбайды. Ондай табынушылық - пұтқа табынушылық дейді.

• Қазақстанда Ехоба куәгерлерінің 59 жергілікті діни бірлестігі 2012 жылда қайта тіркелуден өткен (Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі ақпарат бойынша)

• 57. Саентология шіркеуі.

• Сейентологиялық ағым «Церковь Саентологии», «Космические религии» жэне т.б. Бүл табынушылық эр түрлі физикалык приборларга мистикалык магына беру. Осы аспаптармен эр түрлі мистикалык күбылыстарды байқау, өлшеу, оның физикалык, биологиялык табигатының эсерін байкау. Мистикалык түргыда элі де тексеріліп біліп болмаган психикалык күбылысты, коршаган табигат күбылысын түсіндіру.

• 58. Сатанизм – Ібіліс шіркеуі.

• Ібіліс немесе шайтан тобы (сатанинские группы). Ібілістік түсінік ертедегі Ирактан, «Көк кітап» деген кітапта жазылған хабарлар туралы діни аңыз. Ібіліс туралы кітапта зорлықты жэне зомбылыкты бірінші орынға қояды, кесірлікті жаманшылыктың кайнар көзімен, жын-шайтандармен мистикалык жолмен араласып сөйлесу. Олардың айтуы бойынша кесір, жаманшылыкты үгіттеушілер - Христиан дініне қарсы күрес жүргізушілер. «XX ғасырдагы діндер» халыктың көңілін өздеріне аудару үшін сырткы ерекшеліктеріне, эдеттен тыс нэрселерге аса көңіл бөліп, адамдарға эмоционалды-психологиялық эсер тигізуге тырысады.

• 59. Діни фундаментализм.

• Фундаментализм - бастапқыда протестантизмдегі либералдық протестанттық рационализмге қарсы бағытталған шектен шыққан консервативті ағым. 1910 жылдарыАҚШ-тың оңтүстік штаттарында қалыптасты, інжілге (Библияға) кез келген сыни көзқарасты көтермей, оны жаңаша түсіндіруге талпынғандарды үзілді-кесілді мойындамады. Кейін келе бүл ұғым басқа діни, әлеуметтік, саяси бас¬қа да қағидаларға кез келген радикалды - консервативті қатынасты білдірді. Қараңыз: Ислам фундаментализмі

• 60. Діни экстремизм және оның мақсаты.

• Діни экстремизм Ислам құндылықтарын сақтау жолында үндеу тастаған өздерінің пікірлестерін діни принциптерді бұзушылар деген айыптаулармен кінәлайды. Діни-саяси экстремизм болса, әртүрлі діни пікірлерге негізделгеніне қарамай, олардың іс-әрекеттері Қылмыстық істер кодексінің баптарына сәйкес келеді. Яғни, діни-саяси экстремизм - діттеген саяси мақсаттарына қол жеткізу үшін, дінді қалқан ете отырып әрекет етуші, дінге ешқандай қатысы жоқ іс-қимыл. Басқаша атағанда - терроризм (лаңкестік). Мұндай әрекеттер көбіне мемлекеттің құрамын күшпен өзгертуге немесе үкіметті басып алуға бағытталады. Қауіпті жағдайға айналған осындай әрекеттерді іске асыру, көбіне қарулы топтар құрып, өзара өшіктіру әдістерін қолдану арқылы дін және ұлттық қайшылықтарды қоздырумен, сондай-ақ адам құқын жаппай бұзумен қатар жүреді. Мұндай шектен шыққан экстремизм әртүрлі мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіріп қана қоймай, дінаралық жағдайдың ушығуына да себепкер болуда. Экстремистер қай діннің атынан белсенділік танытса, бәрінен де көп зиян шегетін сол дін. Саяси экстремизм тек саяси мүддені ғана көздейді. Олар адамдардың дінге деген құрметі мен сенімін өз мақсаттарына кеңінен пайдалана отырып, дін үшін әрекет етіп жүргендей көрінуге тырысады. Діни-саяси экстремизм әдетте ешқандай ымыраны мойындамай, ортақ келісімнен бас тартады, ешкімді жақтырмайды, тіпті оларды қолдап жүрген дін өкілдерінің пікірі болса да ешқандай саяси пікірлермен санаспайды. Діни экстремизм үшін «Харам мен халал» (арам мен адал), «өзіңе қалағаныңды басқаға да қала» деген қағидалар болмайды. Олардың басты қаруы қатігездік пен шапқыншылық. Сонымен қатар діни антқа байлап қойған адамдардың экстремистік қатардан шыға қоюы өте қиын. Экстремизмді айыптау, егер Құран және сүннет негізінде болмаса, онда адасушы мұсылмандар айыптауды мойындамайды, бос сөз қатарында қабылдайды. Кінәлілер айыптаушыларды - надан, жалақор ретінде азғыруы да мүмкін. Ислам шариғатымен амал етіп, басқаға үлгі бола білу, әрі шариғат талаптарын орындау, өркениетті қоғам орнатудағы аса сенімді жол екенін түсіндіре білу - діни эктремизмге қарсы қолданар ең үлкен қару. Әлемдегі құбылыстардың қандайы болмасын өзіндік пайда болу ықтималдығына бағытталған әсерге негізделе отырып, ережелер мен заңдарға сүйенген себептері мен салдары бар. Бұл заңдылықтар қатарына тек философиялық ой-пікір тұжырымдары ғана емес, еш күдіксіз қабылдануы бұйырылған Илаһи заңдылықтар да жатады

• Глоссарий

1. Политеизм деген – көп құдайға табынушылық

2. Монотеизм деген – бір құдай, бір құдайға табыну.

3. Атеизм деген – құдайды бекерге шығару, құлшылық етуден безу.

4. Дін деген – адамзат қоғамындағы аса күрделі де маңызды әлеуметтік-мәдени сана.

5. Эсхатология деген – әлем мен адамзат тағдырының ақыры туралы, ақырзаман мен тозақ туралы діни ілім.

6. Жаратылысты діндер – олар буддизм, христиандық және исламды

7. Діннің келесідей тамырлары болады – әлеуметтік және гносеологиялық

8. Діни сана құрылымы – діни сенім

9. Діни нанымның ерекшеліктері жене басты компоненті –

10. Діни әрекеттердің көмекші құралдары –

• 11. Діни-ғибадат ету әрекеттері ат-тілек білдірдім деген мағынаны береді.

• Ғибадат (араб.: عبادة) – Исламда бізді және бүкіл жаратылысты жоқтан бар еткен әрі әрқашан бар етіп ұстап тұрған, әртүрлі нығметтер мен жақсылықтар жіберіп, жетілдірген Аллаһу та’аланың әмірі мен тыйымдарын бұлжытпай орындау.

• 12. Діннің анимистикалық теориясы қашан пайда болды?

• Анимизм (лат. anima — рух, жан) — заттық дүние құбылыстарының жандылығын бiлдiретiн термин.

• Анимизм терминiн ғылыми қолданысқа ағылшын этнографы және мәдени антропологы Э.Б.Тайлор (1832-1917) енгiзген.

• 13. Діннің әлеуметтануы қашан пайда болды және оның өкілдері кімдер? ....

• О.Конт (1798 - 1857)

• К.Маркс (1818 - 1883)

• Э.Дюркгеймнің (1858 - 1917)

• М.Вебер (1864 - 1920)

• Б.Малиновский (1884 - 1942)

• 14. Зороастризм дінінің қасиетті кітабы – ол

• Авеста

• 15. Авеста бойынша дүниенің ең маңызды төрт элементі .......

• -

• 16. Будда ілімі қашан пайда болды? Буддизм - Б.з.б. V-VI Үндістанның бүгінгі Бихар штатында пайда болды

• Будда - (біздің заманымыздан бұрынғы 623 – 544 жылдары;

• 17. Будда ілімін уағыздайтын қасиетті кітап ол .....

• Трипитака

• 18. Будда ілімі бойынша адамның ең түпкі мақсаты ол ....

• Ең жоғарғы игілік – Нирванаға жету

• 19. Будда ілімінің негізі .....

• 20. Будда ілімі бойынша қасіреттен құтылудың бірден-бір жолы ол ....

• Сансарадан толық азат болу

• Нирванаға жету

• 21. Карма заңы бойынша «Пунья Карма», «Папа Карма» деген нені білдіреді? ... Пу́нья (puṇya ^IAST «заслуга», «благо», «добро») — понятие в индуизме и буддизме, восходящее к «Ригведе».^[1] Благие заслуги, получаемые и накапливаемые через добродетельные действия и переносимые в другие жизни.

• Папа - санскрит - грех. Папа-карма - греховная деятельность, приводящая к страданиям.

• Выше была описана благочестивая деятельность, а ниже перечислены основные виды греха. 

• Их насчитывается одиннадцать: 

• 1) насилие, 2) жестокость, 3) двуличие, 4) иллюзия, 5) обман, 6) неуважение к старшим, 7) вожделение, 8) эгоизм, 9) осквернение, 10) неподобающее поведение и 11) действия, приводящие к разрушению.

• 22. Будда іліміндегі Патимока деген не? ....

• 23. Индуизм қашан пайда болды?.....

• Индуизм возник в Индии в период времени между I и V вв. н.э. Предшественницей и главным идейным истоком индуизма была религия, которую называют брахманизмом (VII в до н.э. - V.в.н.э.)

• 24. Индуизм дінінің басты Құдайлары - ........

• Тримурти

• Брахма — творит вселенную в начале времени.

• Вишну — опекает вселенную в течение её существования; верховное божество в вайшнавизме.

• Шива — уничтожает вселенную в конце времён; верховное божество в шиваизме.

• 25. Христиан дінінің негізгі тармақтары – олар ……

• Католик, Православ, Протестант

• 26. Христиандық қашан Рим ипериясының ресми діні болып жарияланды? .....

• Вскоре у приверженцев христианства появился новый повод для торжества. 27 февраля 380 года восточноримский император Феодосий I Великий (347-395 гг.), в присутствии западноримского императора Валентиниана II (371-392 гг.) и его сводного брата, соправителя Грациана (359-383 гг.), подписал в Салониках эдикт о вере, провозгласивший христианство государственной религией и запретивший отправление языческих обрядов.

• Чтобы поставить точку в давнем религиозном споре между епископом Александром и пресвитером Арием, император Константин пригласил христианских священослужителей 19 июня 325 года на Собор в Никею (ныне - Изник, населенный пункт в Турции, в окрестностях Стамбула).

• 27. Христиандықты бірінші болып мойындаған Рим императоры – ол ….

• Константин 1

• 28. Христиандық ілімнің ерекше саласы қалай аталады? .....

• -

• 29. Христиандық адамгершілік өсиеттері қалай аталады? ...

• Заповеди, смертельные грехи

• 30. Протентизмнің негізін салушы – ол ... Мартин Лютер

• Протестантизм - христиан әлемінің басты бөлімшелерінің бірі болып табылады. Протестанттық Реформация (Еуропадағы XVI ғасырдағы Рим-католик шіркеуінің қарсы қозғалысы) кезінде пайда болды.

• 31. Кальвинизмнің негізін салушы – ол ... Кальвинизм - 16 ғ. реформацияның нәтижесінде Жан Кальвин негізін қалаған протестанттық діни ілім. Ол өмір сүрудің тақуалық принципін негіздеді.

• 32. Иудаизмдегі қандай қасиетті екі жинақ Талмудты құрайды? .... Эйн-Яаков

• Талмуд (зерттеу, оқу) — яһудейлердің ғұрып, заңдарының схоластикаға негізделген көп томдық жинағы. Талмудтыӊ екінші дәстүрлі аты ШАС ( ש"ס ), еврейлерде «Иерусалим Талмуды» деген атымен белгілі. Абзацтары бір. Қай жерден бітетіні белгісіз.

• 33. Иса пайғамбарға түскен кітап және оның ілімі қалай аталады? ... Інжіл (Евангелиа)

• Ілімі - материалдық гүлденуге шынайы сенім әкеледі

• 34. Мұса пайғамбарға түскен кітап қалай аталады? ... Таурат

• Таурат» сөзі ибрит- ше «заң», «шариғат», «әмір», «дәріс» деген ұғымдарды білдіреді. Аллаһ Тағала яһудилерге хақ жолды көрсету үшін Тауратты түсірді. Бұл кітапты христиандар «Ескі өсиет» деп атайды.

• 35. Мұхаммед пайғамбарға түскен кітап қалай аталады? ... Құран Құран – Ислам дініндегі негізгі киелі кітап.

• 36. Алғашқы мұсылман болған адамдарды атаңыз. ..... Пайғамбарымызға алғашқы уаһи келгеннен кейін алғаш иман келтірген хазіреті Хадиша анамыз болды. Ешқандай да сенімсіздік танытпастан Исламды дереу қабылдап, алғашқы мұсылман болу құрметіне ие болды.

• 37. Мұхаммед пайғамбардың «қоштасу сапары» қай жылы болды? ...

• Зүл-Хижжа айының 9-шы күні Мұхаммед, Меккеге қажылыққа келген, барлық мұсылмандарды Араваттағы Жабәл әл-Рахман тауына шақырып сөйлесті

• 38. Шииттердің қасиетті кітабы қалай аталады? .... Құран Мұхаммед пайғамбардың өлімінен кейін пайда болған ағым. Ағымдар: шииттер, сунниттар, ибадтар. Мұсылмандардың 10-20 пайызы.

• 39. Шииттердің «екі нұр» дегендері кімдер? ....

• 40. Мұхаммед пайғамбардың сүннеті мен хадистерін мойындамайтын исламдық ағым ол....

• Құраншылар — Сүннетті мойындамай, тек қана Құранға еретін топ. Олар Сүннетте қателер бар, кей жерде Құранға «қайшы келеді» деп, Сүннетке еруді парыз санамайды, оны ойдан шығарылған санайды.

• Шиға (секта) — Мұхаммед пайғамбардың ﷺ өлімінен кейін пайда болған ағым. Олар көптеген сахабаларды Мұхаммед пайғамбардан кейін Ислам дінінен қайтқан кәпір санап, сондықтан Сүннеттен жеткен хадистерді мойындамайды.

• ....

• 41. Ибраһимдік (Авраамдық) діндерге қандай діндер жатады? ....

• К самым многочисленным Авраамическим религиям относятся:

• Христианство;

• Ислам;

• Иудаизм.

• 42. «Құран кәрімді» қазақшаға аударғандар - ..... Халифа Алтай

• 43. Конфуциандықтың негізін салушы – ол ....Оның негізін қалаушы Кун-Фу-Цзы, яғни Кун - үстаз. Конфуций б.з.б. 551 ж. шамасында өмірге келген.

• 44. Даосизмнің негізін салушы – ол ...Даосизмнің негізін қалаушы Лао-Цзы б.д.д. VI ғ. өмір сүрген, өз өмірінде «Кәрі дана» деген атаққа ие болған.

• 45. Синтоизмдегі «Синто» сөзінің мағнасы ......

• яп. 神道 синто:, «путь богов»

• 46. Синтоизм мен буддизмнің синтезі қалай аталады? ...

• Среди подобных Синто-Буддистских учений, можно отметить такие как Сингон-сю и Сюгэндо.

• 47. Синтоизмнің киелі кітабы қалай аталады? ...

• «Ко́дзики»^[1][2] (яп. 古事記, «Записи о деяниях древности») или Фурукотофуми (яп. ふることふみ) — крупнейший памятник древнеяпонской литературы, один из первых письменных памятников, основная священная книга синтоистского троекнижия, включающего в себя помимо «Кодзики» «Нихонги» («Анналы Японии») и сгоревшие во время пожара в 645 году «Кудзики» («Записи о минувших делах»).

• 48. Шииттер жасырын имамды қалай атайды? ..

• 49. Шииттерден шыққан ең үлкен қауымдық құрылыс – ол ....

• 50. Мәулет айы деген ? Мәулид мейрамы (араб.: مَوْلِدُ آلنَبِيِّ‎) — пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺ тұған күнін тойлау рәсімі. Бұл мереке Рабиғ әл-әууәл айының 12-күні тойланады.

• Дүниедегі барлық адамдарға пайғамбар ретінде жіберілген, пайғамбарлардың ең соңғысы және ең үстемі Мұхаммед «алейһиссалам» 571 жылы сәуірдің 20-на сай келетін рабиуләууәл айының 12-сі дүйсенбі күні түнде таңға жақын Меккеде дүниеге келді.