VII. Еңбек әрекетіне психологиялық анализ жасау

 

    Әр адамның  өмірінде  кәсіптік қызмет маңызды орын алады. Бала дүниеге келгенде күннен бастап, ата-аналы оның болашағы  туралы ойланады, өз балаларының  болашақ мамандығын  анықтауға тырысып, оның неге қызығатынын, неге икемі  келетінін  жіті  бақылайды. Мектептегі оқыту процесінде оқушылардың белгілі бір оқу пәндеріне  деген қызығушылықтары байқалады, сонымен  қатар белгілі бір іс - әрекет түріне  деген икемділігі де мектептен байқалады. Мысалы: музыкаға, құрастырушылық.

    Мектеп  бітірер кезеңде, мектеп бітірушілердің  алдында мамандық таңдау мәселесі тұрады. Кейбір оқушылар мен олардың атаналарының бұл сұраққа жауабы дайын. «Мен дәрігер боламын» (мұңалім, инженер). Бұл балалар  мамандығын таңдағанымен  оны иеруде кездесу мүмкін сәтсіздіктер алаңдатуы.

    Кей оқушыларға тоғызыншы сыныпты бітірісімен болашақ кәсібі оқу орынын таңдау  мәселесі турады. Таңдау ақталады ма?

    Көптеген мектеп бітірушілердің  алдында болашақ мамандықтарын  игерудің дұрыс жолдарын таңдау мәселесі тұрады.

    Көбінесе кездейсоқтық болады.

    Көбіне мектеп бітірушілер арнайы кәсіби  айындықсыз жқмысқа  орналасады.

    Кәсіби әлемде өз орныңды ерте жастық шақта іздеу түскен жастардың мамандық таңдау мәселесі түбегейлі деп  айтуға болмайды. Себебі өз таңдауларының дұрыс еместігіне кейбір студенттердің 1 құрста көзі жетсе, ал екіншілерінің көзі  дербес кәсіби іс-әрекетке  кіріскенде  жетсе үшіншілері мамандығы бойынша 4-5 жыл қызмет істегеннен кейін түсіну мүмкін.

    Жастардың кейбір кәсіби мектептерді бітіргеннен кейін, өз мамандықтары бойынша жұмысқа орналаса алмай жұмыссыздар қатарын толтырады. Сондықтанда  мамандық таңдау мәселесі бұл жастар үшін қайтадан маңызды мәселеге айналады. Психологиялық күйзелік, қорқыныш, аландаушының, өз болашағына деген сенімсіздік  оның еңбек әлемінде өз орнын іздеуге бағыттайды.

    Кәсіби білім алып шыққан жастардың  алдыңда жұмысқа тұру  мәселесі тұрады.

    Адамның жеке психологиялық  ерекшеліктерін  және мамандық шарттарына сәйкес оның кәсіби дайындығын анықтау мақсатында мамандар арасында кәсіби іріктеу жүргізіледі. Кәсіби іріктеуді  жүргізудің  салдарынан көптеген жаңа мәселелер туындайды   

    Мамандықтың  нормалық мәнездемесін  қалыптастыру, осы мамандық бойынша қызмет етуге қажетті психологиялық құрам мен қасиеттерді анықтау, адамға қажетті кәсіби қасиеттерді диагностикалайтын құралдары іріктеу.

    Әртүрлі жастағы жаңа  ұжымға  ену, кәсіби қызметке бейімделу, және жаңа әлеуметтік ролді меңгеру жаңа мәселелерді тудырады. Қызметке бейімделу кезеңі адамның  әлеуметтенуі болып табылады. Қызмет бабында кездескен түрді жаңдайлар адам бойынша жаңа психологиялық құрам мен қасиеттердің пайда болуына негіз болады. Адамның  қызметке орналасуынан бастап тұлғаның психологиялық құрамы түбірімен озгеріске ұшырайды, себебі адамның  өмір сүру жүйесі өзгеруді. Бұрынғы  қалыптасқан «мектеп – отбасы – қоғам жүйесіне қосымша» «қызмет –отбасы - әлеуметтік экономикалық шарт» жүйесі анықталады. Осыдан бастап қызмет әлемі адам дамуының негізгі қозғаушы қүшіне айналады.

    Әр адамның өмірінде кәсіби троекторияның дамуын өзгертіп отыратын шартты кезеңдерді  басынан өткізеді (кәсіби оқу орнына түсу,  оны бітіру, қызметке орналасу, қызметте жоғарлау және т.б.) Шарты  кезеңмен қатар шартсыз кезеңде де басынан өткізуді мүмкін, (оқудан шығып қалу, еңбек ету қабілетінен айырлу, екіншіден тыс  жұмыстан шығарылу және басқалар).

    Бұл кезңдердің туды кездейсоқ немесе  әлеуметтік тұрғыда негізделген сондайақ  маманның  өзі қажетсінуінің негізінде болуы мүмкін.

    Кәсіби шеберліктің қалыптасу түрлері өте көп. Әр адамның кәсіби шеберлігінің калыптасуының деңгейін қалай түсіндіруге болады. Неге бір адам өмір бойы бір қызметте  қызмет етеді, ал екінші біреу өзін  еңбек саласының әр  түрінде өзін байқап қөреді.

    Адамның кәсіби рахат алуы, маманның кәсіби осуі, қызмет бабында көтерілуі неге байланысты. Кәсіби шеберліктің шыңын  қалай бағындыруға болады. Бұл сұрақтар тұлғаның жеке – психологиялық ерекшеліктері арақатынаң және еңбек мазмұнына негізделген.

    Адамның еңбек ету кабілеті және кәсіби жетістікке жетуін талдауда көптеген сұрақтар туады. Және  тұлғаны демитуда  оның тойына біліп, және дағды  негіздерін қалыптастыру, сонымен бірге жалпы адамзаттың  құндылықтар туралы  мәліметтер беріп, олар пайдалана білуді  үйрету ережелері мен нормаларын білім  үрдісі десен болады.

    Басқару теориясын мына төмендегі анықтау қажет:  олар:

1)     басқару

2)     басшылық

3)     басқару қызметі

4)     басшылық принциптері

5)     басқару әдістері

    Қазіргі заманда  басқарудың  сон түрлері  бар, бірақ біздің оның  жүйесі түрін тандағанымыз дұрыс сияқты. Басқару – басқарушы жүйелердің басқаларылатындарда, олардың қызметіне әсер  ету арқылы түрлі  нәтижеге жету үшін тиімді басшылық жасау екенін аңғарамыз. Басқару негізі – ақпараттың процестерден тұрады. Оны қобылдау, өндеу және сыртқы  арнаимен байланысы.

    Басқаруды туындайтын екінші бір уәқыт бар. Ол – басшылық жасау. Бұл  кең ұғым.  Бірақ  ол шанадай анықтамаларды қажет етеді:

        белгілі бір жүйесі мақсат қою

              жұмыстың негізі бағыттары мен мазмұны бойынша нақты міндеттер  

              белгілеу.

арнайы қызмет әзірлеу