5.Назапашванне этнаграфічных звестак і краязнаўчага матэрыялу ў IX – XVIII стст.

6.Першыя спробы навуковага вывучэння Беларусі. Краязнаўчыя даследаванні першай паловы хіх ст.

В начале 19 ст. собирательской деятельностью и краеведением занимались многие представители средней шляхты, интеллигенции, духовенства. Этому способствовало издание соответствующей литературы, периодики, календарей. Уникальные собрания и коллекции имели Тызенгаузы, Ходьки, Тышкевичи и др. В это же время научные исследования на территории Беларуси проводили известные российские ученые: минеролог В.Севергин, ботаник А.Бошняк, которые позже издали обобщающие краеведческие труды. Большая группа исследователей занималась историей краеведения. В это время зародилось белорусоведение – наука об истории и культуре нашего края. Фольклор и этнографию изучали Я.Чачот и Я.Барщевский. Крупный вклад в краеведение внесли художники Н.Орда, Ю.Пешка и др. На протяжении 19 ст. на территории Беларуси организовывались и действовали общественные, научные, профессиональные общества разных направлений, целью которых было изучение края.

7.Станаўленне краязнаўства Беларусі ў другой палове XIX ст.

Во второй половине 19 ст. развернулась деятельность Северо-Западного отдела Русского географического общества. Под его патронажем действовала Виленская археографическая комиссия, которая издавала объемные труды по истории края. В конце 19 ст. вышло многотомное энциклопедическое издание на польском языке Географический словарь Польского Королевства и других славянских стран в котором была стстематизирована краеведческая информация по многим населенным пунктам Беларуси. На рубеже 19 и 20 ст. увеличилось количество научных обществ, комиссий, кружков для изучения отдельных регионов. В 1902 г. было основано «Общество изучения белорусского края» в Могилеве.

8.Краязнаўчыя даследаванні Беларусі ў пачатку хх ст.

В начале XX ст. деятельность отдельных любителей краеведов, ученых координировала газета «Наша нiва». В это же время при С.-Петербургском университете создавались студенческие научные кружки по изучению Беларуси: в 1907 г. – кружок для научного исследования Гродненской губернии, в 1912 г. – Белорусский научно-литературный кружок. В конце XIX начале XX ст. в число наиболее известных краеведов в Беларуси входили А. Богданович, А. Власов, М.Довнар-Запольский, А.Ельский, Е.Карский, В.Ластовский, И.Луцкевич, Е.Романов, А.Сержпутовский, В.Шукевич, П.Шейн и др.

9.Пачатак савецкага перыяду ў развіцці беларускага гістарычнага краязнаўства. Краязнаўства і палітыка беларусізацыі. Згортванне этнаграфічных і краязнаўчых даследаванняў у 1930-40 гады.

У многіх навуковых, навучальных, культурных, гаспадар­чых установах і арганізацыях былі створаны структуры, якія займаліся краязнаўчымі даследаваннямі. Краязнаўчы кірунак прысутнічаў у дзейнасці Мінскага таварыства гісторыі і старажытнасцей (1919–1925), створанага пры Мінскім педагагічным інстытуце, членамі якога былі У.І.Пічэта, М.Я.Янчук, П.В.Харламповіч, настаўнікі і аматары гісторыі. Да краязнаўчых таварыстваў пры ўстановах адносіліся: этнаграфічная камісія пры Віцебскім аддзяленні Маскоўскага археалагічнага інстытута (1922), Беларускае вольна-экана­мічнае таварыства (1921) у Беларускім палітэхнічным інсты­туце, Таварыства вывучэння прыроды, сельскай гаспадаркі і лесаводства (1923) у Беларускім дзяржаўным інстытуце сельскай гаспадаркі, Таварыства краязнаўства і Навуковае таварыства па вывучэнні Беларусі пры Беларускай дзяржаўнай акадэміі сельскай гаспадаркі (БДА СГ) у Горках (1925–1931).

Значны ўклад у вывучэнне рэгіёнаў Беларусі быў унесены шматлікімі структурнымі падраздзяленнямі Інбелкульта. У 1925 г. былі створаны гісторыка-археалагічная, этнаграфіч­ная, прыродазнаўчая, лінгвістычная, літаратурная, мастацтва­знаўчая, педагагічная, сельскагаспадарчая, сацыяльна-экана­мічная секцыі і іншыя адзінкі.

У 1926 г. у Інбелкульце была створана камісія гісторыі мастацтва, старшынёй якой стаў М.Шчакаціхін. Захоплены вы­вучэннем гісторыі беларускага мастацтва, даследчык аба­раніў кандыдацкую дысертацыю, выпусціў першы том “На­рысаў з гісторыі беларускага мастацтва”.

У ліпені 1939 г. у Віцебску была адкрыта мастацкая галерэя Ю.Пэна, з якой у пасляваенны перыяд толькі асобныя творы трапілі ў Віцебскі абласны краязнаўчы музей.

Да пачатку 1927 г. у БССР былі адкрыты Беларускі дзяржаўны музей у Мінску, Віцебскі і Гомельскі дзяржаўныя культурна-гістарычныя музеі, каля 20 акруговых, раённых і іншых музеяў у Оршы, Магілёве, Полацку, Слуцку, Бабруйску, Клімавічах, Мазыры і іншых гарадах.

Беларускі дзяржаўны музей у Мінску, адкрыты ў 1923 г., хаця і не быў краязнаўчым, але змяшчаў багацейшыя зборы з розных рэгіёнаў. У канцы 1928 г. у ім налічвалася больш за 30 000 адзінак.

У навуковы краязнаўчы рух значны ўклад уносілі выкладчыкі і студэнты БДУ, іншых ВНУ і тэхнікумаў. Актыўна працавала краязнаўчае таварыства пры БДУ пад кіраўніцтвам вядомага гісторыка У.І.Пічэты. Падчас экспедыцый студэнты збіралі матэрыялы аб прыродзе, па гісторыі і культуры, рыхтаваліся да кіравання краязнаўчай работай.

Навуковае таварыства па вывучэнні Беларусі пры БДА СГ мела статус асобнай навуковай установы Інбелкульта ў г.Горкі. Краязнаўчы кірунак быў адным з галоўных у яго дзейнасці. У другой палове 20-х гг. у складзе таварыства было 115 членаў. Асабліва падкрэслівае краязнаўчы напрамак дзейнасці таварыства склад яго ўдзельнікаў: вучоных, студэнтаў, настаўнікаў, сялян. Самымі актыўнымі края­знаў­цамі былі прафесары П.Ф.Салаўёў, Ф.В.Лунгерсгаўзен, М.Ганчарык. Яны ўдасканальвалі таварыства, наладзілі суп­рацоў­ніцтва з Горацкім раённым таварыствам краязнаўства, удзельнічалі ў рабоце рэгіянальных і ўсебеларускіх края­знаўчых канферэнцый.