- •Вучэбна-метадычны комплекс (вмк)
- •Аўтары в.А.Цяплова, а.Г.Каханоўскі, і.Л.Грыбко Змест
- •Тэхналагічная карта
- •Праграмны модуль
- •Беларусь у першай палове XIX ст. Эпоха падзей і разчараванняў.
- •Спіс крыніц і літаратуры па курсу Крыніцы
- •Літаратура
- •Навучальны модуль I.-
- •Лекцыі уводзіны
- •Вайна 1812 г. І Беларусь.
- •Урадавая палiтыка.
- •Грамадска-палітычны рух. Паўстанне 1830-1831 гг.
- •Культура Беларусі ў першай палове XIX cт.
- •Планы семінарскіх заняткаў
- •Крыніцы:
- •Крыніцы:
- •Літаратура:
- •Крыніцы:
- •Крыніцы:
- •Крыніцы:
- •Дакументы і матэрыялы
- •Колькасць мануфактур і дробных прадпрыемстваў у пачатку хіх ст.
- •. Бярэзінская водная сістэма.
- •З запіскі Графа Агінскага, пададзеннай імператару Аляксандру I, аб арганізацыі кіравання Літвы (1811 г.):
- •Царква ў вайне 1812 г.
- •З працы а.П.Сапунова аб Полацкай іезуіцкай акадэміі:
- •З пісьма Ігната Дамейкі да Браніслава Залескага аб вучобе ў Віленскім універсітэце і філаматах (1870 г.):
- •Меркаванні філамата ю.Кавалеўскага аб плануемым перыядычным выданні (1820 г.)
- •. З працы філамата Францішака Малеўскага “Геаграфічнае апісанне, альбо Інструкцыя ў збіранні звестак для вывучэння парафій” (1821).
- •Урывак з верша філамата Міхала Рукевіча «з Пагоняй нашай сцяг…» (1821):
- •. Звесткі аб студэнцкім і вучнёўскім руху ў Беларусі і Літве (1824):
- •Проект устава Белорусского вольного экономического общества
- •Паўстанне 1830–1831 гг. І Беларусь.
- •Указ імператара Мікалая I аб закрыцці Віленскага ўніверсітэта.
- •З Запіскі генерал-губернатара ад 1831 г. Аб заняпадзе прыгоннай гаспадаркі Віцебскай і Магілеўскай губерняў. …Причины упадка благосостояния белорусских губерний.
- •У трэцяй частцы паэмы а.Міцкевіча “Дзяды” (1832 г.), сустракаюцца і ўступаюць ў размову малады польскі рэвалюцыянер Юсцін Поль і адзін з вопытных кіраўнікоў расійскіх дэкабрістаў а.Бястужаў.
- •Люстрацыя казённых маёнткаў у Беларусі. Палажэнне аб люстрацыі зацверджана імператарам Мікалаем I 28 снежня 1839 г.
- •84. Государственные крестьяне, принадлежащие к люструемому имению, разделяются на следующие разряды: 1) тяглых, 2) полутяглых, 3) огородников (халупников) и 4) бобылей (кутников).
- •85. В разряд тяглых поступают хозяева, имеющие не менее двух штук рабочего скота.
- •О тяглых хозяйственных работах
- •Указ Сената па высачайшаму павяленню (ад 18.VII.1840 г.) аб найменаванні губерняў Беларускіх і Літоўскіх, кожнай паасобку: Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гродзенскай.
- •З рапарта Мазырскага земскага іспраўніка віленскаму ген.-губернатару. Катаванні і забойствы сялян памешчыцай Стоцкай (ад 3 снежня 1846 г.)
- •Роля Горы-Горацкага земляробчага інстытута.
- •Прамысловасць Беларусі ў 1850 г.
- •Гарады Беларусі ў першай палове XIX ст.
- •Гандаль у Беларусі у першай палове XIX ст.
- •Разважанні Адама Міцкевіча пра Беларусь і беларускую мову:
- •Тэставыя заданні
- •Адмена прыгоннага права.
- •Буржуазныя рэформы 1860-70-х гг.
- •Сельская гаспадарка
- •Прамысловасць I гарады.
- •Паўстанне 1863 г.
- •Грамадска-палітычнае жыццё.
- •Фармираванне беларускай нацыi
- •Планы семінарскіх заняткаў
- •1. Прычыны і характар паўстання. Барацьба “белых” і “чырвоных” за кіраўніцтва паўстаннем.
- •Крыніцы:
- •Літаратура:
- •Тэма: фарміраванне беларускай нацыі.
- •Крыніцы:
- •Літаратура:
- •Крыніцы:
- •Літаратура:
- •Крыніцы:
- •Літаратура:
- •Дакументы і матэрыялы.
- •Вытрымкі з рэскрыпту імператара Аляксандра II генерал-губернатару у.І. Назімаву (ад 20 лістапада 1857 г.).
- •З Маніфеста Аляксандра II (ад 19 лютага 1861 г.):
- •Сялянскія хваляванні на Беларусі ў 1861–1863 гг. Па данным данясеній паліцыі.
- •Маніфест часовага ўрада Літвы і Беларусі (ад 20 студзеня (1 лютага) 1863 г.) аб пачатку паўстання і першых мерапрыемствах.
- •П.А. Крапоткін аб прычынах паражэння паўстання 1863–1864 гг.
- •Даведка Міністэрства ўнутраных спраў аб асаблівых ускосных падатках, што існавалі ў беларускіх гарадах
- •Артыкул 17 Гарадавога палажэння 1870 г. Аб выбарчым праве:
- •Паведамленне газеты «Могилевские губернские ведомости» аб распаўсюджванні промыслаў і рамёстваў у Магілеўскай губерні
- •Са справаздачы мінскага губернатара за 1875 г. Аб развіцці гандлю ў губерні
- •З дзённіка д.А.Мілюціна (вясна 1879 г.):
- •Народніцкі рух на Беларусі па дадзеных следчых органаў.
- •З перадавой часопіса «Гомон» аб неабходнасці ўтварэння самастойнай беларускай сацыяльна-рэвалюцыйнай арганізацыі, прымыкаючай да партыі «Народная воля».
- •Паведамленне газеты «Минский листок» аб аграрным перанасяленні і эксплуатацыі батракоў памешчыкамі ў Мінскай губерні (кастрычнік 1886 г.)
- •Аб разарэнні сялян, набыўшых зямлю пры садзейнічанні Сялянскага пазямельнага банка
- •Газета «Минский листок» аб побыце сялян Гродзенскай губерні напрыканцы XIX ст.
- •Газета «Минский листок» аб закабаленні пасрэднікамі сялян-нядоімшчыкаў ў Мінскай губерні.
- •Аб распродажы маёнткаў буйнога землеўладальніка Вітгенштэйна
- •Рост насельнiцтва Беларусi ў 1863–1913 гг.
- •Артыкул 24 Гарадавога палажэння 1892 г. Аб выбарчым праве:
- •Акцыянерныя супольнасці і таварыствы на паях, якія дзейнічалі на Беларусі ў канцы 19 ст. – пачатку 20 ст.
- •Газета «Минский листок» аб становішчы фабрычна-завадскіх рабочых:
- •Паведамленне газеты «Минский Листок» аб жыллёвых умовах рабочых г. Мінска
- •Аб адкрыцці царкоўна-археалагічнага музея ў Магілёве.
- •Вучэбны план Мінскай школы рамесных вучняў.
- •Нацыянальны склад гарадскога і павятовага насельніцтва Беларусі па перепісу насялення 1897 г.
- •. З прадмовы я. Карскага да кнігі “Беларусы”.
- •Творчы модуль тэматыка рэфератаў і спіс рэкамендаванай літаратуры
- •Тэмы рэфератаў:
- •Літаратура
- •Тэмы рэфератаў:
- •Раздзел III. Вайна 1812 г. I Беларусь Тэмы рэфератаў:
- •Крынiцы I лiтаратура да III раздзела рэфератаў:
- •Раздзел IV. Культура Беларусi XIX стагоддзя Тэмы рэфератаў:
- •Крынiцы I лiтаратура да IV раздзела рэфератаў:
- •Раздзел V. Дзеячы культуры, навукi I грамадска-палiтычнага руху Тэмы рэфератаў:
- •Крынiцы I лiтаратура да V раздзела рэфератаў:
- •Пытанні для самакантроля
- •Храналогія
. З працы філамата Францішака Малеўскага “Геаграфічнае апісанне, альбо Інструкцыя ў збіранні звестак для вывучэння парафій” (1821).
(3 раздзела «Звычаі, норавы»)
I. Шляхецкае саслоўе. Асаблівасці яго адзення, мужчынскіх і жаночых убораў. Якое адзенне бытуе — айчыннае ці замежнае? Калі замежнае — з якой яно краіны і калі тут з'явілася? Каго больш — тых, хто апранаецца па-чужаземнаму, ці тых, хто ходзіць у традыцыйных строях? Уборы традыцыйнага крою ці замежных крояў? Прыстасаваныя да клімату ці непрыстасаваныя? Прыемныя на выгляд ці безгустоўныя? 3 моцнай тканіны ці нетрывалай? 3 мясцовай ці замежнай? 3 якіх краін найболей прывозіцца тканіна і якая яе цана? Якія ўпрыгожанні жаночых убораў? Як часта мяняецца мода? Ці ёсць у горадзе асобы, што прадаюць модныя строі? Якая краіна бярэцца тут за ўзор? Пераймаецца мода ад мяшчан ці вяскоўцы самі яе знаходзяць? Якое жыллё, мэбля? Жывуць прасторна, з усімі выгодамі ці аддаюць перавагу знешняму выгляду жылля? Якіх болей дамоў — мураваных ці драўляных? Якія знешнія ўпрыгожанні дамоў? Мэбля самімі робіцца ці прывазная? Калі прывозіцца, то адкуль? Трымаюць яе столькі, колькі патрэбна для жыцця, ці болей? Ці ёсць срэбнае начынне, брыльянты і іншыя дарагія камяні? Ці бачыцца тут добры густ, парадак і ахайнасць? Унутранае (ці дамашняе) жыццё: уладальнікі зямель больш любяць жыць у сваіх уладаннях ці пасяляюцца ў гарадах? Якія іх заняткі ў вёсцы? На што болей трацяцца — на харчаванне ці на ўборы і мэблю? Ці любяць гульні? Гуляюць на грошы ці толькі для забавы? Якія гульні найбольш бытуюць? Колькі трымаюць слуг? Ці любяць паляванне і як шмат на яго трацяць сродкаў? Ці любяць коней? Ці кахаюцца ў садах, што закладаюцца для забавы? Ці многа на гэта трацяцца? Якія ў гарадах праводзяцца нацыяналь-ныя гульні, канцэрты, балі, відовішчы, якія ўтвараюцца клубы? Колькі людзей іх наведвае? Хто знаходзіць там большую падтрымку — свае таленты ці чужаземныя? Якія болыш за ўсе любяць танцы? На якой мове размаўляюць, калі збіраюцца, — на сваей ці карыстаюцца і чужой; калі чужой — якой канкрэтна? Ці імкнуцца мужчыны жаніцца? Ці схіляюцца да халасцяцкага жыцця? Ці шмат у гарадах наложніц? Што можна сказаць пра вернасць мужа і жонкі, пра сямейную згоду, дамашняе гаспадаранне? Гувернёрамі бяруць сваіх ці чужаземцаў? Чым займаецца дома моладзь, закончыўшы вучобу? Ці выязджае хто з гэтай моладзі ў і падарожжа і якую мае з гэтага карысць? Ці шкоду? Свае веды выкарыстоўваюць для ўсеагульнага дабра ці для асабістых мэтаў? Дзе адбываюцца выбары дзяржаўных службоўцаў, ці ёсць партыі, інтрыгі? Ці добрасумленна выконваюць свае абавязкі чыноўнікі? Ці захоўваецца дух шляхты, любоў да айчыны, нацыянальныя традыцыі і ў якой ступені? Што можна сказаць пра дабрачыннасць, якія адносіны да ўласнасці? Асаблівасці звычаяў вайскоўцаў, іх узаемадачыненні з цывільнымі. Ці добры ў вайскоўцаў дух?
II. Сярэдняе саслоўе. Назіральнік павінен прыгледзецца на адзенне, уборы, жыллё, дамашняе начынне, сямейнае жыццё, гульні, найбольш распаўсюджаныя схільнасці, працавітасць і сумленнасць рамеснікаў, на характар купцоў. Які нацыянальны дух гэтага саслоўя?
III. Трэцяе саслоўе. Тут больш за ўсё трэба звярнуць увагу на адзенне, жыллё, схільнасці, на некаторыя прымхі, на мову, на абыходжанне мужчын з жанчынамі, бацькоў з дзецьмі і наадварот, на абрады ў пэўныя дні года, на сямейныя абрады, радзіны, пахавальныя звычаі, вераванні, на гаспадарку, працавітасць, на прывязанасць да свайго краю гэтага класа. Якія праявы імкнення гэтага саслоўя да выгод жыцця? Калі жывуць чужаземцы, назіральнік павінен апісаць іх характар, звычаі, вераванні, адзенне. Носяць чужаземцы свае адзенне ці прыстасоўваюць яго да традыцыйнага адзення нашага краю? Які ў іх дамашні побыт? Ці ёсць прывязанасць да краю, у якім жывуць? Ці імкнуцца пакінуць сваю краіну? Іх працавітасць. Якімі рамёствамі дайбольш займаюцца? Ці ёсць у іх схільнасць да ашуканства? Якую вызнаюць рэлігію і ў якой ступені адданы ёй? Жывуць супольна з карэннымі жыхарамі ці адасоблена? Дзе болей жыве чужаземцаў — у вёсцы ці ў горадзе? Займаюцца гаспадаркай ці толькі промысламі? Які іх спосаб жыцця — ашчадны ці разгульны, прыстойны ці непрыстойны? Ці ёсць у іх свае клубы, ці збіраюцца на сходы? Іх узаемаадносіны з грамадствам.
3 чужаземцаў больш за ўсё у нас жыдоў, і на іх назіральнік павінен звярнуць найбольшую ўвагу.
Урэшце, апісваючы звычаі і норавы якой-небудзь мясціны, неабходна вылучаць прымхі, забабоны, кепскія звычаі ці заганы, уласцівыя людзям добрыя маральныя якасці і ўчынкі, дух працавітасці ці ляноты, здольнасці ў розных пачынаннях, уплыў духавенства, верацярпімасць.
Гэтая «Інструкцыя» прызначана для апісання дробных частак краю — парафій. Бо лепей спыніцца на малым, дакладна вывучыць дэталі, чым адразу ахопліваць губерні і паветы ды падаваць нейкія агульныя і няпэўныя звесткі... Пажадана, каб кожны, апісаўшы парафію, падаў у асобным дадатку альбо дзе сам захоча і іншыя звесткі, уключаючы і вядомыя яму звесткі пра суседнія парафіі ці нават паветы... Такое апісанне, без сумнення, — вельмі вялікая праца, яна патрабуе самаахвярнасці. Затое сабраныя звесткі будуць вельмі карысныя. Без гэтай працы, гэтых матэрыялаў грамадскія навукі ў нашым краі будуць стварацца не для нас, а для англічан, галандцаў, французаў. Без ведання свайго краю чыноўнік не будзе ўпэўнены ў сваіх рашэннях, а разумны, неабыякавы грамадзянін не зможа надежным чынам вызначыць, дзе ён будзе найболыш карысны.
Філаматы і філарэты.Зборнік . Мн., 1998. С. 256-258.