Іх. Психологиялық – педагогикалық жүйесін кәсіптік біліктіліктің жоспары ретінде даярлау

 

         Кәсіптік педагогикалық психология дәстүрлі түрде арнайы бөлім және мұғалім психологиясын қамтиды, мұнда мұғалімнің кәсиби рөлінің маңыздылығын атап көрсетеді,  оның функциялары, қабілеттері және қоғамда оған қатысты қалыптасқан  әлеуметтік күтулер танданады А.К. Маркованың айтуынша «мамандықтар-бұл қоғамда,  тарихи қалыптасқан іс-әрекет формалары, оны орындау үшін  адам білімдерімен дағдылар қосындысына сәйкес, қабілеттер мен кәсіби маңызды сапаларға ие болуы керек» мысалы:

         Мұғалім, педагок мамандығы, дәрігер мамандығы сияқты ең көне мамандықтардың бірі. Онда ұрпақтар сабақтастарының мыңжылдық тәжірибесі  жинақталған.

         Мәселең, әлеуметтік зерттеулердің көрсетуінше кәсіптік мамандарға 1980-1994жж арасындағы жылдар бойынша тең емес мөлшерде қалады да,  ауылдық жерлерде өзгере отырып, 1993ж дейін  өсу  беталысы байқалған. Ресейде әлем-мұғалімдер саны 80% артық , мұның  өзі ер адамның ықпалын талап еттетін, ұлдарды, жасөспірімдерді  тәрбиелеу сипатына  әсер етпей қоймайды .

         Мамандықтың әр типін Е.А. Климов 4-топқа бөледі:

1)     Қозғалыстық әрекеттер (орын алмастыру, орналасу)

2)     Танымдық (гностикалық) әрекеттер, оған қабылдау, қиал логикалық әрекеттер жатады.

3)     Тұлға аралық қарым-қатынас әрекеттері \

4)     Жігерді келісімдеу әрекеті

Маамандық таңдауда не анықтайды деген сұраққа жауап бере отырып, Е.А.Климов негізгі 8 факторларды ұйғарады:

1)     Үлкендер, отбасы  позициясы,

2)     Құрдастар,

3)     Мектептегі педагогикалық ұжым сынып жетекшілері

4)     Жеке өмірлік және кәсіби жоспарлар

5)     Қабілеттер және олардың көрінулері \

6)     Қоғамдық танушылыққа  ұмтылу

7)     Қандайда бір кәсіби іс-әрекет жайлы ақпаратта болуы

8)     Бейімділік.

Бұл факторлар, сөзсіз, педагогикалық іс-әрекетті мамандық ретінде таңдау үшін де маңызды.  

         Психолық, Н.В. Кузмина мәліметтері бойынша педагогикалық іс-әрекет мазмұнының өзі оқыту мүмкіндігі-педагогикалық мамандық таңдауға неғұрлым  көп әсер етеді. Олардың ішінде аса маңыздысы:

1)     Мұғалім мен  сүйікті пәнінің әсері.

2)     Отбасы, отбасының дәстүр әсері

3)     Алдыңғы жұмыс тәжірибе әсері

          Ғасырдың басында-ақ П.Ф. Каптерев «оқыту ахуалында кәсіптік мұғалім бірінші орынды алады, оның қандай да бір сапалары оқытудың тәрбиелік ықпалын  жоғарылатады немесе төмендетіп отырады»-деп көрсеткен . Сонда  ол педагоктың,  ұстаздың  қандай қасиеттерін негізгі деп анықтаған?  Ең алдымен,  ол «арнайы  мұғалімдік қасиеттерді  көрсеткен, оған мұғалімнің ғылыми дайындығын және жеке мұғалімдік таланты» жатқызады.

         Обьективті сипаттағы 1 қасиет мұғалімнің өзі оқытып отырған пәнің білу дәрежесінде, берілген мамандық бойынша, туыстас  пәндер мен білімдегі ғылыми даярлық дірежесінде жатыр, оқытушылық өнерде, және  педагогикалық талант пен шығармашылықта жатыр. Екіншісі, педагогикалық әдепті, педагогикалық өз бетіншілікті және педагогикалық өнерді қамтиды.                                        

           Шәкірттер мен педагогикалық мамандыққа деген сүйіспеншіліктің біреуі ғана  мұғалімнің  кәсіптілігін қамтамасыз етеді. Қазіргі кездегі зерттеушілердің барлығы,дәл  балаларға  деген   сүйіспеншілікті ғана  мұғалімнің  маңызды тұлғалық  және  кәсіби  қоры  деп  есептеу  керектігін, және де оларсыз  тиімді педагогикалық  іс әрекетің мүмкін еместігін  көрсетеді. К.Д. Ушинский  дәл  көрсеткендей, мұғалім оқу үстінде болса ғана  өмір сүреді. Ол қанат оқуды  тоқтатса, оның бойынан  мұғалімдік  өнеді. Осы маңызды ойды П.Ф. Каптерев, П.П. Блонский, А.С. Макаренко, В.А. Сухомлинский  т.б.  педагогтар мен  психологтар да атап  көрсетті.