- •Тэма 5. Крыніцазнаўчая крытыка
- •Прырода гістарычнай крыніцы. Мэта і асноўныя этапы крыніцазнаўчай крытыкі.
- •2.Знешняя крытыка пісьмовых крыніц. Агульная характарыстыка
- •Вывучэнне тэкста гістарычнай крыніцы
- •Вызначэнне паняцця “тэкст”. Гістарычныя тэксты. Вызначэнне арыгінала.
- •Вызначэнне складанага характару тэкста. Паняцце рэдакцыі, спіса, ізвода. Інтэрпаляцыя і глосы
- •Этапы стварэння дакументаў: чарнавікі, белавікі, копіі, дублікаты
- •Рэканструкцыя тэкстаў пісьмовых крыніц
- •Інтэрпрэтацыя гістарычных крыніц. Крыніцазнаўчая герменеўтыка
- •Вызначэнне часу стварэння крыніцы
- •Прадмет гістарычнай храналогіі
- •Летазлічэнне. Тыпы і віды календароў
- •Методыка даціроўкі гістарычнай крыніцы. Аналіз прамой інфармацыі аб часе стварэння гістарычнай крыніцы
- •Аналіз ускоснай інфармацыі аб часе стварэння гістарычнай крыніцы. Сінтэз інфармацыі аб часе стварэння гістарычнай крыніцы
- •5.Лакалізацыя гістарычных крыніц
- •5.1.Прадмет гістарычнай геаграфіі. Гістарычныя карты
- •5.2.Выкарыстанне дадзеных тапанімікі для лакалізацыі гістарычных крыніц
- •5.3.Устанаўленне месца ўзнікнення гістарычнай крыніцы з дапамогай дадзеных лінгвістыкі
- •5.4.Методыка лакалізацыі гістарычных крыніц. Аналіз прамой інфармацыі аб месце стварэння гістарычнай крыніцы
- •5.5.Аналіз ускоснай інфармацыі аб месцы стварэння гістарычнай крыніцы. Сінтэз інфармацыі аб месцы стварэння гістарычнай крыніцы
- •6.Атрыбуцыя гістарычных крыніц
- •6.1.Прамая інфармацыя аб аўтары гістарычнай крыніцы. Выкарыстанне дадзеных генеалогіі пры ўстанаўленні інфармацыі аб аўтары крыніцы
- •6.2. Ускосная інфармацыя аб аўтары гістарычнай крыніцы
- •6.3.Аўтарскі стыль і яго структура. Колькасныя метады і інфармацыйныя тэхналогіі вызначэння аўтарства
- •6.4.Выяўленне падлогаў і падробак
- •7. Мэты і задачы ўнутранай крытыкі крыніц
- •7.1. Паняцце аб верагоднасці інфармацыі гістарычнай крыніцы. Паўната і дакладнасць інфармацыі гістарычнай крыніцы
- •7.2. Фактары, якія ўплываюць на паўнату і дакладнасць інфармацыі гістарычнай крыніцы
- •7.3.Сінтэз гістарычнай інфармацыі крыніц, яго сутнасць і мэты. Паняцце рэпрэзэнтатыўнасці гістарычнай крыніцы Выяўленне навуковай каштоўнасці крыніцы
Тэма 5. Крыніцазнаўчая крытыка
1.Прырода гістарычнай крыніцы. Мэта і асноўныя этапы крыніцазнаўчай крытыкі.
2.Знешняя крытыка пісьмовых крыніц. Агульная характарыстыка.
3.Вывучэнне тэкста гістарычнай крыніцы.
4.Вызначэнне часу стварэння крыніцы.
5.Лакалізацыя гістарычных крыніц.
6.Атрыбуцыя гістарычных крыніц.
7.Мэты і задачы ўнутранай крытыкі крыніц.
-
Прырода гістарычнай крыніцы. Мэта і асноўныя этапы крыніцазнаўчай крытыкі.
Гістарычная крыніца, з аднаго боку, уяўляе сабой фак гістарычнага мінулага, з другога – утрымлівае інфармацыю аб тым альбо іншым факце. Гістарычная крыніца матэрыяльна (г.зн. даступна для непасрэднага ўспрыняцця), але, у адрозненне ад іншых матэрыяльных аб'ектаў, узнікшых пад уздзеяннем прыродных сіл, з'яўляецца нейкім вырабам з пэўнай мэтанакіравана створанай структурай. Яна валодае ўласцівасцямі, якія выяўляюць адзінства мэтапакладання, больш ці менш поўна завяршае думку свайго творцы.
Крыніца, зыходзячы са сваёй прыроды, нясе ў сабе дваістую інфармацыю. Яна з'яўляецца апасродкаваным адлюстраваннем пэўнага аб'екта праз свядомасць суб'екта і адначасова характарызуе суб'ект, адлюстроўвае мэты і метады ўспрыняцця аб'ектыўнай рэальнасці. Так, мемуары ўтрымліваюць пэўную інфармацыю як аб рэчаіснасці, так і аб іх стваральніку. У сваю чаргу, наяўнасць у гістарычнай крыніцы інфармацыі аб аўтары дазваляе выявіць ступень адэкватнасці адлюстраванай у ёй гістарычнай рэчаіснасці.
У працэсе наступнай апрацоўкі крыніц адбываецца далейшая суб'ктывізацыя інфармацыі, якая ўтрымліваецца ў іх. Да суб'ектыўнага фіксавання першапачатковай інфармацыі прыбаўляецца суб'ектыўнасць яе выцягвання і і пеапрацоўкі. Прыкладам гэтага могуць служыць рэдакцыі і спісы розных (перш за ўсё летапісных) помнікаў.
Адзначаныя вышэй абставіны прадвызначылі скептычныя адносіны шэрагу даследчыкаў да магчымасці аб'ектыўнага пазнання мінулага (Скептычная школа). Пошук выхаду з гэтай сітуацыі бачыўся ў падзеле ўсіх крыніц на аб'ектыўныя («рэшткі» фактаў)і суб'ектыўныя («паданні» аб іх). У рэчаіснасці ж гістарычная крыніца выступае і як вынік адлюстравання суб'ектам рэчаіснасці, і як прадукт дзейнасці суб'екта, выступаючы, такім чынам, адначасова і «рэшткам», і «паданнем».
Дзяленне на «рэшткі» і «паданні» знайшло сваё адлюстраванне ў выдзяленні двух важных этапаў крытыкі – знешняй і ўнутранай.
Асноўным зместам знешняй крытыкі з'яўляецца вывучэнне гістарычнай крыніцы як носьбіта інфармацыі аб мінулым (месца, умоў узнікнення, аўтара), а мэтай – устанаўленне гістарычнай крыніцы як факта, г.зн. устанаўленне сапраўднасці. Сапраўднай лічаць тую крыніцу, якая створана ў тым месцы, у той час і тым аўтарам, якія ўказаны ў ёй.
Сутнасць знешняй крытыкі – у вывучэнні паказанняў крыніцы аб гістарычным факце. З дапамогай такіх катэгорый, як паўната і дакладнасць, вызначаецца ступень дакладнасці той інфармацыі, якая змяшчаецца ў крыніцы. Важнае значэнне мае высвятленне паважнасці (рэпрэзентатыўнасці) крыніцы адносна самой гістарычнай рэчаіснасці і ў параўнанні з некалі існаваўшым іх зводам.
Арганічнае перапляценне ў крыніцах інфармацыі аб гістарычнай рэчаіснасці і яе стваральніках накладае пэўны адбітак на чарговасць у вывучэнні крыніц. Прынята разглядаць іх знешнюю і ўнутраную крытыку як паслядоўнасць крыніцазнаўчых працэдур.
У падручніку РДГУ 1998 г. даецца структура крыніцазнаўчага даследавання:
1)гістарычныя ўмовы ўзнікнення крыніцы;
2)праблемы аўтарства крыніцы;
3)абставіны стварэння крыніцы;
4)аўтарскі тэкст, твор і яго функцыянаванне ў сацыякультурнай агульнасці;
5)функцыянаванне твора ў культуры;
6)інтэрпрэтацыя крыніцы;
7)аналіз зместу;
8)крыніцазнаўчы сінтэз.
Разумеючы ўмоўнасць тэрмінаў «знешняя» і «унутраная крытыка», іх узаемаперапляценне, аўтары дадзенага дапаможніка ўсё ж лічаць, што падобны падыход адлюстроўвае прыроду гістарычнай крыніцы і, як паказала практыка, у найбольшай ступені зручны ў практыцы першапачатковага знаёмства студэнтаў з асноўнымі мэтамі і задачамі крыніцазнаўчай крытыкі.