Geneza I formy działalności zwz / ak

Od pierwszych dni okupacji zaczęły powstawać w kraju organizacje wojskowo-polityczne zakładające walkę z okupantami. Bark jest dokładnych danych o ich strukturach i liczebności, ale szacuje się, że na przełomie 1939/40 było ok. 140 organizacji tego rodzaju, a ich działalność w pierwszym okresie okupacji zmierzała do podtrzymywania ducha narodu oraz sabotowania zarządzeń i nakazów władz okupacyjnych.

Wśród tych wielu organizacji na bliższą uwagę zasługuje Służba Zwycięstwu Polski (SZP) powołana 27 IX 1939 przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza przy aprobacie gen. Juliusza Rómmla, dowódcy obrony Warszawy. Trzon kadry SZP, która chciała realizować funkcje wojskowe i polityczne, stanowili zawodowi oficerowie przedwrześniowej armii polskiej i dlatego nie uzyskała ona aprobaty gen. Sikorskiego. Nakazał on rozwiązanie SZP i 13 XI 1939 powołał Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) - „ ściśle tajną organizację wojskową”, której komendantem został gen. Kazimierz Sosnkowski. ZWZ miała być organizacją ogólnonarodową i ponadpartyjną oraz ponadklasową, skupiającą w swych szeregach wszystkich Polaków (bez względu na ich przekonania polityczne i pochodzenie społeczne) pragnących walczyć z okupantem. Decyzją z 14 II 1942 ZWZ została przekształcona w Armię Krajową, która miała zgrupować wszystkie organizacje zbrojne uznające zwierzchnictwo Rządu RP na wychodźstwie. Nowa struktura używała kryptonimów: PZP (Polski Związek Powstańczy) i SZwK (Siły Zbrojne w Kraju), działała w granicach RP z 1939, podlegała Naczelnemu Wodzowi, a przez niego Rządowi RP w Londynie, ale nie Delegaturze Rządu na Kraj, która wraz z PKP stanowiła odrębny - cywilno-polityczny ośrodek władzy.

Dowództwo AK stanowiło w Polsce samodzielny ośrodek władzy; jedynie przy podejmowaniu ważnych decyzji, o znaczeniu ogólnonarodowym, Komendant AK zobowiązany był do zasięgania opinii Delegata.

Dzięki akcji scaleniowej AK stała się najliczniejszą i najsilniejszą organizacja wojskową w okupowanej Polsce i Europie. Poza strukturami AK pozostała część (ok.50 %) NOW, którzy odmówili wejścia w skład AK i utworzyli ze Związkiem Jaszczurczym, we IX ‘42 Narodowe Siły Zbrojne (NSZ). Poza AK pozostała też część oddziałów taktycznych BCh.

Armia Krajowa była wojskiem polskim o ochotniczym zaciągu i stanowiła część składową polskich sił zbrojnych. Podstawową jednostką AK były plutony (pełne liczące 35-50 osób i szkieletowe; 16-25 osobowe, ale ich dowódcy musieli mieć kandydatów do zaciągu {by uzyskać pełny stan} na wypadek mobilizacji). Wiosną 1944 AK, bez kandydatów do plutonów szkieletowych i osób współpracujących, ale niezaprzysiężonych, liczyła 380-400 tys. żołnierzy. Pod względem organizacyjnym było to ok. 6300 plutonów pełnych i ok. 2630 plutonów szkieletowych. Kobiety stanowiły ok. 10 % ogólnego stanu AK. Od II 1942 funkcjonowała Wojskowa Służba Kobiet.

Armią Krajową kierował Komendant Główny, używający też tytułu komendanta sił zbrojnych w kraju i jego organ pomocniczo-doradczy w postaci Komendy Głównej AK (KG AK), która składała się z 7 oddziałów (przy czym oddział V miał 3 pododdziały), Kierownictwa Dywersji (Kedywu), 2 szefostw (Biura Wojskowego i Służby Sprawiedliwości) oraz Duszpasterstwa. Kolejnymi Komendantami ZWZ/AK byli: gen. K. Sosnkowski do 30 VI 1940, Stefan Rowecki-Grot od 18 VI 1940 do 30 VI 1943, Tadeusz Komorowski-Bór do 2 X 1944 i Leopold Okulicki-Niedźwiadek do 19 I 1945.

Strukturę terytorialną tworzyły obszary (kilka województw) początkowo 3 (lwowski, białostocki i zachodni), a w końcu 1943 - 4 (lwowski, białostocki, zachodni i warszawski), okręgi - 8 (województwa), obwody - 280 (powiaty) i placówki. Jednostkami organizacyjnymi o charakterze pośrednim były podokręgi, a tworzonymi w zależności od potrzeb inspektoraty rejonowe (skupiały po kilka obwodów w ramach okręgów i podokręgów) oraz rejony (w ramach obwodów obejmowały po kilkanaście placówek). Dowódcy wszystkich szczebli nosili tytuł komendantów.

Koncepcja działania zakładała 3 etapy walki (w konspiracji, w powstaniu, na froncie). W pierwszym etapie nie podejmowano walki zbrojnej na dużą skalę. Podstawową formą walki konspiracyjnej były:

• działalność informacyjna i propagandowa;

• wojna psychologiczna z Niemcami, tzw. akcja „N”;

• wywiad wojskowy na rzecz koalicji:

• sabotaż gospodarczy i przemysłowy:

• dywersja zbrojna;

• walka zbrojna;

• szkolenie wojskowe, prowadzone we wszystkich oddziałach, w konspiracyjnych podchorążówkach i szkołach podoficerskich oraz na specjalnych kursach (dywersyjnych i motoryzacyjnych);

• gromadzenie broni (zbieranie pozostałości z IX 1939, kupowanie i produkcja. AK produkowała seryjnie: 2 typy pistoletów maszynowych - sten i błyskawica, 2 typy granatów ręcznych - filipinki i sidolówki, materiały wybuchowe - szedyt i amonit oraz materiał inicjujący, miotacze ognia i sprzęt dywersyjno -sabotażowy {kolce przeciwoponowe, środki zapalające, zapalniki, miny}).

Rząd RP na emigracji i PSZ dostarczały AK pomoc w: kadrze (317 cichociemnych, 29 kurierów politycznych), pieniądzach (35 mln $ i 19 mln marek niem.), broni i sprzęcie wojskowym przerzucanym samolotami (wystartowało 858 samolotów, z czego 480 dokonało zrzutów i 3 lądowań na konspiracyjnych lotniskach - akcja „Most”. Z 670 ton wysłanego sprzętu AK odebrała 443 tony. Stracono 70 samolotów).

Do zadań walki bieżącej ZWZ powołał: (wiosną 1940) wydzielony pion pod nazwą Związek Odwetu, jesienią 1941organizację Wachlarz i w V 1942 Osę. Na ich bazie w XI 1942 AK utworzyła Kierownictwo Dywersji (Kedyw). Najgłośniejszymi operacjami Kedywu były: walki w obronie Zamojszczyzny (ponad 300 akcji zbrojnych); Wieniec (7/8 X 42) - dywersja na liniach warszawskiego węzła kolejowego; akcja pod Arsenałem (26 III 1943) - odbicie przez oddział specjalny „Jerzy” ponad 20 więźniów z „Rudym”; akcja „Góral”- zdobycie na Placu Zamkowym (12 VIII 1943) 105 mln okupacyjnych zł; akcja na Kutscherę (1 II 1944) - udany zamach kompanii dywersyjnej Kedywu „Pegaz” (późniejszy „Parasol”), na szefa policji i SS dystryktu warszawskiego.

Wiosną 1943 przystąpiono do tworzenia oddziałów partyzanckich. Na przełomie 1943/4 KG AK miała do dyspozycji 54 oddziały partyzanckie, 21 dywersyjnych i 95 patroli dywersyjnych. Wiosną 1944 oddziały partyzanckie liczyły ponad 60 tys. żołnierzy. Akcje oddziałów partyzanckich miały na celu:

• jednoczesne uderzenie w transporty kolejowe (akcje „Wieniec” I i II, „Odwet kolejowy”, Jula”) -

paraliżowanie transportu kolejowego;

- dezorganizację łączności;

• ataki na niemieckie posterunki graniczne („Taśma”);

• ataki na mniejsze garnizony wojskowe;

• obronę Zamojszczyzny przed wysiedleniami i ludności na kresach wsch. przed nacjonalistami ukraińskimi i partyzantką radziecką;

• ataki na więzienia i areszty oraz transporty więźniów - 85 akcji (Celestynów, Biłgoraj, Kielce, Końskie, Mielec, Opatów, Jasło, Kalwaria Zebrzydowska, Pińsk);

• likwidację posterunków policji i administracji okupacyjnej oraz zamachy na ich funkcjonariuszy;

• pomoc konspiracji żydowskiej.

W okresie od I 1943 do VI 1944 oddziały partyzanckie stoczyły 169 bitew, a wszystkie oddziały AK wykonały 230 tys. akcji sabotażowych i dywersyjnych, w których: uszkodzono prawie 7 tys. parowozów i ponad 19 tys. wagonów, wykolejono ponad 700 transportów kolejowych. Dokonano ok. 6 tys. zamachów na Niemców i zlikwidowano ponad 2 tys. agentów Gestapo. Akcje zbrojne AK wiązały na terenie Polski znaczne siły niemieckie, paraliżowały transport kolejowy, przeciwdziałały wykorzystywaniu potencjału gospodarczego Polski dla celów wojennych Niemiec.

W akcji „Burza”, realizowanej od pocz. 1944, wzięło udział ponad 100 tys. żołnierzy AK, którzy często współdziałali z Armią Czerwoną. Rosjanie potraktowali jednak „Burzę” jako akcję antyradziecką, w rezultacie czego deportowali ok. 50 tys. żołnierzy AK.

Od 1 VIII do 2 X 1944 trwało Powstanie Warszawskie - największa i najbardziej krwawa akcja II wojny, prowadzona przez podziemie (niestety nie odnotowana w „Wielkiej Encyklopedii II wojny światowej” wydanej ostatnio na Zachodzie, gdzie utożsamia się tę bitwę, porównywaną prze Himmlera ze stalingradzką, z „powstaniem” w getcie warszawskim, które spowodowało śmierć 8 !! Niemców). Manowce na jakie prowadzi poprawność polityczna są doprawdy bezkresne.

Po upadku Powstania Warszawskiego do niewoli dostała się niemal cała KG AK, co spowodowało dezorganizację w szeregach organizacji. Wysiłki gen. Okulickiego na rzecz odtworzenia dowództwa i przywrócenia AK poprzedniej sprawności przyniosły tylko częściowe powodzenie, w związku z czym 19 I 1945 rozwiązał on AK. Równocześnie jednak zdecydował się pozostać, z częścią oficerów i żołnierzy AK - członkami

tworzonej od wiosny 1944 kadrowej organizacji „Nie” (od Niepodległość), w konspiracji. Aresztowanie przez Rosjan gen. Okulickiego i Fieldorfa sprawiło, że organizacja ta nie rozwinęła znaczniejszej działalności. W jej miejsce, również z członków AK, w V 1945, płk Jan Rzepecki założył Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj, organizację o charakterze wojskowo-politycznym. Brak perspektyw zbrojnej walki o niezawisłość Polski spowodował rozwiązanie Delegatury (VII 1945) i powołanie organizacji o charakterze politycznym Wolność i Niezawisłość (WiN).