23. Мова як матэрыял літаратуры. Літаратурная мова і мова мастацкага твора

Асаблівае месца літаратуры ў шэрагу іншых мастацтваў у значнай меры вызначана спецыфічнымі рысамі таго матэрыялу, які яна выкарыстоўвае для аднаўлення навакольнага рэчаіснасці. Мова - матэрыял літаратуры. З самога гэтага вызначэння варта, што па дачыненні да літаратуры мова выступае як матэрыяльная субстанцыя, падобна фарбе ў жывапісе, каменю ў скульптуры, гуку ў музыцы. Аднак фарба, камень і г.д. да таго, як яны трапілі ў рукі мастака, стаяць па-за адносіны да пазнання рэчаіснасці. Мова ў гэтым сэнсе ўяўляе асаблівы матэрыял, адзначаны высокай сацыяльнай актыўнасцю яшчэ да таго, як да яго дакранулася рука мастака.

Пісьменнік старанна адбірае для сваёй аўтарскай мовы неабходныя для яго выяўленчых мэтаў словы з жывой гаворкі народа, адкідае ўсё выпадковае, часовае, мясцовае, не супадае з агульным ладам нацыянальнай мовы; выбірае для гаворкі дзеючых асоб свайго твора словы і звароты, якія з найбольшай выразнасцю выражаюць індывідуальныя асаблівасці намаляваных ім людзей і адначасова тыповых рысы характару, якія адбіліся ў гэтых індывідуальных асаблівасцях.

ЛIТАРАТУРНАЯ МОВА (ЛМ) - апрацаваная i ўнармаваная форма агульнанароднай мовы, носьбiтамi якой лiчыцца ўзорнай i абслугоўвае розныя сферы духоўнай i грамадскай дзейнасцi (адукацыя, культура, навука, справаводства, сродкi масавай iнфармацыi i iнш.).

У аснову літаратурнай мовы звычайна кладзецца нейкi дыялект; узбагачаны за кошт iншых дыялектаў нацыянальнай мовы i чужамоўных запазычанняў, замацаваны пiсьмова, ён становiцца своеасаблiвай нормай зносiн пэўнай супольнасцi. Беларуская ЛМ iснуе ў двух варыянтах: старабеларуская i сучасная. ЛМ - паняцце гiстарычна зменлiвае.

МОВА МАСТАЦКАЙ ЛІТАРАТУРЫ (ММЛ) – моўная сістэма, якая грунтуецца на нацыянальнай літаратурнай мове і найбольш поўна выяўляе яе творчыя магчымасці па слоўна-вобразнаму (пісьмоваму) адлюстраванню рэчаіснасці. Мае пэўную адметнасць у залежнасці ад таго, у якіх відах літаратуры (паэзіі ці прозе) выкарыстоўваецца, у які час і якія пісьменнікі да яе звяртаюцца. Мова мастацкай літаратуры - спецыфічная стылістычная з'ява, дзе магчымы ў пэўных мэтах і адхіленні ад літаратурна-моўнай нормы (ужыванне дыялектызмаў, жарганізмаў).

24. Метафара і яе разнавіднасці. Метафарычнае мысленне ў літаратуры

МЕТАФАРА (ад гр. metafora -- перанясенне) – адзін з асноўных відаў тропа, ужыванне слова ці выразу ў пераносным значэнні праз супастаўленне пэўнай з’явы ці прадмета з іншай з’явай ці прадметам на аснове іх падабенства або кантрасту.

У метафары, у адрозненне ад параўнання, прысутнічае толькі адзін член супастаўлення – тое, з чым супастаўляецца, і не называецца (а толькі падразумеваецца) тое, што супастаўляецца. Метафара звычайна перафразуецца ў параўнанне пры дапамозе слоў “нібы”, “як”, “быццам” і г.д.

Вылучаюць простую метафару, якая складаецца з аднаго слова ці выразу і разгорнутую, якая ахоплівае вялікіі адрэзак твора або ўвесь твор.

Разнавіднасцямі метафары з’яўляюцца адухаўленне і ўвасабленне (парсаніфікацыя) – перанясенне ўласцівасцей жывых істот на якія-небудзь прадметы, абстрактныя паняцці, з’явы прыроды, рэчы. У аснове адухаўлення ляжаць старажытныя анімічныя ўяўленні чалавека, які надзяляў усе прадметы навакольнага свету здольнасцю адчуваць і мысліць. Адухаўленне часта ўжываецца не толькі ў вуснай народнай творчасці (казках, песнях і інш.), але і ў пісьмовай паэзіі. Увасабленне (персаніфікацыя) – гэта наданне чалавечых уласцівасцей асобным рэчам, прадметам, з’явам прыроды. Да персаніфікацыі блізкая апастрофа – зварот да памерлай ці адсутнай асобы, як да прысутнай, або да нейкага прадмета ці з’явы, як да чалавека.

Віды метафар: 1)метафары-назвы (мертвыя, сухія метафары): дождж ідзе, гадзіннік ідзе. Мы іх часцяком выкарыстоўваем у паўсядзённым жыцці; 2)агульнапаэтычныя (фігуральныя метафары): Луна ўзышла, вечар надышоў. Выкарыстоўваюцца ў літ-ры, часцей – у вершах; 3)газетныя метафары. Выкарыстоўваюцца мас-медыя; 4)аўтарскія (індывідуальна-стылістычныя) - не зацверджаныя слоўнікам, адзіныя і непаўторныя; 5)камічныя метафары (дзеля перадачы гумара і сатыры); 6)разгорнутая (двучленная метафара) – на аснове адной метафары нараджаеццца другая.

Метафарычнае мысленне выступае як адмысловы спосаб пазнання міра. Так і ў літаратуры. У такім выпадку гэта пазнанне суб'ектыўнае, асобае, валодае шматлікімі міфалагічнымі рысамі. Па-другое, метафара, асабліва «сцёртая» - застылы моўная выраз, фразеалагізм – нясе ў сабе даўно ўстояны сэнс, выступае як перадаваны ад аднаго індывіда (або цэлага пакалення) да іншаму пэўны погляд на тое ці іншае з'ява ці аб'ект, як ужо гатовы фрагмент карціны свету.