6.9. Статут 1588 года (14 раздзелаў, 488 артыкулаў)
Розделъ первый. О персоне нашой господарской
Роздел второй. О обороне земской.
Роздел третий. О вольностяхъ шляхецкихъ и о розмноженью Великого княства Литовского.
Роздел четвертый. О судьяхъ и о судехъ.
Розделъ пятый. О оправе посагу и о вене.
Родзелъ шостый. О опекахъ.
Розделъ семый. О записехъ и продажахъ.
Розделъ осмый. О тестаментехъ.
Розделъ девятый. О подкоморых в поветех и о правах земленых, о границах и о межах.
Розделъ десятый. О пущу, о ловы, о дерево бортное, о озера и сеножати.
Розделъ одинадцатый. О кгвалтехъ, о боех и о головщызнахъ шляхецкихъ.
Розделъ дванадцатый. О головщызнахъ и навезкахъ людей посполитыхъ и о таких людех и челяди, которая от панов своих отходитъ, также и о слугах прыказных.
Розделъ третiйнадъцать. О грабежохъ и навезкахъ.
Розделъ четвертыйнадъцать. О злодействе всякого стану.
7. Уніі Вялiкага Княства лIтоўскага з Польшчай
Унія спрыяла перапыненню працэсу анямечвання Польшчы, садзейнічала акаталічванню насельніцтва Вялiкага княства Лiтоўскага, узмацненню феадальнага прыгнету, дазваляла аб’яднаць сілы супраць нямецкай і татара-мангольскай. агрэсii. Унiя стала падставай для культурных i гандлёвых сувязяў народаў Еўропы i актывiзацыi вытворчых сiл.
Юрыдычна замацавана ў 3-х граматах: 1-я грамата выдадзена ад імя 47 польскіх феадалаў, якія надзялялі 47 феадалаў Вялiкага княства Лiтоўскага сваімі гярбамі і тым самым прымалі iх у гербавыя брацтвы.
У 2-ой грамаце 47 феадалаў ВКЛ прымалі гярбы і абяцалі быць з палякамi ў дружбе і саюзе, а у выпадку смерці вялікага князя Вітаўта абяцалі не выбіраць князя без iх згоды. У сваю чаргу палякi ў выпадку смерці Ягайлы таксама не павінны былі выбіраць новага караля без згоды лiтвiнаў i iнш.
У 3-яй грамаце Ягайла перадаваў уладу ў ВКЛ брату Скiргайлу.
Утваралася Рэч Паспалітая з агульным каралём i соймам – няўстойлiвая канфедэрацыя.
Аб’яднанне праваслаўнай і каталіцкай царквы Вялiкага княства Лiтоўскага пад уладай Папы Рымскага. Прадугледжвалася захаванне праваслаўнай абраднасці. Вынiкам стала ўзмацненне рэлiгiйнай варожасцi.
Крэўская ўнiя 1385 г.
Гарадзельская ўнія 1413 г.
Люблiнская ўнiя 1569 г.
Берасцейская – царкоўная ўнiя 1596 г.
8. РЭЧ ПАСПАЛIТАЯ
8.1. Склад Сойма Рэчы Паспалiтай пасля Люблiнскай ўнii 1569 г.
Сенат са 139 членаў (41-з Вялiкага княства Лiтоўскага)
Паны радныя:
15 духоўных паноў;
34 ваяводы (з iх 14 лiтвiнаў);
31 кашталян вялiкi;
49 кашталянаў меншых;
2 маршалкi (Польшчы);
2 канцляры;
2 падканцляры;
2 падскарбii;
2 маршалкi дворныя (Польшы i ВКЛ)
Пасольская iзба
на 2 дэпутаты ад паветаў, якiя выбiралiся на павятовых соймiках.
Верхняя палата – Сенат.
Нiжняя палата – Пасольская iзба.
Усяго членаў сойма – каля 270 асоб (з iх каля 85 з Вялiкага княства Лiтоўскага).
(Паводле Ф.Ι. Леантовiча).
8.2. падзелы рэчы паспалiтай
Першы падзел (жнiвень 1772)
Далучэнне да Расii Ιнфлянцкага ваяводства, значнай часткi Полацкага ваяводства i ўсходняй часткi Рэчыцкага павета Мiнскага ваяводства i амаль поўнасцю – Вiцебскага i Мсцiслаўскага ваяводстваў.
Утвораны Магiлёўская i Пскоўская губернi (у 1776 г. з Пскоўскай вылучаны беларускiя паветы i ўтворана Полацкая губерня).
Другi падзел (студзень 1793)
Далучэнне да Расii цэнтральнай часткi Беларусi з гарадамi: Мiнск, Барысаў, Слуцк, Нясвiж, Тураў, Пiнск i iнш.
Утворана Мiнская губерня
Трэцi падзел (кастрычнiк 1795)
Далучэнне да Расii заходнiх паветаў Беларусi з гарадамi: Брэст, Навагрудак, Гродна, Вiльня i iнш.
Утворана Вiленская i Слонiмская губернi.
9. БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ РАСΙйскай ΙмперыΙ
9.1. Адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусi пасля далучэння да Расii
Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалiтай губернi ў 1772 г.:
Пскоўская – 5 правiнцый
Магiлёўская – 4 правiнцыi
Полацкая, 11 уездаў (вылучана з Пскоўскай)
Магiлёўская – 12 уездаў
Беларуская
Мiнская
Лiтоўская
Полацкая
Магiлёўская
Мiнская
Слонимская
Вiленская
Вiцебская
Мiнская
Магiлёўская
Гродненская
Вiленская
у 1776 г.:
Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалiтай у 1793 г. утвораны губернi:
Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалiтай у 1795 г. утвораны губернi:
у 1801 г.:
9.2. Мясцовыя органы ўлады на Беларусi ў пачатку XIX ст.
У генерал-губернатарстве
генерал – губернатар
намеснiцкае кiраванне
У губернi
губернатар
губернскае кiраванне
вiцэ-губернатар
казённая палата
прыказ грамадскага прыгляду
урачэбная ўправа
паштамт
службовыя асобы
губернскi пракурор, губернскi землямер, губернскi доктар, губернскi архiтэктар, губернскi пачмейстар i iншыя.
У павеце (уездзе)
паштовы дом
уезднае казначэйства
капiтан-iспраўнiк
нiжнi земскi суд
службовыя асобы
уездныя страпчыя, уездны землямер, уездны лекар, уездны пачмейстар i iншыя.
у горадзе
гарадскi магiстрат
гараднiчы
гарадское кiраванне
9.3. Сялянская рэформа 1861 г. на Беларусi
Губернi
Вiцебская, Магiлёўская
Вiленская, Гродзенская, Мiнская
Асноўныя нарматыўныя акты
Манiфест «О всемилостивейшем даровании крепостным людям прав состояния свободных сельских обывателей и обустройстве их быта» ад 19 лютага 1861 г.
Агульнае палажэнне аб сялянах, якiя выйшлi з прыгоннай залежнасцi ад 19 лютага 1861 г.
Мясцовае палажэнне «О поземельном устройстве крестьян, водворенных на помещичьих землях в губерниях великорусских, новороссийских и белорусских» ад 19 лютага 1861 г.
Мясцовае палажэнне «О поземельном устройстве крестьян, водворенных на помещичьих землях в литовских губерниях и части губерний Западной Белоруссии» ад 19 лютага 1861 г.
9.4. Судовая рэформа 1864 г. на Беларусi
Расiйскiя нарматыўныя акты аб судовай рэформе:
ад 20 лiстапада 1864 г.:
«Учреждение судебных установлений»,
«Устав уголовного судопроизводства»,
«Устав гражданского судопроизводства»,
«Устав о наказаниях, налагаемых мировыми судьями»
ад 9 кастрычнiка 1865 г.:
«Положение о введении в действие судебных уставов»
Новыя прагрэсiўныя прынцыпы судовага ладу i судаводства па судовай рэформе 1864 г.
выбарнасць суддзяў
галоснасць судаводства
вуснасць судовага працэсу
спаборнасць судовага працэсу
Заснаванне iнстытута судовых следчых
аддзяленне суда ад адмiнiстрацыi
незалежнасць суддзяў
заснаванне iнстытута адвакатуры
заснаванне iнстытута прысяжных засядацеляў
законнасць у дзейнасцi судоў
Судовыя органы на Беларусi па судовай рэформе
мiравыя суды (уведзены ў 1871 г.)
акруговыя суды (уведзены ў 1883 г.)
Магiлёўскi,
Вiцебскi,
Вiленскi,
Гродзенскi,
Мiнскi
Вiненская судовая палата (уведзена ў 1883 г.)
дэпартаменты:
крымiнальных спраў
грамадзянскiх спраў
9.5. земская рэформа 1864 г. на беларусi
Палажэнне аб губернскiх i ўездных земскiх установах ад 1 студзеня 1864 г.
На Беларусi ўведзена ў 1903 г. з некаторымi зменамi i скарачэннямi, канчаткова ў 1911 г.
Органы:
губернскiя земскiя сходы i управы;
уездныя земскiя сходы i управы
Гарадавое палажэнне ад 16 чэрвеня 1870 г.
Уведзена на Беларусi ў 1875 г.
Органы самакiравання
гарадскiя думы, гарадскiя ўправы
асноўная кампетенцыя
валоданне пэўнай маёмасцю i грашовымi зборамi мясцовага значэння
заведванне мясцовымi дабрачыннымi ўстановамi
утрыманне пабудоў, шляхоў зносiн са сродкаў органаў самакiравання
адукацыя i ахова народнага здароўя
пытаннi народнага харчавання
садзейнiчала развiццю аграрнай культуры i iнш.
9.6. Гарадская рэформа 1870 г.
9.7. палiтычныя плынi ў перыяд нацыянальна-вызваленчага паўстання 1863-1864 г.
«Белыя» – кансерватыўна-лiберальная плынь.
Спадзявалiся шляхам палiтычных камбiнацый дамагчыся ад царскага ўрада уступак у справе аднаўлення Рэчы Паспалiтай. Выступалi супраць узброенага паўстання.
«Чырвоныя» – дэмакратычная плынь. Выступалi за ўзброеную барацьбу супраць самаўладдзя, нацыянальнае вызваленне i дэмакратычныя пераўтварэннi.
«правая» – шляхецка-рэвалюцыйная частка выступала з палавiнчатай сацыяльнай i нацыянальнай праграмай (кампенсацыя памешчыкам за зямлю ў выпадку яе перадачы сялянам i iнш.
«левая» –рэвалюцыйна-дэмакратычная частка выступала за права народаў на самавызначэнне, саюз усiх рэвалюцыйных сiл, лiквiдацыю памешчыцкага землеўладання.
Цэнтральны нацыянальны камiтэт (Варшава, 1862 г. ) Потым часовы нацыянальны урад Рэчы Паспалiтай.
Камiтэт руху (Вiльня, 1861) – Лiтоўскi правiнцыяльны камiтэт (1862 г.)
Потым – часовы правiнцыяльны урад Лiтвы i Беларусi.
Рэарганiзацыя Часовага правiнцыяльнага ўрада Лiтвы i Беларусi ў Аддзел кiраўнiцтва правiнцыямi Лiтвы (1863 г.).
9.8. Кiраўнiцтва паўстаннем
10. Устанаўленне Савецкай улады на Беларусi
10.1. Абласны выканаўчы камiтэт Заходняй вобласцi i фронта (Аблвыкамзах)