6. Oceń postępowanie Tristana, bohatera «Dziejów Tristana I Izoldy». Czy twoja ocena jest identyczna z oceną anonimowego autore apowieści?

Jest to najsłynniejsza bodaj opowieść miłosna w literaturze światowej, wyróżniająca się szczególnym bretońskim fatalizmem. W większości rycer­skich romansów miłość jest grą, rolą, którą dobrowolnie przyjmują bohatero­wie, przestrzegając przy tym jej skomplikowanych reguł. Miłość Tristana i Izoldy jest zaś okrutnym żywiołem, wobec którego zakochani są bezradni. Los Tristana (który od urodzenia przeznaczony jest jakby do smutku i bólu -stąd jego imię wywodzące się od lac. tristis - 'smutny') i Izoldy jest z góry przesądzony - ta miłość musi ich zniszczyć, burzy bowiem moralny lad świa­ta. Tristan i Izolda są bohaterami tragicznymi. Oni także, tak jak postaci z greckiego teatru, muszą wybierać między równoważnymi wartościami. Ale potęga miłości - symbolizowana przez magiczny napój - w rzeczywistości uniemożliwia jakikolwiek wybór. Lojalność żony wobec męża, lennika i sio­strzeńca wobec pana i wuja to wartości przegrane. Smutny Tristan i Izold Jasnowłosa wiedzą, że grzeszą, i cierpią z tego powodu, cierpią jednak je­szcze bardziej, gdy próbują wyrzec się swojej miłości.

Średniowieczny autor nie ocenia jasno bohaterów, których postępowanie kłóciło się przecież z chrześcijańską moralnością. Można nawet powiedzieć, że Dzieje Tristana i Izoldy w niewielkim tylko stopniu uwzględniają podpo­rządkowany religii system wartości tej epoki. Prastara bretońska opowieść odwoływała się bowiem do innego świata, w którym nie tylko zdradzony mąż, ale i dobry Bóg oraz cała natura współczują zmarłym z miłości. Głóg, który w cudowny sposób łączy groby Tristana i Izoldy, jest nie tylko nigdy nie więdnącym symbolem mocy miłości, ale także znakiem pokoju i wyba­czenia, którego po śmierci dostąpili nieszczęśni kochankowie.

7. Omów utwory średniowiecznej literatury europejskiej należące do gatunku «chansons de geste». Jakie wzorce osobowe lancują te utwory?

«Chansons de geste» - średniowieczne pieśni o bohaterskich czynach, układające się w cykle skupione wokół historycznych lub legendarnych bohaterów. Zanim je spisano, recytowane były przez wędrowych żonglerów przy akompaniamencie liry na zamkach królewskich, na odpustach, jarmarkach, w miejscach kultu.

"Pieśń o Rolandzie"

Średniowieczna epika rycerska ukazuje wartości, które umacniały godność rycerza i jego rolę w społeczeństwie. Te wartości to waleczność, pobożność (rycerz zabija dla większej chwały Boga) oraz wierność swemu panu feudalnemu. Średniowiecze nie znało jeszcze pojęcia patriotyzmu. Rycerz składał hołd swemu panu feudalnemu i jemu służył. W upro­szczeniu można powiedzieć, że książęta byli lennikami króla, hrabiowie i baronowie lennikami książąt, a rycerze lennikami hrabiów czy baronów. Cala ta drabina feudalnych zależności utrzymywała się dzięki wierności i religii. Zatem te właśnie wartości były najwyżej cenione. Dodatkowym spoiwem ładu społecznego był honor rycerski. Nie pozwalał on cofać się w obliczu nieprzyjaciela, szukać dla siebie ratunku na polu bitwy, układać się z wrogiem, odstąpić od swego pana feudalnego.

Te wszystkie elementy honoru, wierności, pobożności i waleczności znajdziemy w rycerskim eposie "Pieśń o Rolandzie". Podobne eposy rycerskie powstały w wielu europejskich krajach: w Niemczech "Pieśń o Nibelungach", w Hiszpanii legenda Cyda (patrz str. 47), w Anglii opowieść o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, na Rusi w XII wieku powstaje poemat "Słowo o wyprawie Igora", a we Francji - "Pieśń o Rolandzie".

Treść

"Pieśń" znajduje swe źródło w prawdziwych wydarzeniach, które rozegrały się podczas wojennej wyprawy Karola Wielkiego w roku 778 przeciw Saracenom w Hiszpanii. Dzielny rycerz Roland dowodził tylną strażą wojsk i w Pirenejach został zaatakowany. Nie wezwał pomocy głównej armii i poległ wraz z innymi rycerzami. "Pieśń" idealizuje Ro­landa, stawiając go jako wzór całemu rycerstwu.

Utwór składa się z trzech części: L Zdrajca Gamelon szykuje zasadzkę; 2, bohaterska walka Rolanda i jego towarzyszy kończy się śmiercią; 3_, król mści się za śmierć siostrzeńca. Treść poematu przynosi też uzasadnienie religijne krwawej brutalności Rolanda: zabija on wy­znawców innej religii w imię Boga. Nie zasługują na litość innowiercy, gdyż Roland nie dostrzega w nich ludzi. To tylko wyznawcy islamu skazani na wytępienie. Nie odczuwa wahania, gdy roztrzaskuje im kości. Ginąc z rąk Saracena kieruje twarz ku Hiszpanii, ofiarowuje Bogu swą rękawicę na znak poddania się Jego woli i żalu za grzechy. Aniołowie zanoszą duszę Rolanda do raju.

Forma poematu

Epopeja ta ma charakter podniosły, pisana jest z patosem. Narrator oddaje głos poszczególnym osobom, tak więc mamy formę epicką i dialogi.

Kto chce należeć do rycerzy, musi rozpocząć nowe życie, modlić się, unikać grzechu pychy i podłości. Musi bronić Kościoła, wdowy i sieroty, a także opiekować się ludnością. Musi być waleczny i lojalny i nie pozbawiać nikogo jego własności. [...] Musi wszędzie szukać wyróżnie­nie, unikając wszelkiej skazy; musi kochać swego pana i pilnować jego własności. [...] Zabijanie wroga nieuzbrojonego okrywało rycerza hańbą. [...] Nic, co mogło być poczytywane za tchórzostwo, nie było dopuszczalne. [...] Być zakochanym, należało do obowiązków rycerza.

Maria Ossowska [17]

W klimacie łączącym sprawy wzniosłe i przyziemne powstał zrytualizowany kodeks zachowań, zwany etosem rycerskim, który połączył świat wojny i religii, znajdując im wspólnego wroga. [...] Wojownicy stali się „rycerzami Pana"; ich zadaniem była walka o prawdę, dobro, pobożność i kościół. Podczas uroczystości pasowania rycerz oczyszczał swą duszę dzięki spowiedzi, przyjmował komunię i składał święte śluby. Później mógł już mordować do woli w świętej sprawie. […] rycerz zawsze dotrzymywał danego słowa: jego złamanie było aktem zdrady.

Dianę Ackerman [8]

Jądrem ideału rycerskiego była [...] duma, podniesiona na szczebel piękna. [...] Pośród najgłębiej zakorzenionych uczuć ludzkich nie ma żadnego, które bardziej byłoby powołane do przekształcenia się w zacność, miłość ojczyzny i sumienność; bo dumny człowiek potrzebował dla siebie szacunku ten szacunek osiągnąć, musiał na niego zasłużyć. [...] Wszędzie tam, gdzie wyznawano ideał rycerski w jego najczystszej postaci, nacisk padał na pierwiastek ascetyczny. W pierwszej fazie swego rozkwitu ideał ten kojarzył się żywiołowo, a nawet w sposób konieczny, z ideałem zakonnika: mowa tu o duchownych zakonach rycerskich z czasów wypraw krzyżowych. [...] Powiązanie ideału rycerskiego z takimi wysokimi wartościami świadomości religijnej, jak litość, sprawiedliwość i wierność, nie jest więc w żadnym razie sztuczne ani powierzchowe. Jednakże to nie ono przekształca rycerstwo w artystyczny model życia. Również i bezpośrednio źródła owego ideału, spoczywające w męskiej odwadze bojowej, nie mogłyby mu nadać takiej rangi, gdyby nie miłość do kobiety, ów płomień gorejący, który nasycał ciepłem życia cały ten zespół idei i uczuć.

Najsłynniejsze cykle pieśni rycerskich:

- o Nibelungach (germańskie i skandynawskie)

- o królu Arturze i rycerzach Okrągłego stołu

- o Karolu Wielkim (francuskie)

- o Cydzie (hiszpańskie)

- o wyprawie Igora (ruskie)