3. Этапы стварэння дакументаў: чарнавікі, белавікі, копіі, дублікаты

У сваім развіцці дакументы праходзяць шэраг этапаў. На першым этапе ствараецца чарнавік, у тэкст якога ўносяцца выпраўленні і дапаўненні. На другім этапе чарнавік перпісваецца начыста і ствараецца белавік, які не завераны подпісамі і пячаткамі. Пасля завярэння дакумент пераўтвараецца ў арыгінал. Пры заключэнні дагавораў часам адзін з бакоў атрымліваў рэверсальны дакумент, на якім стаялі подпісы і пячаткі іншага боку. Ён меў такую ж юрыдычную сілу, як арыгінал. Калі патрабавалася некалькі экзэмпляраў дакумента, то з арыгінала здымаліся поўнасцю паўтараўшыя яго копіі. На іх ставілася ў правым верхнім кутку паметка, што гэта копія (напрыклад, літара К). У выпадку страты арыгіналу ствараўся дублікат дакумента, які меў такую ж юрыдычную сілу, як арыгінал. У Вялікім княстве Літоўскім дакументы перапісваліся ў спецыяльныя кнігі (кнігі Метрыкі, актавыя кнігі судоў). Акты-пераказы коратка перадавалі змест арыгінала і мелі юрыдычную сілу ў выпадку яго адсутнасці.

4. Рэканструкцыя тэкстаў пісьмовых крыніц

Неспрыяльнае ўздзеянне ўмоў знешняга асяроддзя (пажары, навадненні, сонечны свет) і чалавека (механічныя пашкоджанні) прыводзяць да разбурэння гістарычных крыніц (страце лістоў, выцвітання фарбаў і чарніл, абрывам). Комплекс мер па фізічнаму аднаўленню крыніц (карцін, ікон, кніг) называецца рэстаўрацыяй. У выпадку страты рукапіснай крыніцы праводзіцца яе рэканструкцыя, г.зн. аднаўленне тэкста на аснове захаваўшыхся спісаў і копій шляхам іх параўнання. Калі тэкст крыніцы адноўлены на аснове толькі аднаго спіса, то гэта кан’ектура. Але пакуль не знойдзены іншыя спісы крыніцы, кан’ектура лічыцца недаказанай.

5. Інтэрпрэтацыя гістарычных крыніц. Крыніцазнаўчая герменеўтыка

Пасля прачытання крыніцы даследчыку неабходна зразумець яе. Гэта дасягаецца на этапе інтэрпрэтацыі альбо тлумачэння крыніцы. У гэтым дапамагае герменеўтыка – мастацтва і навука тлумачэння. Галоўная мэта этапа інтэрпрэтацыі – вызначыць сэнс тэксту шляхам тлумачэння значэння слоў, улічваючы гістарычны кантэкст і ўмовы стварэння крыніц, намеры аўтара.

3. Вызначэнне часу стварэння крыніцы

   1. Прадмет гістарычнай храналогіі

Даціроўка, г.зн. устанаўленне часу стварэння крыніцы, праводзіцца ў тры этапы: 1) устанаўленне прамой часавай інфармацыі; 2) ускоснай інфармацыі аб часе стварэння крыніцы; 3) сінтэз прамой і ўскоснай часавай інфармацыі. Прамая часавая інфармацыя – гэта год, індыкт, месяц, дзень, час, калі была створана крыніца. Ускосная інфармацыя аб часе стварэння крыніцы – гэта гады жыцця аўтара і названых у крыніцы асоб, час, калі яны займалі пасады альбо насілі тытулы (званні, чыны), указаныя ў крыніцы, перыяды, калі ўжываліся словы і адзінкі вымярэння. Сінтэз часовай інфармацыі – гэта параўнянне паказчыкаў прамой і ўскоснай часавай інфармацыі і выяўленне правільнай даты стварэння крыніцы. Устанаўленнем даты гістарычных падзей (у т.л. і часу стварэння крыніцы) і пераводам у сучасную сістэму летазлічэння (лік гадоў ад Нараджэння Хрыстова, грыгарыянскі стыль) займаецца спецыяльная гістарычная дысцыпліна – гімтарычная храналогія.