Мысалдар:

Metka12 – дұрыс;

2graph – қате, идентификатор цифрмен басталып тұр;

Block_56 – дұрыс;

Nomer.Doma – қате, идентификаторда нүкте бар

Сумма – қате, идентификатор орыс адфавитінің әріптерімен жазылған;

Dіv – қате, бұл резервтелген сөз.

Тұрақтылар және айнымалылар

Паскаль тілінің негізгі берілім элементтеріне тұрақтылар және айнымалылар жатады.

Тұрақтылар – программа орындау процессінде өзінің мәнін өзгертпейді.

Сандық тұрақты – программада тікелей сан түрінде жазылады: 4, -59, 3.14, 0.625.

Символдық тұрақты – апострофтың ішіне алынған символдар тізбегі:

‘S=’, ‘3.14’, ‘Summa’, ‘введи два числа’

Айнымалылар – программа орындалу процессінде мәні өзгеріп отыратын шама немесе жады ұяшығы.

2.2. Берілім типтері

Паскаль тілінің ерекшелігі, әр түрлі типті берілімдерді қолдану мүмкіндігі мол. Берілім типтері (data type) – амалдардың белгіленген мүмкіншілік жинақтарымен біріккен шамалар жиыны.

Турбо Паскальдағы берілім типтерінің тізбесі

Берілімдердің типтерінің тізбесін мына иерархиялық жазу түрінде көрсетуге болады:

1. Қарапайым типтер (слярлық)

Реттелген типтер. Бүтін типтер:

byte, shortint, integer, word, longint. Логикалық тип.

Символдық тип. Саналатын тип.

Интервалдық тип (диапазонды). Нақты типтер:

real, single, double, extended, comp. Нұсқаушы тип (ссылочный).

2. Құрылымды типтер

Жолдық (string).

12

Регулярлық (array). Жиындық (set). Құрама (record). Файлдық (file).

3. Процедуралық типтер.

Берілімдердің стандартты типтерінің схемасы:

13

Шамалар

Const

Тұрақтылар

Сандық

Символдық

Var Айнымалылар

Типтері

Бүтін типтер:

Integer (қысқа) – 2 байт. -32 768 .. + 32 767 Longint (ұзын)– 4 байт.

-2 147 483 648 .. + 2 147 483 647

Нақты типтер:

Real – 6 байт 2.9E-39 .. 1.7E38

Double – 8 байт

5.0E-324 .. 1.7 E+324

Бекітілген үтірлі нақтылар

Жылжымалы ұтірлі нақтылар

CHAR 1 символ, 1 байт

STRING жолдық тип, 0... 255

Логикалық тип: 1 байт

BOOLEAN (False, True)

Логикалық тип

Логикалық типті айнымалылар BOOLEAN идентификаторымен сипатталады. Мысалы: Var c, d : boolean;

Boolean типті айнымалар тек екі ғана мән қабылдайды: False -жалған, True -ақиқат.

Логикалық типті тұрақтылардың, мәндері реттелген, яғни:

False < True болады.

Boolean типті айнымалылар өз мәндерін, қатынас операциялардың орындалу нәтижесінде алады.

Қатынас операциялары:

< , > , < > , <=, >=

Логикалық амалдардың орындалу ұстемділігі: 1. NOT

14

2.AND

3.OR, XOR

Логикалық операциялар кестесі

Операндалардың			Операцияның нәтижесі
мәндері
		not X	X and Y	X or Y	X xor Y
X	Y
false	False	true	false	false	false
false	true	true	false	true	true
true	false	false	false	true	true
true	true	false	true	true	false

Логикалық өрнектер: логикалық өрнектерден, логикалық операциялардан және логикалық қатынастардан құрылады.

Қатынас операциялары

Қарапайым логикалық өрнектердің құрамы логикалық типті айнымалылардан, тұрақтылардан және қатынас операциялардан тұрады.

Мысалы: c := false; d:= true; a < b; x >=y; b=a+6;

Құрама логикалық өрнектердің құрамы қарапайым өрнектерден және сол өрнектер логикалық операциялармен қосылады.

Мысалы:

(X >5) AND (Y=X+7) OR NOT (Z=4)

Егер X=2, Y=9, Z=5 болса, онда амалдарының орындалу реті: X>5 – нәтижесі FALSE, себебі 2<5;

X+7=Y – нәтижесі TRUE, себебі 9=9; NOT(Z=4) – нәтижесі FALSE, себебі 5 <>4;

1)NOT(false) – нәтижесі TRUE;

2)FALSE AND TRUE – нәтиже FALSE;

3)FALSE OR TRUE) – нәтижесі TRUE; Сонымен нәтиже TRUE болады.

Жаттығулар

1. Берілген: a=10, b=20, c=true, d=false мәндеріне байланысты логикалық өрнектердің мәндерін есепте:

1)(a > 5) and (b >6) and (a<20) and (b<30);

2)Not (a < 15) or not(b <30);

3)C or D and (b=20) or (a > 12) not(d);

Паскаль тілінде логикалық типті айнымалыны READLN операторы арқылы енгізу мүмкіндігі жоқ. Бірақ, WRІTELN операторы арқылы логикалық айнымалының мәнін шығаруға болады. Шығатын FALSE және TRUE идентификаторларына 6 позициялық орын дайындалады.

15