Қазақ халқының салт-дәстүрі

Оқып шығып түсінгеніңізді әңгімелеңіз

Қонақты қарсы алу, күту рәсімі

Қазақ халқының әдеті бойынша қазақ ауылында сырттан келген жолаушы атымен рұқсатсыз үйге кірмеген. Ол үйдің сыртында тұрып:

- Үйде кім бар? – деп сұраған.

Егер таныс адам болса, немесе үйдің сыртынан қонақасы беруден қысылмайды-ау деп ойлап, үйдің біреуіне атын байлап түседі.Содан соң сол үйдің жастары мен балалары сәлем беріп қарсы алып, есік ашып үйге кіргізеді. Қонақ аяқ киімін оң босағаға шешіп, қамшысы мен сырт киімін кереге басына іліп, үй ішіндегі адамдармен сәлемдеседі.

Қыздар мен келіндер көрпе жайып құрмет көрсетеді.

Әдетте төрге жолы үлкен бас қонақ отырады. Қонақ шөлдеп келсе, қымыз береді. Содан кейін шай береді.

Қазақ елінде қонаққа деп әрқашан сыбаға сақтаған. Арнайы қонақ шақырғанда, сыйлы кісі келгенде қой немесе тоқты сойған. Мал соярдың алдында бата берген, немесе

“Сенде жазық жоқ

Бізде азық жоқ ”,- деген.

Тамақ ішердің алдында конақтың қолына су құяды. Су құюшы бала сол қолына леген, оң қолына құман ұстап, оң иығына сүлгі орамал салып, қонақтардың қолына жағалай су құйып шығады. Қонақ су құйған балаға рақмет айтып, тілегін айтады.

Сыйлы қонаққа бас тартқан. Бұл – ежелгі дәстүр. Ол – адам әлемді баспен билейді деген ұғымды білдіреді.

Қонақ тамақ ішіп болған соң, ауыл адамдары (жастар) “ауылдың алты ауызын” айтады, сонан соң қонақ “қонақ кәдені” айтады. Кештің соңында қонаққа төсек салып береді де: “жайлы жатып, жақсы тұрыңыз”, - дейді.

Қонақ кетерден бұрын отағасы қонағынан “бұйымтай” сұрайды. Дәстүр бойынша қонақ үй иесінің атын, мылтығы мен итінен басқа кез-келген затты сұрауына болады. Үй иесі қонағының қалауын береді де: “Қош-сау болыңыз”, - деп шығарып салады. Сөйтіп олар дос болып кетеді. Оларды “туысқан”, “жекжат”,”тамыр” деп те атайды.

Қазақ пен қонақ

Мәнерлеп оқыңыз, жаттаңыз

...Қонақсыз

Той-думансыз өткен өмір

Өмірге саналмайды қазақ үшін.

Осындай қазақ інің,

Қазақ ағаң.

О бастан аңсағаны таза қоғам.

Адамдар арасында ғұмыр кешіп,

Адаммен араласпау –

Азап оған.

О бастан жомарт қазақ топырағы,

Ол қашан дастарқансыз тоқырады.

Мейманға бәрін беріп,

Барын беріп,

Қонақтан қалғанын жеп отырады.

Баласы батаменен ауызданған,

Бабамнан мәрттік жайлы аңыз қалған.

Болмаса өз қонағы,

Көршісінің

Қонағын бірер күнге қарызға алған!

...Жел жылдар қайткенде де шолақ бізге

Сондықтан санайды ол

Бұл өмірге

Келген біз бәріміз де қонақпыз деп.

(Қ. Мырзалиев)

Қазақтың дастарқаны

Мәтінді оқып, негізгі мәнін түсіндіріңіз

Қазақ халқы үшін дастарқаннан үлкен, дәмнен үлкен нәрсе жоқ. Сондықтан тамақ ішуге шақырғанда тамақты көп күттіруге болмайды.

Қазақтың ұлттық дастарқанында болатын негізгі тамақтардың түрлері: ет тағамдары, сүт тағамдары және нан тағамдары. Ең негізгі ұлттық тамақ – қазақша ет. Оны кейбір кісілер “бешбармақ” деп атайды. Ол мүлде қате. Тамақ ішетін жерлерде: асханада, мейрамханада “Бешпармақ” деп айтылмайды және жазылмайды. “Бешбармақ”- “бес саусақ” дегенді білдіреді. Бұл ұлттық тағамның аты – қазақша ет. Сыйлы кісі келгенде, қазақша ет беріледі.

Қазақша еттен табақ даярлағанда (тартқанда), оны білетін адам жасайды.

Әрбір сүйектің өзінің орны бар. Бас табаққа жамбас салынады. Әр адамға бір-бір сүйек (мүше) беріледі, ол сүйектің барлық етін жейді. Содан кейін нан салынған қазақша етті жейді. Тамақтан аз немесе көп жейсіз бе, ол да өз еркіңізде. Ол ыңғайсыз емес. Батаны ең үлкен құрметті кісі береді.

Батаның немесе тілектің түрлері өте көп. Мысалы бір түрі:

Басқа амандық берсін!

Жанға саулық берсін!

Ұлың ұяда болсын,

Қызың қияда болсын,

Дастарқан байлығы болсын!

Аллау әкпәр! (Әмин!)