- •Асноўныя тэарэтычныя пытанні курса «Беларуская мова» Мова як сістэма
- •Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы. Тры славянскія моўныя групы
- •Агульнаславянская і агульнаўсходнеславянская мовы
- •Старажытная ўсходнеславянская народнасць і яе мова
- •Утварэнне беларускай народнасці і яе мовы
- •Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай
- •Беларусь у складзе Расійскай імперыі
- •Развіцце беларускай літаратурнай мовы ў пачатку XX ст.
- •Літаратураня мова і дыялекты
- •Асноўныя функцыі мовы.
- •Характарыстыка функцыянальных стыляў
- •Варыянт 3.
- •Варыянт 4.
- •Варыянт 5.
- •Варыянт 6.
- •Фанетычная сістэма беларускай мовы. Арфаграфія. Галосныя гукі. Правілы іх вымаўлення .
- •Правапіс галосных Правапіс літар о, э - а.
- •Правапіс е, ё, я, і
- •Правапіс прыстаўных галосных Прыстаўная галосная і пішацца ў слове, якое пачынаецца збегам зычных, першыя з каторых л, р, м.
- •Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак
- •Правапіс у –ў
- •Пішацца ў
- •Зычныя гукі. Правілы іх вымаўлення і перадачы на пісьме. Вымаўленне зычных
- •Вымаўленне спалучэнняў зычных
- •Правапіс зычных. Правапіс звонкіх і глухіх, шыпячых і свісцячых
- •Правапіс д –дз, т – ц
- •Правапіс спалучэнняў зычных
- •Правапіс прыстаўной літары в
- •Лексікалогія Слова як адзінка мовы
- •Асноўныя лексічныя значэнні слова
- •Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання
- •Запазычаныя словы
- •Актыўная і пасіўная лексіка. Новыя і ўстарэлыя словы
- •Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжывання
- •Лексікаграфія
- •Сістэма часцін мовы
- •Род назоўнікаў
- •Род некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах можа не супадаць:
- •Лік назоўнікаў
- •Скланенне назоўнікаў.
- •Прыметнік
- •Дзеяслоў
- •Правапіс суфіксаў дзеяслова.
- •Дзеепрыметнік
- •Утварэнне дзеепрыметнікаў
- •Спосабы перакладу дзеепрыметнікаў на беларускую мову
- •Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма
- •Лічэбнік
- •Сінтаксічная сувязь лічэбніка з назоўнікам.
- •Асаблівасці скланення лічэбнікаў.
- •Займеннік
- •Правапіс займеннікаў.
- •Прыслоўе
- •Ступені параўнання прыслоўяў.
- •Правапіс прыслоўяў
- •Правапіс спалучэнняў, блізкіх да прыслоўяў.
- •Службовыя часціны мовы Прыназоўнік
- •Некаторыя асаблівасці ва ўжыванні прыназоўнікаў.
- •Злучнік
- •Часціца
- •Правапіс часціц не (ня) і ні (ані) з рознымі часцінамі мовы
- •Часціца (прыстаўка) не(ня) пішаца разам:
- •Часціца ні пішацца разам:
- •Сінтаксіс
- •Віды словазлучэнняў
- •Складаны сказ
- •Дзелавыя паперы
Спосабы перакладу дзеепрыметнікаў на беларускую мову
1. Даданым сказам: … не высохшим после снега --- якое не высахла пасля снегу.
2. Дзеепрыслоўем, дзеепрыслоўным словазлучэннем: неизвестно, как доходит до правды ревнующий человек – невядома, як даходзіць да праўды, раўнуючы, чалавек.
3. Прыметнікам: всепроникающее присутствие – усепранікальная прысутнасць.
4. Назоўнікам: будущее – будучыня.
5. Дзеясловам: костры, светившиеся в лагере – вогнішчы свяціліся ў лагеры.
6. Развітым прыдаткам: вещества, стимулирующие рост растений – рэчывы-стымулятары росту.
Тыя дзеепрыметнікі, якія не нясуць сэнсавай нагрузкі, у перакладзе могуць апускацца.
Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма
Дзеепрыслоўе – нязменная форма дзеяслова, якая абазначае дадатковае дзеянне і паясняе асноўнае дзеянне, выражанае дзеясловам-выказнікам: У многіх краінах свету людзі з захапленнем слухаюць беларускія народныя песні, дзівячыся іх неўміручаму хараству. Дзеепрыслоўе дзівячыся абазначае дадатковае дзеянне (дзівяцца) і паясняе асноўнае дзеянне, выражанае дзеясловам-выказнікам слухаюць (слухаюць як? дзівячыся іх неўміручаму хараству).
Дзеепрыслоўі маюць граматычныя прыметы дзеяслова: пераходнасць-непераходнасць: выконваючы заданне, пабудаваўшы дом (пераходныя дзеепрыслоўі), сустрэўшыся ў дарозе, адхіляючыся ўбок (непераходныя дзеепрыслоўі); зваротнасць-незваротнасць: радуючы-радуючыся; трыванне (закончанае-незакончанае): гаворачы, напісаўшы.
Дзеепрыслоўі захоўваюць кіраванне таго дзеяслова, ад якога ўтвораны: прачытаць кнігу – прачытаўшы кнігу; да дзеепрыслоўяў, як і да дзеясловаў, могуць прымыкаць прыслоўі, якія паясняюць іх: слухаць уважліва – слухаючы ўважліва. Дзеепрыслоўі маюць такія прыметы, якія не ўласцівы дзеяслову; гэтыя прыметы агульныя ў дзеепрыслоўяў з прыметамі прыслоўяў. Як і прыслоўі, дзеепрыслоўі не змяняюцца: асыпаючыся, распытваючы; прымыкаюць да дзеяслова і паясняюць яго: ішлі не спяшаючыся.
Дзеепрыслоўі, як нязменныя словы, не ўтвараюць форм часу: катэгорыя часу ў іх злілася з катэгорыяй трывання і не выражаецца ні лексічным значэннем, ні формаўтваральнымі суфіксамі. Калі ў асабовых формах дзеясловаў катэгорыя часу абазначае адносіны дзеяння да моманту гутаркі (чытаю-чытаў-буду чытаць), то ў дзеепрыслоўях значэнне часу выражаецца толькі ў адносінах да часу дзеяслова-выказніка, г.зн. для іх характэрна адноснае абазначэнне часу. Дзеепрыслоўе незакончанага трывання абазначае дадатковае незакончанае дзеянне, якое адбываецца ці адбывалася адначасова з асноўным дзеяннем, выпажаным дзеясловам-выказнікам.
Дзеепрыслоўе закончанага трывання абазначае звычайна закончанае дадатковае дзеянне, якое адбылося раней за асноўнае дзеянне, выражанае дзеясловам-выказнікам.
Дзеепрыслоўе найчасцей ужываецца з паясняльнымі словамі, утвараючы разам з імі дзеепрыслоўнае словазлучэнне, якое ў сказе выступае як адзін член сказа – адасобленая акалічнасць спосабу дзеяння, прычыны, часу і інш.: З краю на лясных прагалках стаялі маладыя бярозкі, толькі-толькі выпускаючы лісточкі і надаючы лесу асаблівую чароўнасць – два дзеепрыслоўныя словазлучэнні выконваюць ролю адасобленых акалічнасцей спосабу дзеяння (стаялі як? толькі-толькі выпускаючы лісточкі і надаючы лесу асаблівую чароўнасць).