. Узнікненне гарадоў. Гарадское рамяство, унутраны і знешні гандаль у 9 – 13 стст.

Узнікненне гарадоў на Беларусі – вынік працяглых эканамічных працэсаў, звязанных з грамадскім падзелам працы ва ўсходніх славян. Горад – гэта населёны пункт, што гістарычна склаўся ўпершыню пры пераходзе ад першабытнага да класавага грамадства ў выніку аддзялення рамяства ад земляробства і з’яўлення дзяржавы.

Аднак, калі эканамічныя прычыны узнікнення старажытных беларускіх гарадоў былі аднолькавымі, то канкрэтныя шляхі іх фарміравання былі рознымі.

Для росту гарадоў важнае значэнне мела іх геаграфічнае размяшчэнне. Горад, заснаваны на перакрыжыванні гандлёвых шляхоў, каля пераправы ці зручнага для прыстані вусця ракі, меў спрыяльныя ўмовы для свацго развіцця.

В 9-10ст. колькасць гарадоў была невялікая, яны узнікалі на севере і западзе Беларусі: Полацк, Віцебск, Мінск, Орша, Браслаў. Колькасць гарадоў рэзка павялічалась у 11-12ст, гэта было звязана з развіццем сельскагаспадарчага і рамесленага праізводства.

Пра ўзнікненне беларускіх гарадоў мы даведваемся з летапісаў, якія змяшчаюць упамінінне пра іх у сувязі з рознымі палітычнымі ці рэлігійнымі падзеямі. З 10 па 13ст. пісьмовыя крыніцы называюць больш за 40 гарадоў на тэр.Беларусі.

Старажытны беларускі горад складаўся з некалькіх частак. Яго ядром з’яўляўся дзяцінец – унутраная крэпасць ці замак, звычайна размешчаны на ўзвышанным месцы і абнесёны абарончымі збудаваннямі. У цэнтры дзяцінца звычайна ўзвышаўся храм.

Вакол умацаванага цэнтра ўзнікаў пасад-пасяленне рамесленікаў і купцоў. Часта ён абгароджваўся другой лініяй умацаванняў, утвараючы так званы кружны горад.

Абавязкавай прыналежнасцю горада быў торг, які служыў не толькі месцам куплі-прадажу, але і месцам сходаў гараджан.

За горадам знаходзіўся некропаль-могільнік, дзе хавалі памершых.

Старажытныя беларускія гарады мелі высокаразвітую рамесную вытворчасць. З самых важных відаў вытворчасці былі металургія і кавальскае рамяство.

Гарадскія кавалі валодалі многімі сакрэтамі апрацоўкі чорнага металу: коўкай, зваркай, загатоўкай, маглі атрымліваць сталь.

Мясцовыя рамеснікі з жалеза і сталі выраблялі земляробчыя прылады працы і інструмента для разнастайных рамёстваў, прыналежнасці ўбору і зброі.

Майстры ювелірнай справы выраблялі самыя розныя рэчы, пераважна прадметы ўбору і ўпрыгажэнні (гузікі, завушніцы, пярсцёнкі).

Вышэйшым дасягненнем прафесіянальнай віртуознасці беларускіх ювеліраў з’яўлялася выпрацоўка перагародчатых эмаляў. Агульнапрызнанным шэдэўрам эмалевага мастацтва з’яўляецца крыж Ефрасінні, выраблены майстрам Лазарам Богшай у Полацку ў 1161г.

Рамеснікі-шкляры выраблялі розныя ўпрыгажэнні.

Ганчарная вытворчасць забяспечвала пастаянны вопыт на посуд. У яго асартымент уваходзілі гаршкі, міскі, збаны, чарпакі, кружкі. Да 10ст. посуд вырабляўся з гліны ўручную ляпным спосабам. У 10ст. на Беларусі распаўсюдзіўся ганчарны круг.

З ганчарнай справай звязана вытыорчасць плімфы – тонкай і плоскай цэглы, якая ўжывалася пры будове храмаў.

Распаўсюджанай формай рамеснай дзейнасці была апрацоўка косці(грэбні, рукаядкі, гузікі); каменю(для пабудовы манументальных збудаванняў); дрэва(жылыя і гаспадарчыя збудаванні, бароны, сохі, ткацкія станкі, вёдра, лодкі і інш.).

Развіццё рамяства непарыўна звязана з абменам і гандлем. Гарадскія рамеснікі працавалі на заказ, на рынак. Прадаючы свае вырабы, яны набывалі сыравіну, прадукты і неабходныя ім вырабы іншых рамеснікаў.

Гандаль у 9-13ст. развіваўся ва ўмовах натуральнай гаспадаркі і абмежаванай патрэбы ў прывазных таварах.

Унутраны гандаль меў у эканамічным жыцці старажытнай Беларусі большае значэнне, чым знешні. Найбольш развітымі былі сувязі паміж горадам і вёскай. З вёскі дастаўляліся сельскагаспадарчыя прадукты і сыравінв для рамеснай вытворчасці. Вырабы гарадскіх рамеснікаў знаходзілі сбыт сярод вясковага насельніцтва.

Знешні гандаль вялі вялікія гарады, размешчаныя на буйных водных магістралях. З Візантыі і Блізкага Усходу паступалі прадметы роскашу: грэцкія арэхі, вострыя прыправы, шаўковыя ткані. Каўказ пастаўляў самшыт, які выкарыстоўваўся для вырабу грабянёў і іншых прадметаў. Знешні гандаль быў галоўнай крыніцай задавальнення попыту на каляровыя і высакародныя металы. Серабро прывозілася пераважна ў выглядзе манет.

Галоўным прадметам вывазу з беларускіх зямель былі пушніна і прадукты бортнага промыслу –воск, мёд, а таксама смала, зброя, разная косць, дарагія футры(куніца, вавёрка), лён і вырабы з яго.Гэтыя тавары у вялікай колькасці шлі на рынкі Заходняй Еўропы і Ўсходу.Гандляроў з беларускіх зямель можна было сустрэціць па ўсёй тэрыторыі Русі, у Візантыі, на Аравійскам паўвостраве, у Германіі, Прыбалтыцы.

Асноўнымі шляхамі зносін былі водныя. Найбольшае значэнне для Полацкай зямлі меў шлях “з варагаў у грэкі”, на якім існавала шмат дзяржаў і які звязваў Заходнююю Еўропу, краіны Прыбалтыкі з Прычарнамор’ем.

Водны шлях па Прыпяці і Заходняму Бугу выкарыстоўваўся для гандлю з Польшай і Чэхіяй.

Гандаль вёўся таксама і па сухапутным шляхах. Сетка сухапутных камунікацый звязвала Полацк з Рыгай, Ноўгарадам, Псковам, Літвой, Віцебскам, Мінскам, Смаленскам.