25. Тропіка

ТРОП /ад гр. tropos – паварот; зварот, вобраз/ — слова або моўны выраз, ужытыя ў пераносным значэнні. У тропах супастаўляюцца з’явы на аснове нейкіх агульных рыс, адна з іх характарызуецца праз прыкметы другой. Сустракаюцца тропы у маўленні, літаратурнай мове ўвогуле, але найчасцей – у мове мастацкай літаратуры, асабліва ў паэзіі, дзе назіраецца своеасаблівая іх канцэнтрацыя.Троп – не “акраса”, а адзін са спосабаў вобразнага пазнання жыцця, ён узбагачае літаратурную мову новымі сэнсавымі адценнямі.

Адрозніваюць два тыпы троп: простыя — эпітэт, параўнанне, і складаныя — метафара, адухаўленне, увасабленне, сінестазія, аксімаран, метанімія, сінекдаха, гіпербала, літота, іронія, алегорыя, сімвал, гратэск і інш. Пры відавочным, часам нават значным адрозненні розных відаў Т., для ўсіх іх характэрна адна агульная рыса: арыентаванасць у словах не на першаснае, прамое значэнне, а на пераноснае.

Часам усе Т. раздзяляюцца на два тыпы – канкрэтна-пачуццёвыя і ўмоўна-асацыятыўныя. Першы тып улічвае канкрэтнасць і рэальнасць адзнак з’яў ці прадметаў, што ўспрымаюцца намі з дапамогай асацыятыўных магчымасцей органаў пачуццяў – зроку, слыху, дотыку, абаняння і асязання. Другі тып вызначаецца вялікай доляй умоўнасці, апелюе да здольнасцяў лагічнага мяслення чалавека, ведаў, жыццёвай дасведчанасці.

Віды троп: метафара-від тропа, перанясенне уласцівасцяў аднаго прадмета (з'явы) на іншы па прынцыпе іх падабенства ў якім-небудзь дачыненні або па кантрасце; метанімія -троп, які складаецца ў замене слова ці паняцці іншым словам, якія маюць прычынную сувязь з першым. Існуе некалькі відаў. сінекдаха-разнавіднасць метаніміі, заснаваная на перанясенні значэння з адной з'явы на іншую па прынцыпе колькасных адносін паміж імі. увасабленне- стылістычны прыём, які складаецца ў тым, што неадушаўлёныя прадметы, адцягненнаму паняццю, жывой істоце, не надзеленай свядомасцю, прыпісваюцца якасці або дзеяння, уласцівыя чалавеку. параўнанне-супастаўленне аднаго прадмета з іншым з мэтай стварэння мастацкага вобраза. У параўнанні ўзаемадзейнічаюць абедзве часткі супастаўлення – і тое, што параўноўваецца, і тое, з чым параўноўваецца. гіпербала вобразны выраз, які змяшчае непамернае перабольшанне памеру, сілы, значэнні чаго-небудзь. іронія-ўжыванне слова (выказвання) у сэнсе, зваротным літаральна. літота -вобразны выраз, які змяшчае непамернае пераменшванне памеру, сілы, значэнні чаго-небудзь. эпітэт-мастацкае азначэнне, якое адзначае істотную рысу ў адлюстраванай з'яве. Эпітэты бываюць выяўленчыя (без прыўнясення ацэначнага элемента) і лірычныя (прама выяўленае стаўленне пісьменніка да адлюстраванага). алегорыя (іншасказанне) -алегарычны малюнак адцягненага паняцця пры дапамозе пэўнага жыццёвага ладу: «ліса» - пра хітрым чалавеку.перыфраз - -апісальны абарот, ўжываецца замест якога-небудзь слова, словазлучэння: аўтар «Ціхага Дона».антанамасія ўжыванне імя ўласнага у намінальным значэнні.

Да алегорыі блізка стаіць сімвал – умоўнае абазначэнне сутнасці якой-небудзь з’явы пэўным прадметам ці слоўна-вобразным знакам.

У паэзіі як асобны від тропаў выступае так званая зваротная метафарызацыя – вяртанне словам ці фразеалагічным словазлучэнням (ідыёмам) іх пачатковай вобразнай сутнасці.

Не толькі асобным відам троп, але і своеасаблівы мастацкім прыёмам адлюстравання рэчаіснасці з’яўляецца гратэск, які парушае форму і памеры рэчаў і прадметаў, рэальнае спалучае з фантастычным, трагічнае са смешным.