82

Кон№8 зертханалық жұмыс

Тақырып: Жоғары жиілікті (ЖЖ), аса (АЖЖ) және ультра жоғары жиілікті (УЖЖ) токтарды қолдануға негізделген терапевтикалық техника.

Мақсаты: Жоғары жиілікті физиотерапевтік аппаратураның жұмыс істеу принциптерін, тұрлерін оқып білу және оларды медико-биологиялық практикада қолдану.

Оқыту мақсаты: УЖЖ аппаратының құрылысын және жұмыс істеу принципін, жоғары жиілікті токтың диэлектриктерге және электролиттерге әсерін, жоғары жиілікті өрістің электродтар арасында таралуын оқып білу.

£¼рал – жабды³тар: УЖЖ аппараты, электрл¿к диполь, микро-амперметр, электролит ж±не диэлектрик ерт¿нд¿с¿, термометр.

1.Теориядан ³ыскаша ма²л¼мат

УЖЖ аппараты, ультражо²ары жи¿л¿кт¿ электрл¿к ºр¿спен емдеуге ³олданылады. УЖЖ аппараты, терапиялы³ тербелмел¿ контурмен индуктивт¿ байланыс³ан (жи¿л¿г¿ =40,68 ), электрлїк тербелмелї генератор.

Э лектрлїк тербелїс емдеу-ш¿дегї электрод пен тера-пиялыі контурдыµ араñ-ындаІы кеµїстїкке ультра-жоІары жиїлїктї электр єрїсїí іолдану Ѕшїн іажет. УЖЖ аппараттыµ ±ртЅрлї конструкциясы бар ж±не олар терапиялыі контурда іуаттары ±ртЅрлї электрлїк тербелїстерге есептелген электрлїк тербелїстердїµ іуаты 30, 80, 300 Âт болуы мЅмкїн.

1 – сурет

УЖЖ аппаратыныµ барлыІы да белгїлї бїр электрлїк схемаІа негїзделїп жасалынІан.

2. УЖЖ – 4 аппаратыныµ электрл¿к сызба – н¼с³асы

Медициналыі маісатіа негїзделїп жасалынІан УЖЖ – 4 аппараттыµ принципиалды сызба – нјсіасын іарастырайыі. 1 – суретте кєрсетїлген сызба – нјсіаны бїрнеше бєлїктерге бєлуге болады: а) ³оректену блог¿, б) ºлшейт¿н электрл¿к тербел¿с генераторы, в) терапиялы³ контур.

УЖЖ генераторыныµ ерекшел¿г¿, онда тербелмел¿ контурдыµ ³¼рамына электрод аралы³ сыйымдылы³ шамдары енг¿з¿лген, ал контур бер¿лген жи¿л¿кке ºзгерт¿п ³ою²а м½мк¿нд¿к жасайтын, сыйымдылы²ы (С) мейл¿нше аз ³осымша енг¿з¿лген конденсатор деп аталады. £осымша енг¿з¿лген конденсатордыµ ж±не электрод аралы³ сыйымдылы³ шамдарыныµ шамалары б¿рдей д±режеде болады, я²ни б¿рнеше онда²ан пикофарада²а теµ.

£оректену блог¿. £оректену блог¿н¿µ ³¼рамына б¿р¿нш¿ орамы ж±не ек¿ ек¿нш¿ ретт¿к орамы бар трансформатор к¿ред¿. Б¿р¿нш¿ орам КС кернеу кºз¿нен ж±не б¿р – б¿р¿не т¿збектей жал²ана алатын (кернеу кºз¿ 220 В) немесе параллель жал²ана алатын (кернеу кºз¿ 127 В) ек¿ орамнан т¼рады. Ек¿нш¿ ретт¿к орам – ек¿ ( ж±не ) генераторлы³ шамдардан т¼ратын накальды³ ж±не анодты³ т¿збектер ½ш¿н ж¼мыс жасайды. (Конструкциясы кºнерген УЖЖ аппараттарында, мысалы УЖЖ – 2 – М аппаратында кернеу трансформатордыµ ек¿нш¿ ретт¿к орамынан алынады. Б¼л алын²ан кернеу генераторлы³ шамалардыµ анодты³ т¿збег¿н ³оректент¿ру ½ш¿н пайдалынады).

Айнымалы кернеу генераторлы³ шамдардыµ анодына дроссель ДР ар³ылы бер¿лед¿, ал катод³а ºлшег¿ш прибор (A) ар³ылы бер¿лед¿, сосын ±р¿ ³арай жерге бер¿лед¿.

УЖЖ аппаратыныµ генераторлы³ сызба – н¼с³асына ³оректенд¿ру кез¿нде т½зетк¿шт¿µ сызба – н¼с³асынсыз ток кºз¿нен алынатын жо²ары жи¿л¿ктег¿ электрл¿к тербел¿стерд¿µ кейб¿р б¿рнеше ерекшел¿ктер¿ бар:

Á¿ð¿íø¿äåí: трансформатордан анодты³ шамдар²а оµ потенциал бер¿лген кезде, генераторлы³ шамдар тек ³ана айнымалы кернеуд¿µ жарты периодына ²ана ж¼мыс ¿стейд¿, ал бас³а жарты периодына шамдар сºнед¿ ж±не генерация ж½рмейд¿.

Åê¿íø¿äåí: генераторда пайда болатын тербел¿с амплитудасы ток кºз¿ кернеу¿н¿µ ж¼мыс ¿стей алатын жарты периодына, ток кºз¿ кернеу¿н¿µ лезд¿к м±н¿мен ауысады – я²ни ж¼мыс ¿стей алатын жарты периодтыµ басында нульден, оныµ ортасына дей¿н максимум²а ºсед¿ ж±не ³айтадан нульге дей¿н азая отырып ж¼мыс ¿стей алатын жарты периодтыµ соµына келед¿. Сонымен ультражо²ары жи¿л¿кт¿ электрл¿к тербел¿стер бер¿лген жа²дайда модулирленген сипаттама алады, жи¿л¿г¿ 50 Гц – ке теµелед¿.

Егер УЖЖ аппараттыµ шамдарын т½зет¿лген кернеумен ³оректенд¿рет¿н болса, я²ни т¼ра³ты токпен – тербел¿с амплитудасы УЖЖ аппаратыныµ ж¼мыс ережес¿н ºзгертпеген жа²дайда т¼ра³ты болып ³алады – тербел¿ст¿µ т½р¿ ºшпейт¿н тербел¿ске ауысады.

УЖЖ ºшпейт¿н тербел¿с генераторы. УЖЖ тербел¿с генераторы ек¿ тактылы сызба – н¼с³а нег¿з¿нде ³¼рыл²ан. Ек¿ такт¿л¿ генератор, жай ек¿ б¿р такт¿л¿ генератордыµ ³осындысынан т¼рады. Ек¿ такт¿л¿ генераторда анодтыµ тербелмел¿ контуры, ³оректену накалы ж±не аноды, ток т¿збег¿не жал²анатын R кедерг¿с¿, ек¿ б¿р такт¿л¿ генераторлар²а б¿рдей. Ы²ысу кедерг¿с¿ деп аталатын кедерг¿ R, ж±не шамдары торларыныµ екеу¿нде де катодпен салыстыр²анда тер¿с потенциал ту²ыза алады. Б¼ндай тер¿с ы²ысу потенциалы, кедерг¿дег¿ потенциалдардыµ тºмендеу есеб¿нен пайда болады, я²ни тордан катод³а ³арай ³оз²ал²ан электродтардыµ ³оз²алыс бºл¿г¿, ³арама - ³арсы ба²ытта ³оз²алатын оµ зарядтардыµ а²ысына эквивалентт¿ болады.

LC анодты³ контур²а анодты³ кернеу беру кез¿нде шамасы жа²ынан теµ, таµбасы жа²ынан ³арама - ³арсы индуктивт¿л¿г¿ L катушкада ж±не сыйымдылы²ы C конденсаторда потенциалдардыµ периодтыµ ºзгер¿с¿мен б¿рге ж½рет¿н электрл¿к тербел¿с пайда болады. Егерде конденсатордыµ жо²ары пластинкасында потенциал оµ болса, онда оныµ тºменг¿ пластинкасында потенциал тер¿с болады. Анод ж±не тордыµ арасында²ы сыйымдылы³ байланысы ар³ылы, потенциал тербел¿с¿ ж±не шамдарыныµ торына (сеткасына) бер¿лед¿. Б¼л мынаны кºрсетед¿, я²ни жо²ары шамы ашы³ болса, онда тºменг¿ шамы (жабы³) сºн¿п т¼рады. Контурда ж½рет¿н тербел¿с периодыныµ бас³а жартысында генераторлы³ шамдардыµ торларында²ы потенциал, ³арама - ³арсы ба²ыт³а ºзгеред¿. Шамдар кезек кезек ж¼мыс ¿стейд¿, б¿р – б¿р¿мен салыстыр²анда фазалар ы²ысуы 180 - ³а теµ. Сонымен, егер б¿р¿нш¿ жарты периодына шамы ж¼мыс ¿стесе, ж±не катушканыµ жо²ар²ы жартысында²ы L контурында анодты³ ток жо²ары ³арай а²ады, периодтыµ ек¿нш¿ жартысында шамы ж¼мыс ¿стейд¿ ж±не катушканыµ тºменг¿ жартысында²ы L контурында анодты³ ток тºмен ³арай а²ады. Дегенмен ±рб¿р генераторлы³ шамдардыµ торында²ы (сеткасында²ы) потенциал, катушкада²ы электрл¿к тербел¿стерд¿µ кернеу¿мен L контурында с±йкестенд¿р¿лген, синус заµы бойынша ºзгерет¿н болса, онда анодты³ ток ±рб¿р периодтыµ жартысында, синусойдальды пульсация сипатына ие болады. L контурдыµ катушкасында²ы анодты³ токтыµ пульсациясы, LC тербелмел¿ контурында циркуляция жасайтын конденсаторды разрядтайтын тербелмел¿ токтардыµ ³осындысынан т¼рады. Сонымен LC контурында тербел¿ст¿µ жарты периодтарыныµ екеу¿нде де анодты³ ³оректену кºз¿нен энергия бер¿л¿п отырады ж±не контурда ультражо²ары жи¿л¿кт¿ ºлшейт¿н электрл¿к тербел¿стер ½нем¿ ¼сталып т¼рады.

Контурда пайда болатын тербел¿с кернеу¿ ½нем¿ шамдардыµ бас³арушы торларына бер¿лет¿н бол²анды³тан, онда шамдардыµ к½шейтуш¿ ±сер¿н¿µ салдарынан, б¼л тербел¿с кернеу¿ ³айтадан бер¿лед¿. Контурдыµ катушкасынан к½шейт¿лген тербел¿с кернеу¿ сыйымдылы³ байланыстары ар³ылы ³айтадан шамдардыµ торына кел¿п т½сед¿ де, ³айтадан к½шейед¿ ж±не ±р¿ ³арай ж½р¿п отырады. Тербел¿с амплитудасы генераторлы³ шамдардыµ ³аны²у тогыныµ шамасын шектейт¿н белг¿л¿ б¿р соµ²ы шама²а дей¿н ºсед¿.

£уаты ½лкен УЖЖ аппараттарында, (мысалы, УЖЖ – 300) генераторында пайда болатын электрл¿к тербел¿стер, шамы бар к½шейтк¿шт¿µ б¿р каскадыныµ кºмег¿ ар³ылы, та²ы да к½шейед¿. Б¼ндай аппараттарды ³олдану, экрандал²ан камерасы бар бºлмелерде р¼³сат ет¿лед¿.