Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Гуревич А.Я. - Старшая и Младшая Эдда.doc
Скачиваний:
4
Добавлен:
25.11.2019
Размер:
2.84 Mб
Скачать

Vituð ér enn - eða hvat?

Под тем корнем ясеня, что на небе, течет источник, почитаемый за самый священный, имя ему Урд. Там место судбища богов. Каждый день съезжаются туда асы по мосту Биврёст. Этот мост называют еще Мостом Асов. Кони асов зовутся так: Слейпнир, лучший из них, он принадлежит Одину, этот конь о восьми ногах. Второй конь — Веселый, третий — Золотистый, четвертый — Светящийся, пятый — Храпящий, шестой — Серебристая Челка, седьмой — Жилистый, восьмой — Сияющий, девятый — Мохноногий, десятый — Золотая Челка, а Легконогий — одиннадцатый. Конь Бальдра был сожжен вместе с ним, а Тор приходит к месту судбища пешком и переправляется вброд через реки, которые зовутся так:

Þriðja rót asksins stendr á himni, ok undir þeiri rót er brunnr sá er mjök er heilagr er heitir Urðarbrunnr. Þar eiga goðin dómstað sinn. Hvern dag ríða æsir þangat upp um Bifröst. Hon heitir ok ásbrú. Hestar ásanna heita svá: Sleipnir er beztr, hann á Óðinn. Hann hefir átta fætr. Annar er Glaðr, þriði Gyllir, fjórði Glenr, fimmti Skeiðbrimir, sjötti Silfrintoppr, sjöundi Sinir, átti Gísl, níundi Falhófnir, tíundi Gulltoppr, ellifti Léttfeti. Baldrs hestr var brenndr með honum. En Þórr gengr til dómsins ok veðr ár þær, er svá heita:

Кермт и Эрмт

и Керлауг обе

Тор вброд переходит

в те дни, когда асы

вершат правосудье

у ясеня Иггдрасиль;

в ту пору священные

воды кипят,

пламенеет мост асов».

Körmt ok Örmt

ok Kerlaugar tvær,

þær skal Þórr vaða

dag hvern,

er hann dæma ferr

at aski Yggdrasils,

því at ásbrú

brenn öll loga,

heilög vötn hlóa."

Тогда сказал Ганглери: «Разве Биврёст охвачен пламенем?»

Þá mælti Gangleri: "Brenn eldr yfir Bifröst?"

Высокий говорит: «Тот красный цвет, что ты видишь в радуге, — это жаркое пламя. Инеистые великаны и великаны гор захватили бы небо, если бы путь по Биврёсту был открыт для всякого. Много прекрасных мест на небе, и все они под защитой богов. Под тем ясенем у источника стоит прекрасный чертог, и из него выходят три девы. Зовут их Урд, Верданди и Скульд. Эти девы судят людям судьбы, мы называем их норнами. Есть еще и другие норны, те, что приходят ко всякому младенцу, родившемуся на свет, и наделяют его судьбою. Некоторые из них ведут свой род от богов, другие — от альвов и третьи — от карлов. Так здесь об этом сказано:

Hárr segir: "Þat, er þú sérð rautt í boganum, er eldr brennandi. Upp á himin mundu ganga hrímþursar ok bergrisar, ef öllum væri fært á Bifröst, þeim er fara vilja. Margir staðir eru á himni fagrir, ok er þar allt guðleg vörn fyrir. Þar stendr salr einn fagr undir askinum við brunninn, ok ór þeim sal koma þrjár meyjar, þær er svá heita: Urðr, Verðandi, Skuld. Þessar meyjar skapa mönnum aldr. Þær köllum vér nornir. Enn eru fleiri nornir, þær er koma til hvers barns, er borit er, at skapa aldr, ok eru þessar goðkunnigar, en aðrar álfa ættar, en inar þriðju dverga ættar, svá sem hér segir:

Различны рожденьем

норны, я знаю —

их род не единый:

одни от асов,

от альвов иные,

другие от Двалина».

Sundrbornar mjök

segi ek at nornir vera,

eigu-t þær ætt saman;

sumar eru áskunngar,

sumar eru álfkunngar,

sumar dætr Dvalins."

Молвил тогда Ганглери: «Если норны раздают судьбы, то очень неравно они их делят: у одних жизнь в довольстве да почете, а у других — ни доли, ни воли; у одних жизнь долга, у других — коротка».

Þá mælti Gangleri: "Ef nornir ráða örlögum manna, þá skipta þær geysi ójafnt, er sumir hafa gott líf ok ríkuligt en sumir hafa lítit lén eða lof, sumir langt líf, sumir skammt."

Высокий отвечает: «Добрые норны и славного рода наделяют доброю судьбою. Если же человеку выпали на долю несчастья, так судили злые норны».

Hárr segir: "Góðar nornir ok vel ættaðar skapa góðan aldr, en þeir menn, er fyrir ósköpum verða, þá valda því illar nornir."

16. Еще о ясене

16. Enn frá askinum.

Тогда спросил Ганглери: «Что же еще можно поведать о том ясене?»

Þá mælti Gangleri: "Hvat er fleira at segja stórmerkja frá askinum?"

Высокий говорит: «Многое можно о нем сказать. В ветвях ясеня живет орел, обладающий великой мудростью. А меж глаз у него сидит ястреб Ведрфёльнир. Белка по имени Грызозуб снует вверх и вниз по ясеню и переносит бранные слова, которыми осыпают друг друга орел и дракон Нидхёгг. Четыре оленя бегают среди ветвей ясеня и объедают его листву. Их зовут Даин, Двалин, Дунейр, Дуратрор. И нет числа змеям, что живут в потоке Кипящий Котел вместе с Нидхёггом. Так здесь об этом сказано:

Hárr segir: "Margt er þar af at segja. Örn einn sitr í limum asksins, ok er hann margs vitandi, en í milli augna honum sitr haukr, sá er heitir Veðurfölnir. Íkorni sá, er heitir Ratatoskr, renn upp ok niðr eptir askinum ok berr öfundarorð milli arnarins ok Níðhöggs, en fjórir hirtir renna í limum asksins ok bíta barr. Þeir heita svá: Dáinn, Dvalinn, Duneyrr, Duraþrór. En svá margir ormar eru í Hvergelmi með Níðhögg, at engi tunga má telja. Svá segir hér:

Не ведают люди,

какие невзгоды

у ясеня Иггдрасиль:

корни ест Нидхёгг,

макушку — олень,

ствол гибнет от гнили.

Askr Yggdrasils

drýgir erfiði

meira en menn vitt;

hjörtr bítr ofan,

en á hliðu fúnar,

skerðir Níðhöggr neðan.

И еще:

Svá er enn sagt:

Глупцу не понять,

сколько ползает змей

под ясенем Иггдрасиль:

Гоин и Моин —

Граввитнира дети, —

Грабак и Граввёллуд,

Офнир и Свафнир, —

они постоянно

ясень грызут.

Ormar fleiri liggja

und aski Yggdrasils

en þat of hyggi hverr ósviðra apa.

Góinn ok Móinn,

þeir eru Grafvitnis synir,

Grábakr ok Grafvölluðr,

Ófnir ok Sváfnir,

hygg ek, at æ myni

meiðs kvistum má.

И рассказывают, что норны, живущие у источника Урд, каждый день черпают из него воду вместе с той грязью, что покрывает его берега, и поливают ясень, чтоб не засохли и не зачахли его ветви. И так священна эта вода, что все, что ни попадает в источник, становится белым, словно пленка, лежащая под скорлупой яйца. Так здесь об этом сказано:

Enn er þat sagt, at nornir þær, er byggja við Urðarbrunn, taka hvern dag vatn í brunninum ok með aurinn þann, er liggr um brunninn, ok ausa upp yfir askinn, til þess at eigi skuli limar hans tréna eða fúna. En þat vatn er svá heilagt, at allir hlutir, þeir er þar koma í brunninn, verða svá hvítir sem hinna sú, er skjall heitir, er innan liggr við eggskurn, svá sem hér segir:

Ясень я знаю

по имени Иггдрасиль,

древо, омытое

влагой мутной,

росы от него

на долы нисходят;

над источником Урд

зеленеет он вечно.

Ask veit ek ausinn,

heitir Yggdrasill,

hárr baðmr heilagr,

hvíta auri,

þaðan koma döggvar,

er í dali falla;

stendr hann æ yfir grænn

Urðarbrunni.

Росу, выпадающую при этом на землю, люди называют медвяной, и ею кормятся пчелы. Две птицы живут в источнике Урд, их называют лебедями, и отсюда пошла вся порода птиц, что так называется».

Sú dögg, er þaðan af fellr á jörðina, þat kalla menn hunangfall, ok þar af fæðast býflugur. Fuglar tveir fæðast í Urðarbrunni. Þeir heita svanir, ok af þeim fuglum hefir komit þat fuglakyn, er svá heitir."

17. О главных жилищах богов

17. Höfuðstaðir goðanna.

Тогда спросил Ганглери: «Много чудесного можешь ты поведать о небе. Что там еще есть замечательного, кроме источника?»

Þá mælti Gangleri: "Mikil tíðendi kannt þú at segja af himninum. Hvat er þar fleira höfuðstaða en at Urðarbrunni?"

Высокий отвечает: «Немало там великолепных обиталищ. Есть среди них одно — Альвхейм. Там обитают существа, называемые светлыми альвами. Темные альвы живут в земле, у них иной облик и совсем иная природа. Светлые альвы обликом своим прекраснее солнца, а темные — чернее смолы. Есть там еще жилище, называемое Брейдаблик, и нет его прекраснее. Есть и другое, что зовется Глитнир. Стены его и столбы и колонны — все из красного золота, а крыша — серебряная. И есть еще жилище Химинбьёрг. Оно стоит на краю неба, в том месте, где Биврёст дугою своей упирается в небо. Есть еще большое жилище Валаскьяльв, им владеет Один. Его построили боги, и оно крыто чистым серебром. И есть в том чертоге Хлидскьяльв, так зовется престол. Когда восседает на нем Всеотец, виден ему оттуда весь мир. На южном краю неба есть чертог, что прекраснее всех и светлее самого солнца, зовется он Гимле. Он устоит и тогда, когда обрушится небо и погибнет земля, и во все времена будут жить в том чертоге хорошие и праведные люди. Так сказано о том в «Прорицании вёльвы»:

Hárr segir: "Margir staðir eru þar göfugligir. Sá er einn staðr þar, er kallaðr er Álfheimr. Þar byggvir fólk þat, er Ljósálfar heita, en Dökkálfar búa niðri í jörðu, ok eru þeir ólíkir þeim sýnum ok miklu ólíkari reyndum. Ljósálfar eru fegri en sól sýnum, en Dökkálfar eru svartari en bik. Þar er einn sá staðr, er Breiðablik er kallaðr, ok engi er þar fegri staðr. Þar er ok sá, er Glitnir heitir, ok eru veggir hans ok steðr ok stólpar af rauðu gulli, en þak hans af silfri. Þar er enn sá staðr, er Himinbjörg heita. Sá stendr á himins enda við brúarsporð, þar er Bifröst kemr til himins. Þar er enn mikill staðr, er Valaskjálf heitir. Þann stað á Óðinn. Þann gerðu goðin ok þöktu skíru silfri, ok þar er Hliðskjálfin í þessum sal, þat hásæti, er svá heitir, ok þá er Alföðr sitr í því sæti, þá sér hann of alla heima. Á sunnanverðum himins enda er sá salr, er allra er fegrstr ok bjartari en sólin, er Gimlé heitir. Hann skal standa, þá er bæði himinn ok jörð hefir farizt, ok byggja þann stað góðir menn ok réttlátir of allar aldir. Svá segir í Völuspá:

Чертог она видит

солнца чудесней,

на Гимле стоит он,

сияя золотом,

там будут жить

дружины верные,

вечное счастье

там суждено им».

Sal veit ek standa

sólu fegra,

gulli þakðan,

á Gimlé;

þar skulu dyggvar

dróttir byggja

ok um aldrdaga

ynðis njóta."

Тогда спросил Ганглери: «Что же будет защитой этому чертогу, когда пламя Сурта сожжет небеса и землю?»

Þá mælti Gangleri: "Hvat gætir þess staðar, þá er Surtalogi brennir himin ok jörð?"

Высокий отвечает: «Говорят, будто к югу над нашим небом есть еще другое небо, и зовется то небо Андланг, и есть над ним и третье небо — Видблаин, и, верно, на том небе и стоит этот чертог. Но ныне обитают в нем, как мы думаем, одни лишь светлые альвы».

Hárr segir: "Svá er sagt, at annarr himinn sé suðr ok upp frá þessum himni, ok heitir sá Andlangr, en inn þriði himinn sé enn upp frá þeim, ok heitir sá Víðbláinn, ok á þeim himni hyggjum vér þenna stað vera. En Ljósálfar einir, hyggjum vér, at nú byggi þá staði."

18. О происхождении ветра

18. Um uppruna vindsins.

Тогда спросил Ганглери: «Откуда берется ветер? Он так силен, что волнует океаны и раздувает пламя. Но как ни силен он, никто не может его увидеть, ибо удивительна его природа».

Þá mælti Gangleri: "Hvaðan kemr vindr? Hann er sterkr, svá at hann hrærir stór höf, ok hann æsir eld. En svá sterkr sem hann er, þá má eigi sjá hann, því er hann undarliga skapaðr."

Тогда отвечает Высокий: «Об этом я легко могу тебе поведать. На северном краю неба сидит великан по имени Пожиратель Трупов. У него облик орла. И когда он расправляет крылья для полета, из-под крыльев его подымается ветер. Так здесь об этом сказано:

Þá segir Hárr: "Þat kann ek vel at segja þér. Á norðanverðum himins enda sitr jötunn sá, er Hræsvelgr heitir. Hann hefir arnarham, en er hann beinir flug, þá standa vindar undan vængjum hans. Hér segir svá:

Хресвельг сидит

у края небес

в обличье орла;

он ветер крылами

своими вздымает

над всеми народами».

Hræsvelgr heitir,

er sitr á himins enda,

jötunn í arnar ham;

af hans vængjum

kveða vind koma

alla menn yfir."

19. О различии лета и зимы

19. Um mismun Sumars ok Vetrar.

Тогда спросил Ганглери: «Почему так несхожи меж собою зима и лето: лето жаркое, а зима холодная?»

Þá mælti Gangleri: "Hví skilr svá mikit, at sumar skal vera heitt, en vetr kaldr?"

Высокий отвечает: «Умный человек не спросил бы этого, ибо всякий может об этом рассказать. Но если уж ты столь малосведущ, что об этом не слыхивал, достойно похвалы, что ты предпочел задать один неразумный вопрос, а не оставаться невеждою в том, что следует знать всякому. Отец лета зовется Свасуд, он ведет безмятежную жизнь, и потому его именем называется также и все приятное. Отца же Зимы называют когда Виндлони, а когда Виндсваль. Он сын Васада, и все в их роду жестокосерды и злобны. Вот почему у Зимы такой нрав».

Hárr segir: "Eigi myndi svá fróðr maðr spyrja, því at þetta vitu allir at segja. En ef þú einn ert orðinn svá fávís at, eigi hefir þetta heyrt, þá vil ek þó þat vel virða, at heldr spyrir þú eitt sinn ófróðliga en þú gangir lengr duliðr þess, er skylt er at vita. Svásuðr heitir sá, er faðir Sumars er, ok er hann svá sællífr, svá at af hans heiti er þat kallat svásligt, er blítt er. En faðir Vetrar er ýmist kallaðr Vindlóni eða Vindsvalr. Hann er Vásaðar son, ok váru þeir áttungar grimmir ok svalbrjóstaðir, ok hefir Vetr þeira skaplyndi."

20. Об Одине и его именах

20. Frá Óðni ok nöfnum hans.

Тогда спросил Ганглери: «В каких же асов следует верить людям?»

Þá mælti Gangleri: "Hverjir eru æsir þeir er mönnum er skylt at trúa á?"

Высокий отвечает: «Есть двенадцать божественных асов».

Hárr segir: "Tólf eru æsir goðkunnigir."

И сказал Равновысокий: «Но и жены их столь же священны, и не меньше их сила».

Þá mælti Jafnhárr: "Eigi eru ásynjurnar óhelgari, ok eigi megu þær minna."

Тогда сказал Третий: «Один знатнее и старше всех асов, он вершит всем в мире, и как ни могущественны другие боги, все они ему служат, как дети отцу. Фригг — имя его жены, ей ведомы людские судьбы, хоть она и не делает предсказаний. Об этом сказано в том стихе, где сам Один говорит асу по имени Локи:

Þá mælti Þriði: "Óðinn er æðstr ok elztr ásanna. Hann ræðr öllum hlutum, ok svá sem önnur goðin eru máttug, þá þjóna honum öll svá sem börn föður en Frigg er kona hans, ok veit hon örlög manna, þótt hon segi eigi spár, svá sem hér er sagt, at Óðinn mælti sjálfr við þann ás, er Loki heitir:

Безумен ты, Локи,

зачем о злодействах

рассказ ты завел:

все судьбы Фригг,

я думаю, знает,

хоть в тайне хранит их.

Ærr ertu, Loki,

ok örviti,

hví né lezk-a þú, Loki?

Örlög Frigg,

hygg ek, at öll viti,

þótt hon sjálfgi segi.

Одина называют Всеотцом, ибо он отец всем богам. И еще зовут его Отцом Павших, ибо все, кто пал в бою, — его приемные сыновья. Им отвел он Вальгаллу и Вингольв, и зовут их эйнхериями. Одина зовут также Богом Повешенных, Богом Богов, Богом Ноши, и еще многими именами называл он себя, когда пришел к конунгу Гейррёду:

Óðinn heitir Alföðr, því at hann er faðir allra goða. Hann heitir ok Valföðr, því at hans óskasynir eru allir þeir, er í val falla. Þeim skipar hann Valhöll ok Vingólf, ok heita þeir þá Einherjar. Hann heitir ok Hangaguð ok Haftaguð, Farmaguð, ok enn hefir hann nefnzt á fleiri vega, þá er hann var kominn til Geirröðar konungs:

Звался я Грим,

звался я Ганглери,

Херьян и Хьяльмбери,

Текк и Триди,

Туд и Уд,

Хар и Хельблинди,

Hétumk Grímr

ok Gangleri,

Herjann, Hjalmberi,

Þekkr, Þriði,

Þuðr, Uðr,

Helblindi, Hárr,

Санн и Свипуль,

и Саннгеталь тоже,

Бильейг и Бальейг,

Бёльверк и Фьёльнир,

Хертейт и Хникар,

Гримнир и Грим,

Глапсвинн и Фьёльсвинн,

Saðr, Svipall,

Sanngetall,

Herteitr, Hnikarr,

Bileygr, Báleygr,

Bölverkr, Fjölnir,

Grímnir, Glapsviðr, Fjölsviðr,

Сидхётт, Сидскегг,

Сигфёдр, Хникуд,

Альфёдр, Вальфёдр,

Атрид и Фарматюр,

Оски и Оми,

Явнхар и Бивлинди,

Гёндлир и Харбард.

Свидур и Свидрир,

Яльк, Кьялар, Видур,

Трор, Игг и Тунд,

Вак и Скильвинг,

Вавуд и Хрофтатюр,

Вератюр, Гаут».

Síðhöttr, Síðskeggr,

Sigföðr, Hnikuðr,

Alföðr, Atríðr, Farmatýr,

Óski, Ómi,

Jafnhárr, Biflindi,

Göndlir, Hárbarðr,

Sviðurr, Sviðrir,

Jalkr, Kjalarr, Viðurr,

Þrór, Yggr, Þundr,

Vakr, Skilfingr,

Váfuðr, Hroftatýr,

Gautr, Veratýr."

Тогда сказал Ганглери: «Много прозваний вы ему дали! Верно, нужно быть великим ученым, чтобы разуметь, какие события послужили к возникновению этих имен».

Þá mælti Gangleri: "Geysimörg heiti hafit þér gefit honum, ok þat veit trúa mín, at þat mun vera mikill fróðleikr, sá er hér kann skyn ok dæmi, hverir atburðir hafa orðit sér til hvers þessa nafns."

Тогда отвечает Высокий: «Много нужно иметь знаний, чтобы об этом поведать. Но если сказать тебе покороче, большинство имен произошло оттого, что сколько ни есть языков на свете, всякому народу приходится переиначивать его имя на свой лад, чтобы по-своему молиться ему и призывать его. А некоторые из имен происходят от его деяний, и об этом говорится в древних сказаниях, и тебя не назовут ученым мужем, если ты не сможешь поведать о тех великих событиях».

Þá segir Hárr: "Mikil skynsemi er at rifja þat vandliga upp, en þó er þér þat skjótast at segja, at flest heiti hafa verit gefin af þeim atburð, at svá margar sem eru greinir tungnanna í veröldinni, þá þykjast allar þjóðir þurfa at breyta nafni hans til sinnar tungu til ákalls ok bæna fyrir sjálfum sér, en sumir atburðir til þessa heita hafa gerzt í ferðum hans, ok er þat fært í frásagnir, ok muntu eigi mega fróðr maðr heita, ef þú skalt eigi kunna segja frá þeim stórtíðendum."

21. Об Аса-Торе

21. Frá Ása-Þór.

Тогда сказал Ганглери: «А как зовут других богов? И каковы их деяния? И чем они прославлены?»

Þá mælti Gangleri: "Hverr eru nöfn annarra ásanna, eða hvat hafast þeir at, eða hvat hafa þeir gert til frama?"

Высокий отвечает: «Во главе их стоит Тор, который зовется также Аса-Тор или Эку-Тор. Он сильнейший изо всех богов и людей. Трудвангар зовутся его владения, а чертог его называется Бильскирнир. В этом чертоге пять сотен покоев и еще сорок. Он больше всех домов, что когда-либо строили люди. Так говорится об этом в «Речах Гримнира»:

Hárr segir: "Þórr er þeira framast, sá er kallaðr er Ása-Þórr eða Öku-Þórr. Hann er sterkastr allra goðanna ok manna. Hann á þar ríki, er Þrúðvangar heita, en höll hans heitir Bilskirnir. Í þeim sal eru fimm hundruð gólfa ok fjórir tigir. Þat er hús mest, svá at menn viti. Svá segir í Grímnismálum:

Пять сотен палат

и сорок еще

Бильскирнир вмещает;

из всех чертогов

владеет мой сын

самым просторным.

Fimm hundruð golfa

ok umb fjórum tögum,

svá hygg ek Bilskirni með bugum;

ranna þeira,

er ek reft vita,

míns veit ek mest magar.

У Тора есть два козла — Скрежещущий Зубами и Скрипящий Зубами и колесница, на которой он ездит; козлы же везут эту колесницу. Потому-то он зовется он Эку-Тор. Есть у него и еще три сокровища. Одно из них — молот Мьёлльнир. Инеистые великаны и горные исполины чуют молот, лишь только он занесен. И не диво: он проломил череп многим их предкам и родичам. И другим бесценным сокровищем владеет Тор — Поясом Силы. Лишь только он им опояшется, вдвое прибудет божественной силы. Третье его сокровище — это железные рукавицы. Не обойтись ему без них, когда хватается он за молот! И нет такого мудреца, чтобы смог перечесть все его великие подвиги. И столько всего могу я тебе о нем порассказать, что утечет немало времени, прежде чем будет поведано все, что я знаю».

Þórr á hafra tvá, er svá heita: Tanngnjóstr ok Tanngrisnir, ok reið þá, er hann ekr, en hafrarnir draga reiðna. Því er hann kallaðr Öku-Þórr. Hann á ok þrjá kostgripi. Einn þeira er hamarrinn Mjöllnir, er hrímþursar ok bergrisar kenna, þá er hann kemr á loft, ok er þat eigi undarligt. Hann hefir lamit margan haus á feðrum eða frændum þeira. Annan grip á hann beztan, megingjarðar. Ok er hann spennir þeim um sik, þá vex honum ásmegin hálfu. Inn þriðja hlut á hann, þann er mikill gripr er í. Þat eru járnglófar. Þeira má hann eigi missa við hamarsskaftit. En engi er svá fróðr, at telja kunni öll stórvirki hans., en segja kann ek þér svá mörg tíðendi frá honum, at dveljast munu stundirnar, áðr en sagt er allt, þat er ek veit."

22. О Бальдре

22. Frá Baldri.

Тогда молвил Ганглери: «Хотел бы я расспросить и об остальных асах».

Þá mælti Gangleri: "Spyrja vil ek tíðinda af fleirum ásunum."

Высокий говорит: «Второй сын Одина — это Бальдр. О нем можно сказать только доброе. Он лучше всех, и его все прославляют. Так он прекрасен лицом и так светел, что исходит от него сияние. Есть растение, столь белоснежное, что равняют его с ресницами Бальдра, из всех растений оно самое белое. Теперь ты можешь вообразить, насколько светлы и прекрасны волосы его и тело. Он самый мудрый из асов, самый сладкоречивый и благостный. Но написано ему на роду, что не исполнится ни один из его приговоров. Он живет в месте, что зовется Брейдаблик, на небесах. В этом месте не может быть никакого порока, как здесь об этом сказано:

Hárr segir: "Annarr sonr Óðins er Baldr, ok er frá honum gott at segja. Hann er beztr, ok hann lofa allir. Hann er svá fagr álitum ok bjartr, svá at lýsir af honum, ok eitt gras er svá hvítt, at jafnat er til Baldrs brár. Þat er allra grasa hvítast, ok þar eptir máttu marka fegurð hans bæði á hár ok á líki. Hann er vitrastr ásanna ok fegrst talaðr ok líknsamastr, en sú náttúra fylgir honum, at enginn má haldast dómr hans. Hann býr þar, sem heitir Breiðablik. Þat er á himni. Í þeim stað má ekki vera óhreint, svá sem hér segir:

Брейдаблик зовется.

Бальдр там себе

построил палаты;

на этой земле

злодейств никаких

не бывало от века.

Breiðablik heita,

þar er Baldr hefir

sér of görva sali,

á því landi,

er ek liggja veit

fæsta feiknstafi.

23. О Ньёрде и Скади

23. Frá Nirði ok Skaða.

Имя третьего аса — Ньёрд. Он живет на небе, в том месте, что зовется Ноатун. Он управляет движением ветров и усмиряет огонь и воды. Его нужно призывать в морских странствиях и промышляя морского меря и рыбу. Столько у него богатств, что он может наделить землями и всяким добром любого, кто будет просить его об этом. Он родился в Стране Ванов, но ваны отдали его богам как заложника, а от асов взамен взяли Хёнира. На этом боги и ваны помирились. Ньёрд взял в жены Скади, дочь великана Тьяци. Скади хочет поселиться там, где жил ее отец, в горах, в месте, что зовется Трюмхейм, Ньёрд же хочет жить у моря. И они порешили, что девять суток они станут жить в Трюмхейме, а другие девять оставаться в Ноатуне.

Inn þriði áss er sá er kallaðr, er Njörðr. Hann býr á himni, þar sem heitir Nóatún. Hann ræðr fyrir göngu vinds ok stillir sjá ok eld. Á hann skal heita til sæfara ok til veiða. Hann er svá auðigr ok fésæll, at hann má gefa þeim auð landa eða lausafjár er, Á hann skal til þess heita. Eigi er Njörðr ása ættar. Hann var upp fæddr í Vanaheimi, en Vanir gísluðu hann goðunum ok tóku í mót at gíslingu þann, er Hænir heitir. Hann varð at sætt með goðunum ok Vönum. Njörðr á þá konu, er Skaði heitir, dóttir Þjaza jötuns. Skaði vill hafa bústað þann, er átt hafði faðir hennar, þat er á fjöllum nökkurum, þar sem heitir Þrymheimr, en Njörðr vill vera nær sæ. Þau sættust á þat, at þau skyldu vera níu nætr í Þrymheimi, en þá aðrar níu at Nóatúnum.

Но, вернувшись раз с гор в Ноатун, так промолвил Ньёрд:

En er Njörðr kom aftr til Nóatúna af fjallinu, þá kvað hann þetta:

Не любы мне горы,

хоть я и был там

девять лишь дней.

Я не сменяю

клик лебединый

на вой волков.

Leið erumk fjöll,

vark-a ek lengi á,

nætr einar níu;

ulfa þytr

mér þótti illr vera

hjá söngvi svana.

Тогда Скади сказала так:

Þá kvað Skaði þetta:

Спать не дают мне

птичьи крики

на ложе моря,

всякое утро

будит меня

морская чайка.

Sofa ek né máttak

sævar beðjum á

fugls jarmi fyrir;

sá mik vekr,

er af víði kemr,

morgun hverjan már.

Тогда вернулась Скади в горы и поселилась в Трюмхейме. И часто встает она на лыжи, берет лук и стреляет дичь. Ее называют богиней лыжницей. Так об этом сказано:

Þá fór Skaði upp á fjall ok byggði í Þrymheimi, ok ferr hon mjök á skíðum ok með boga ok skýtr dýr. Hon heitir öndurgoð eða öndurdís. Svá er sagt:

Трюмхейм зовется,

где некогда Тьяци

турс обитал;

там Скади жилище,

светлой богини,

в доме отцовом.

Þrymheimr heitir,

er Þjazi bjó,

sá inn ámáttki jötunn;

en nú Skaði byggvir,

skír brúðr goða,

fornar toftir föður.

24. О Фрейре и Фрейе

24. Frá Frey ok Freyju.

В Ноатуне у Ньёрда родилось двое детей: сына звали Фрейром, а дочку Фрейей. Были они прекрасны собою и могущественны. Нет аса славнее Фрейра, ему подвластны дожди и солнечный свет, а значит, и плоды земные, и его хорошо молить об урожае и о мире. От него зависит и достаток людей. Фрейя же — славнейшая из богинь. Владения ее на небе зовутся Фолькванг. И когда она едет на поле брани, ей достается половина убитых, а другая половина — Одину, как здесь о том говорится:

Njörðr í Nóatúnum gat síðan tvau börn. Hét annat Freyr, en dóttir Freyja. Þau váru fögr álitum ok máttug. Freyr er inn ágætasti af ásum. Hann ræðr fyrir regni ok skini sólar ok þar með ávexti jarðar, ok á hann er gott at heita til árs ok friðar. Hann ræðr ok fésælu manna. En Freyja er ágætust af ásynjum. Hon á þann bæ á himni, er Fólkvangr heitir. Ok hvar sem hon ríðr til vígs, þá á hon hálfan val, en hálfan Óðinn, svá sem hér segir:

Фолькванг зовется,

там Фрейя решает,

где сядут герои;

поровну воинов,

в битве погибших,

с Одином делит».

Folkvangr heitir,

en þar Freyja ræðr

sessa kostum í sal;

halfan val

hon kýss á hverjan dag,

en halfan Óðinn á.

Палаты ее — Сессрумнир, велики они и прекрасны. А ездит она на двух кошках, впряженных в колесницу. Она всех благосклоннее к людским мольбам, и по ее имени знатных жен величают госпожами. Ей очень по душе любовные песни. И хорошо призывать ее помощь в любви».

Salr hennar Sessrúmnir, hann er mikill ok fagr. En er hon ferr, þá ekr hon köttum tveim ok sitr í reið. Hon er nákvæmust mönnum til á at heita, ok af hennar nafni er þat tignarnafn, er ríkiskonur eru kallaðar fróvur. Henni líkaði vel mansöngr. Á hana er gott at heita til ásta."

25. О Тюре

25. Frá Tý.

Тогда сказал Ганглери: «Думаю я, и впрямь велики эти асы, и не диво, что дана вам великая сила, раз вы ведаете все про богов и знаете, к кому обращать какие молитвы. А есть ли еще и другие боги?»

Þá mælti Gangleri: "Miklir þykkja mér þessir fyrir sér æsirnir, ok eigi er undarligt, at mikill kraftr fylgi yðr, er þér skuluð kunna skyn goðanna ok vita, hvert biðja skal hverrar bænarinnar. Eða eru fleiri enn goðin?"

Высокий отвечает: «Есть еще ас по имени Тюр. Он самый отважный и смелый, и от него зависит победа в бою. Его хорошо призывать храбрым мужам. Смелый, как Тюр, называют того, кто всех одолевает и не ведает страха. Он к тому же умен, так что мудрый, как Тюр, называют того, кто всех умнее. Вот пример его отваги. Когда асы занимали Фенрира Волка, чтобы надеть на него путы Глейпнир, тот не поверил, что его выпустят, пока ему в пасть не положили как залог руку Тюра. А когда асы не захотели отпустить его, он откусил руку в том месте, которое называется теперь волчий сустав. И потому Тюр однорукий, и не зовут его миротворцем.

Hárr segir: "Sá er enn ás er Týr heitir. Hann er djarfastr ok bezt hugaðr, ok hann ræðr mjök sigri í orrostum. Á hann er gott at heita hreystimönnum. Þat er orðtak, at sá er týhraustr, er um fram er aðra menn ok ekki sést fyrir. Hann var ok vitr, svá at þat er ok mælt, at sá er týspakr, er vitrastr er. Þat er eitt mark um djarfleik hans, þá er æsir lokkuðu Fenrisúlf til þess at leggja fjöturinn á hann, Gleipni, þá trúði hann þeim eigi, at þeir myndu leysa hann fyrr en þeir lögðu honum at veði hönd Týs í munn úlfsins., en þá er æsir vildu eigi leysa hann, þá beit hann höndina af þar er nú heitir úlfliðr, ok er hann einhendr ok ekki kallaðr sættir manna.

26. О Браги и Идунн

26. Frá Braga ok Iðunni.

Есть ас по имени Браги. Он славится своею мудростью, а пуще того, даром слова и красноречием. Особенно искусен он в поэзии, и поэтому его именем называют поэзию и тех, кто превзошел красноречием всех прочих жен и мужей. Имя жены его — Идунн. Она хранит в своем ларце яблоки. Их должны отведать боги, как только начнут они стариться, и тотчас же они помолодеют, и так будет до конца света».

Bragi heitir einn. Hann er ágætr at speki ok mest at málsnilld ok orðfimi. Hann kann mest af skáldskap, ok af honum er bragr kallaðr skáldskapr, ok af hans nafni er sá kallaðr bragr karla eða bragr kvinna, er orðsnilld hefir framar en aðrir, kona eða karlmaðr. Kona hans er Iðunn. Hon varðveitir í eski sínu epli þau, er goðin skulu á bíta þá er þau eldast, ok verða þá allir ungir, ok svá mun vera allt til ragnarökrs."

Тогда молвил Ганглери: «Очень уж многое, сдается мне, вверили боги Идунн!»

Þá mælti Gangleri: "Allmikit þykkir mér goðin eiga undir gæzlu eða trúnaði Iðunnar."

И так сказал Высокий, рассмеявшись: «От этого однажды чуть не вышло беды, и я смогу тебе об этом рассказать, но сперва надо тебе услышать имена остальных асов.

Þá mælti Hárr ok hló við: "Nær lagði þat ófæru einu sinni. Kunna mun ek þar af at segja, en þú skalt nú fyrst heyra fleiri nöfn ásanna.

27. О Хеймдалле

27. Frá Heimdalli.

Есть ас по имени Хеймдалль, его называют белым асом. Он велик и священен. Он сын девяти дев, и все они сестры. Еще зовут его Круторогий и Златозубый. Его зубы были из золота. Конь его зовется Золотая Челка. Он живет в месте под названием Химинбьёрг, у самого моста Биврёст. Он страж богов и обитает у края небес, чтобы охранять мост от горных великанов. Ему нужно меньше сна, чем птице. Как ночью, так и днем видит он на сотни поприщ. И слышит он, как растет трава на земле, и шерсть на овце, и все, что можно услышать. Есть у него рог, что зовется Гьяллархорн, и когда трубит он, слышно по всем мирам. Так здесь об этом сказано:

Heimdallr heitir einn. Hann er kallaðr hvíti áss. Hann er mikill ok heilagr. Hann báru at syni meyjar níu ok allar systr. Hann heitir ok Hallinskíði ok Gullintanni, tennr hans váru af gulli. Hestr hans heitir Gulltoppr. Hann býr þar, er heita Himinbjörg við Bifröst. Hann er vörðr goða ok sitr þar við himins enda at gæta brúarinnar fyrir bergrisum. Hann þarf minna svefn en fugl. Hann sér jafnt nótt sem dag hundrað rasta frá sér. Hann heyrir ok þat, er gras vex á jörðu eða ull á sauðum, ok allt þat er hæra lætr. Hann hefir lúðr þann, er Gjallarhorn heitir, ok heyrir blástr hans í alla heima. Heimdallar sverð er kallat höfuð manns. Hér er svá sagt:

Химинбьёрг зовется,

там Хеймдалль, как слышно,

правит в палате;

там страж богов

сладостный мед

в довольстве вкушает.

Himinbjörg heita,

en þar Heimdall

kveða valda véum;

þar vörðr goða

drekkr í væru ranni

glaðr inn góða mjöð.

И так еще говорит он сам в «Заклинании Хеймдалля»:

Ok enn segir hann sjálfr í Heimdallargaldri:

Девяти матерей я дитя,

сын девяти сестер.

Níu em ek mæðra mögr,

níu em ek systra sonr.

28. О Хёде

28. Frá Heði.

Есть ас по имени Хёд. Он слеп, но силы у него в избытке. И желали бы асы, чтобы не было нужды и поминать этого аса, ибо дело рук его еще долго не изгладится из памяти богов и людей.

Höðr heitir einn ásinn. Hann er blindr. Ærit er hann sterkr, en vilja myndu goðin, at þenna ás þyrfti eigi at nefna, því at hans handaverk munu lengi vera höfð at minnum með goðum ok mönnum.

29. О Видаре

29. Frá Víðari.

Есть ас по имени Видар, молчаливый ас. У него есть толстый башмак. Видар силен почти как Тор, и на него уповают боги во всех несчастьях.

Víðarr heitir einn, inn þögli áss. Hann hefir skó þjokkvan. Hann er sterkr, næst því sem Þórr. Af honum hafa goðin mikit traust í allar þrautir.

30. О Вали

30. Frá Vála.

Али или Вали — так зовут сына Одина и Ринд. Он отважен в бою и очень метко стреляет.

Áli eða Váli heitir einn, sonr Óðins ok Rindar. Hann er djarfr í orrostum ok mjök happskeytr.

31. Об Улле

31. Frá Ulli.

Улль — имя сына Сив, пасынка Тора. Он так хорошо стреляет из лука и ходит на лыжах, что никому не под силу с ним состязаться. Он к тому же прекрасен лицом и владеет всяким военным искусством. Его хорошо призывать в единоборстве.

Ullr heitir einn, sonr Sifjar, stúpsonr Þórs. Hann er bogmaðr svá góðr ok skíðfærr svá, at enginn má við hann keppast. Hann er ok fagr álitum ok hefir hermanns atgervi. Á hann er ok gott at heita í einvígi.

32. О Форсети

32. Frá Forseta.

Форсети — так зовут сына Бальдра и Нанны, дочери Непа. Он владетель небесных палат, что зовутся Глитнир. И все, кто приходит к нему с тяжбой, возвращаются в мире и согласии. Нет равного судилищу Форсети ни у богов, ни у людей. Так здесь о том говорится:

Forseti heitir sonr Baldrs ok Nönnu Nepsdóttur. Hann á þann sal á himni, er Glitnir heitir. En allir, er til hans koma með sakarvandræði, þá fara allir sáttir á braut. Sá er dómstaðr beztr með guðum ok mönnum. Svá segir hér:

Глитнир столбами

из золота убран,

покрыт серебром;

Форсети там

живет много дней

и ладит дела.

Glitnir heitir salr,

hann er gulli studdr

ok silfri þakðr it sama;

en þar Forseti

byggvir flestan dag

ok svæfir allar sakar.

33. О Локи сыне Лаувейи

33. Frá Loka Laufeyjarsyni.

К асам причисляют и еще одного, которого многие называют зачинщиком распрь между асами, сеятелем лжи и позорищем богов и людей. Имя его Локи или Лофт. Он сын великана Фарбаути, а мать его зовут Лаувейя или Наль. Братья его — Бюлейст и Хельблинди. Локи пригож и красив собою, но злобен нравом и очень переменчив. Он превзошел всех людей тою мудростью, что зовется коварством, и хитер он на всякие уловки. Асы не раз попадали из-за него в беду, но часто он же выручал их своею изворотливостью. Жену его зовут Сигюн, а сына их — Нари или Нарви.

Sá er enn talðr með ásum, er sumir kalla rógbera ásanna ok frumkveða flærðanna ok vömm allra goða ok manna. Sá er nefndr Loki eða Loftr, sonr Fárbauta jötuns. Móðir hans er Laufey eða Nál, brœðr hans eru þeir Býleistr ok Helblindi. Loki er fríðr ok fagr sýnum, illr í skaplyndi, mjök fjölbreytinn at háttum. Hann hafði þá speki um fram aðra menn, er slægð heitir, ok vélar til allra hluta. Hann kom ásum jafnan í fullt vandræði, ok oft leysti hann þá með vélræðum. Kona hans heitir Sigyn, sonr þeira Nari eða Narfi.

34. О детях Локи и связанный Фенрир Волк

34. Frá börnum Loka ok bundinn Fenrisúlfr.

Были у Локи и еще дети. Ангрбодой звали одну великаншу из Страны Великанов. От нее родилось у Локи трое детей. Первый сын — Фенрир Волк, другой — Ёрмунганд, он же Мировой Змей, а дочь — Хель. Когда проведали боги, что вырастают эти трое детей в Стране Великанов, — а дознались боги у пророчицы, что ждать им от тех детей великих бед, и чаяли все великого зла от детей такой мерзкой матери и тем паче детей такого отца, — вот и послал богов Всеотец взять тех детей и привести к нему. И когда они пришли к нему, бросил он того Змея в глубокое море, всю землю окружающее, и так вырос Змей, что посреди моря лежа, всю землю опоясал и кусает себя за хвост.

Enn átti Loki fleiri börn. Angrboða heitir gýgr í Jötunheimum. Við henni gat Loki þrjú börn. Eitt var Fenrisúlfr, annat Jörmungandr, þat er Miðgarðsormr, þriðja er Hel. En er goðin vissu til, at þessi þrjú systkin fæddust upp í Jötunheimum, ok goðin rökðu til spádóma, at af systkinum þessum myndi þeim mikit mein ok óhapp standa, ok þótti öllum mikils ills af væni, fyrst af móðerni ok enn verra af faðerni, þá sendi Alföðr til goðin at taka börnin ok færa sér. Ok er þau kómu til hans, þá kastaði hann orminum í inn djúpa sæ er liggr um öll lönd, ok óx sá ormr svá at hann liggr í miðju hafinu of öll lönd ok bítr í sporð sér.

А великаншу Хель Один низверг в Нифльхейм и поставил ее владеть девятью мирами, дабы она давала приют у себя всем, кто к ней послан, а это люди, умершие от болезней или от старости. Там у нее большие селенья, и на диво высоки ее ограды и крепки решетки. Мокрая Морось зовутся ее палаты, Голод — ее блюдо, Истощение — ее нож, Лежебока — слуга, Соня — служанка, Напасть — падающая на порог решетка, Одр Болезни — постель, Злая Кручина — полог ее. Она наполовину синяя, а наполовину — цвета мяса, и ее легко признать потому, что она сутулится и вид у нее свирепый.

Hel kastaði hann í Niflheim ok gaf henni vald yfir níu heimum, at hon skipti öllum vistum með þeim er til hennar váru sendir, þat eru sóttdauðir menn ok ellidauðir. Hon á þar mikla bólstaði, ok eru garðar hennar forkunnarhávir ok grindr stórar. Éljúðnir heitir salr hennar, Hungr diskr hennar, Sultr knífr hennar, Ganglati þrællinn, Ganglöt ambátt, Fallandaforað þresköldr hennar, er inn gengr, Kör sæing, Blíkjandaböl ársali hennar. Hon er blá hálf, en hálf með hörundar lit. Því er hon auðkennd ok heldr gnúpleit ok grimmlig.

Волка взрастили асы у себя, и лишь Тюр отваживался кормить его. И когда боги увидели, как быстро он рос со дня на день, — все же пророчества говорили, что рожден он им на погибель, — решили они изготовить крепчайшую цепь. И прозвали ее Ледингом и принесли к волку и подбили его испытать тою цепью свою силу. А волку подумалось, что он ее осилит, и он дал надеть ее на себя. И лишь уперся волк, сразу же лопнула цепь, и так избавился он от Лединга.

Úlfinn fæddu æsir heima ok, hafði Týr einn djarfleik at ganga til at ok gefa honum mat. En er goðin sá hversu mikit hann óx hvern dag, ok allar spár sögðu, at hann myndi vera lagðr til skaða þeim, þá fengu æsirnir þat ráð, at þeir gerðu fjötur allsterkan, er þeir kölluðu Læðing, ok báru hann til úlfsins ok báðu hann reyna afl sitt við fjöturinn., en úlfinum þótti sér þat ekki ofrefli ok lét þá fara með sem þeir vildu. En it fyrsta sinn er úlfrinn spyrnði við brotnaði sá fjöturr. Svá leystist hann ór Læðingi.

Тогда сделали асы другую цепь, вдвое крепче прежнего, и назвали ее Дроми. И стали вновь упрашивать волка испытать цепь, говоря, что он прославится силою, когда не удержит его такая чудо-цепь. Подумал волк: пусть крепка эта цепь, но и силы у него, верно, прибавилось с той поры, когда он разорвал Лединг. Пришло ему тогда на ум, что стоит и отважиться, чтобы стяжать себе славу, и он дал надеть на себя те узы. И когда асы сказали, что, мол, пора, рванулся волк, уперся, да как грянет цепью оземь, так и разлетелись кольца во все стороны. Так освободился он и от Дроми. С тех пор и пошла поговорка: избавился от Лединга и освободился от Дроми, — если кому что стоило большого труда.

Því næst gerðu æsirnar annan fjötr hálfu sterkara er þeir kölluðu Dróma, ok báðu enn úlfinn reyna þann fjötur ok tölðu hann verða mundu ágætan mjök at afli ef slík stórsmíð mætti eigi halda honum. En úlfrinn hugsaði, at þessi fjöturr var sterkr mjök, ok þat með, at honum hafði afl vaxit, síðan er hann braut Læðing - kom þat í hug, at hann myndi verða at leggja sik í hættu, ef hann skyldi frægr verða, ok lét leggja á sik fjöturinn. Ok er æsir tölðust búnir, þá hristi úlfrinn sik ok laust fjötrinum á jörðina ok knúði fast at, spyrnði við, braut fjöturinn, svá at fjarri flugu brotin. Svá drap hann sik ór Dróma. Þat er síðan haft fyrir orðtak, at leysi ór Læðingi eða drepi ór Dróma, þá er einhver hlutr er ákafliga sóttr.

Стали тут асы опасаться, что не связать им волка, и Всеотец послал Скирнира, гонца Фрейра, под землю в страну черных альвов к некиим карлам и повелел им изготовить путы, прозванные Глейпнир. Шесть сутей соединены были в них: шум кошачьих шагов, женская борода, корни гор, медвежьи жилы, рыбье дыханье и птичья слюна.

Eptir þat óttuðust æsirnar, at þeir myndu eigi fá bundit úlfinn. Þá sendi Alföðr þann, er Skírnir er nefndr, sendimaðr Freys, ofan í Svartálfaheim til dverga nökkurra ok lét gera fjötur þann, er Gleipnir heitir. Hann var gerr af sex hlutum: Af dyn kattarins ok af skeggi konunnar ok af rótum bjargsins ok af sinum bjarnarins ok af anda fisksins ok af fugls hráka.

И если ты прежде о таком и не слыхивал, ты можешь и сам, рассудив, убедиться, что нет тут обману: верно, примечал ты, что у жен бороды не бывает, что неслышно бегают кошки и нету корней у гор. И такая же сущая правда и все прочее. Это я тебе рассказал, пусть кое-что из этого и нельзя проверить».

Ok þóttú vitir eigi áðr þessi tíðendi, þá máttu nú finna skjótt hér sönn dæmi, at eigi er logit at þér: Sét munt þú hafa at konan hefir ekki skegg ok enginn dynr verðr af hlaupi kattarins ok eigi eru rætr undir bjarginu. Ok þat veit trúa mín, at jafnsatt er þat allt er ek hef sagt þér, þótt þeir séu sumir hlutir er þú mátt eigi reyna."

Тогда промолвил Ганглери: «И правда, можно поверить, что это так: ясно мне все то, что привел ты сейчас для примеру. А каковы же были собою те путы?»

Þá mælti Gangleri: "Þetta má ek at vísu skilja, at satt er. Þessa hluti má ek sjá, er þú hefir nú til dæma tekit. En hvernig varð fjöturrinn smíðaðr?"

Высокий отвечает: «Рассказать о том нетрудно. Путы были гладки и мягки, как шелковая лента, а насколько прочны они были, это ты сейчас услышишь. Когда асы получили эти путы, они крепко поблагодарили гонца за услугу и поплыли в озеро, что зовется Амсвартнир, к острову Люнгви. Они позвали с собою и Волка и показали ему эту шелковую ленту и подбивали, чтобы он ее разорвал, и говорили, что-де крепче она, чем можно судить по ее толщине, и передавали ее друг другу, и испытывали силою своих рук, но она не рвалась. «Но, — говорили они, — Волк ее все ж таки порвет».

Hárr segir: "Þat kann ek þér vel segja. Fjöturrinn varð sléttr ok blautr sem silkiræma, en svá traustr ok sterkr sem nú skaltu heyra. Þá er fjöturrinn var færðr ásunum, þökkuðu þeir vel sendimanni sitt erindi. Þá fóru æsirnir út í vatn þat, er Ámsvartnir heitir, í hólm þann, er Lyngvi er kallaðr, ok kölluðu með sér úlfinn, sýndu honum silkibandit ok báðu hann slíta ok kváðu vera nökkuru traustara en líkendi þættu á fyrir digrleiks sakir, ok seldi hverr öðrum ok treysti með handafli, ok slitnaði eigi, en þó kváðu þeir úlfinn slíta mundu.

Тогда отвечает Волк: «Как погляжу я на эту ленточку, не стяжать мне через нее славы, хоть бы и разорвал я ее на куски. Если же есть в ней секрет или хитрость, хоть и кажется лента маленькой, не бывать ей на моих ногах!»

Þá svarar úlfrinn: "Svá líst mér á þennan dregil sem enga frægð munak af hljóta, þótt ek slíta í sundr svá mjótt band. En ef þat er gert með list ok vél, þótt þat sýnist lítit, þá kemr þat band eigi á mína fætr."

Тогда асы сказали, что ему легко разорвать столь тонкую шелковую ленточку, если прежде он поломал толстую железную цепь. «А если не удастся тебе порвать эту ленту, то уж и богов ты не напугаешь, и мы тебя тогда отпустим».

Þá sögðu æsirnir, at hann myndi skjótt sundr slíta mjótt silkiband er hann hafði fyrr brotit stóra járnfjötra, - "en ef þú fær eigi þetta band slitit, þá muntu ekki hræða mega goðin. Skulum vér þá leysa þik."

Волк отвечает: «Если вы свяжете меня так, что мне не вырваться, то поздно мне будет ждать от вас пощады. Не по душе мне, чтобы вы надевали на меня эти путы. И, чем обвинять меня в трусости, пусть лучше один из вас вложит мне в пасть свою руку в залог того, что все будет без обмана».

Úlfrinn segir: "Ef þér bindið mik, svá at ek fæ eigi leyst mik, þá skollið þér svá, at mér mun seint verða at taka af yðr hjálp. Ófúss em ek at láta þetta band á mik leggja, en heldr en þér frýið mér hugar, þá leggi einn hverr yðarr hönd sína í munn mér at veði, at þetta sé falslaust gert."

Тогда переглянулись асы и подумали, что вот прибавилось им заботы: никому не хотелось лишаться руки. И лишь Тюр наконец протянул правую руку и вложил ее Волку в пасть. И когда Волк уперся лапами, путы стали лишь крепче, и чем больше он рвался, тем сильнее они врезались в его тело. Тогда все засмеялись, кроме Тюра: он ведь поплатился рукою.

En hverr ásanna sá til annars ok þótti nú vera tvau vandræði, ok vildi engi sína hönd fram selja, fyrr en Týr lét fram hönd sína hægri ok leggr í munn úlfinum. En er úlfrinn spyrnir, þá harðnaði bandit, ok því harðara er hann brauzt um því skarpara var bandit. Þá hlógu allir nema Týr. Hann lét hönd sína.

Увидев, что волк связан надежно, асы взяли конец пут, прозываемый Гельгья, и протянули его сквозь большую каменную плиту — она называется Гьёлль, — и закопали ту плиту глубоко в землю. Потом они взяли большой камень, Твити, и зарыли его еще глубже, привязав к нему конец пут. Волк страшно разевал пасть и метался и хотел всех покусать. Они же просунули в пасть ему меч: рукоять уперлась под язык, а острие — в небо. И так распирает меч ему челюсть. Дико он воет, и бежит слюна из его пасти рекою, что зовется Вон. И так он будет лежать, пока не придет конец света».

Þá er æsirnir sá, at úlfrinn var bundinn at fullu, þá tóku þeir festina, er ór var fjötrinum, er Gelgja hét, ok drógu hana gegnum hellu mikla, - sú heitir Gjöll, - ok festu helluna langt í jörð niðr. Þá tóku þeir mikinn stein ok skutu enn lengra í jörðina, - sá heitir Þviti, - ok höfðu þann stein fyrir festarhælinn. Úlfrinn gapði ákafliga ok fekksk um mjök ok vildi bíta þá. Þeir skutu í munn honum sverði nökkuru. Nema hjöltin við neðri gómi, en efra gómi blóðrefillinn. Þat er gómsparri hans. Hann grenjar illiliga, ok slefa renn ór munni hans. Þat er á sú, er Vón heitir. Þar liggr hann til ragnarökrs."

Тогда промолвил Ганглери: «Мерзких детей породил Локи, но большое могущество у этих детей. Отчего же не убили боги Волка, если ждут они от него большого зла?»

Þá mælti Gangleri: "Furðu illa barna eign gat Loki, en öll þessi systkin eru mikil fyrir sér. En fyrir hví drápu æsir eigi úlfinn, er þeim er ills ván af honum?"

Высокий отвечает: «Так чтили боги свое святилище и свой кров, что не хотели осквернять их кровью Волка, хоть и гласят пророчества, что быть ему убийцею Одина».

Hárr svarar: "Svá mikils virðu goðin vé sín ok griðastaði, at eigi vildu þau saurga þá með blóði úlfsins, þótt svá segi spárnar, at hann muni verða at bana Óðni."

35. О богинях

35. Frá ásynjum.

Тогда сказал Ганглери: «А какие есть богини?»

Þá mælti Gangleri: "Hverjar eru ásynjurnar?"

Высокий отвечает: «Славнейшая из них Фригг. Ее двор зовется Фенсалир, и чудной он красоты.

Hárr segir: "Frigg er æðst. Hon á þann bæ, er Fensalir heita, ok er hann allvegligr.

Вторая — Сага. Она живет в Сёкквабекке, и это тоже великолепный двор.

Önnur er Sága. Hon býr á Sökkvabekk ok er þat mikill staðr.

Третья — Эйр, никто лучше нее не врачует.

Þriðja er Eir. Hon er læknir beztr.

Четвертая — Гевьон, юная дева, и ей прислуживают те, кто умирает девушками.

Fjórða er Gefjun. Hon er mær, ok henni þjóna þær, er meyjar andast.

Пятая — Фулла, она тоже дева. Ходит она с распущенными волосами, и на голове у нее золотая повязка. Она носит ларец Фригг и хранит ее обувь, и ей ведомы сокровенные помыслы Фригг.

Fimmta er Fulla. Hon er enn mær ok ferr laushár ok gullband um höfuð. Hon berr eski Friggjar ok gætir skóklæða hennar ok veit launráð með henni.

Шестую, Фрейю, почитают наравне с Фригг. Она вышла замуж за человека по имени Од. Дочь их зовут Хносс, она так прекрасна, что именем ее называют все, что прекрасно и высоко ценится. Од отправился в дальние странствия, и Фрейя плачет по нему, а слезы ее — это красное золото. У Фрейи много имен, это потому, что она по-разному себя называла, странствуя по неведомым странам в поисках Ода. Она зовется Мардёлль и Хёрн, Гевн и Сюр. Фрейе принадлежало ожерелье Брисингов. Ее зовут также богиней ванов.

Freyja er tignust með Frigg. Hon giftist þeim manni er Óðr heitir. Dóttir þeira heitir Hnoss. Hon er svá fögr, at af hennar nafni eru hnossir kallaðar, þat er fagrt er ok gersimligt. Óðr fór í braut langar leiðir, en Freyja grætr eptir, en tár hennar er gull rautt. Freyja á mörg nöfn, en sú er sök til þess, at hon gaf sér ýmis heiti, er hon fór með ókunnum þjóðum at leita Óðs. Hon heitir Mardöll ok Hörn, Gefn, Sýr. Freyja átti Brísingamen. Hon er ok kölluð Vanadís.

Седьмая — Сьёвн, ее забота — склонять к любви сердца людей, мужчин и женщин. Ее именем называют любовь.

Sjaunda Sjöfn, hon gætir mjök til at snúa hugum manna til ásta, kvenna ok karla, ok af hennar nafni er elskhuginn kallaðr sjafni.

Восьмая — Ловн так добра и благосклонна к мольбам, что добивается у Всеотца и Фригг позволения соединиться мужчине и женщине, хоть бы это и было им раньше заказано. Это по ее имени называется «позволение», а также то, что «славят» люди.

Átta Lofn, hon er svá mild ok góð til áheita, at hon fær leyfi af Alföðr eða Frigg til manna samgangs, kvenna ok karla, þótt áðr sé bannat eða þvertekit þykki. Þat er af hennar nafni lof kallat ok svá þat, at hon er lofut mjök af mönnum.

Девятая, Вар, подслушивает людские клятвы и обеты, которыми обмениваются наедине мужчины и женщины. Потому эти обеты зовутся ее именем.

Níunda Vár, hon hlýðir á eiða manna ok einkamál, er veita sín á milli konur ok karlar. Því heita þau mál várar. Hon hefnir ok þeim, er brigða.

Десятая, Вёр, умна и любопытна, ничего от нее не скроешь. Отсюда поговорка, что, мол, женщина «сведала» о том, что ей стало известно.

Tíunda Vör, hon er vitr ok spurul, svá at engi hlut má hana leyna. Þat er orðtak, at kona verði vör þess, er hon verðr vís.

Одиннадцатая, Сюн, сторожит двери в палате и закрывает их перед теми, кому входить не дозволено. И к ней прибегают на тинге для защиты от тех речей, которые хотят опровергнуть. Потому и вошло в поговорку говорить, если кто отпирается: «У него на все отказ».

Ellifta Syn, hon gætir dura í höllinni ok lýkr fyrir þeim, er eigi skulu inn ganga, ok hon er sett til varnar á þingum fyrir þau mál, er hon vill ósanna. Því er þat orðtak, at syn sé fyrir sett þá er maðr neitar.

Двенадцатая, Хлин, приставлена охранять тех, кого Фригг хочет уберечь от опасности. Отсюда поговорка о тех, кто бережется, что он «спасается».

Tólfta Hlín, hon er sett til gæzlu yfir þeim mönnum, er Frigg vill forða við háska nökkurum. Þaðan af er þat orðtak, at sá, er forðast, hleinir.

Тринадцатая — Снотра. Она умна и сдержанна, и ее именем зовут мудрых женщин и сдержанных мужчин.

Þrettánda Snotra, hon er vitr ok látprúð. Af hennar heiti er kallat snotr kona eða karlmaðr sá er hóflátr er.

Четырнадцатая — Гна. Ее шлет Фригг в разные страны с поручениями. У нее есть конь, Ховварпнир, что скачет по водам и воздуху. Случилось раз, что увидали ваны, как Гна несется по воздуху. Тогда сказал один из них:

Fjórtánda Gná, hana sendir Frigg í ýmsa heima at erendum sínum. Hon á þann hest, er renn loft ok lög ok heitir Hófvarpnir. Þat var eitt sinn, er hon reið, at vanir nökkurir sá reið hennar í loftinu. Þá mælti einn:

Что там летит,

что там скользит,

в выси словно парит?

"Hvat er þar flýgr,

hvat þar ferr

eða at lofti líðr?"

Она отвечает:

Hon svarar:

Я не лечу,

хоть я скольжу,

в выси словно парю

на Ховварпнире,

зачатом Хамскерпиром от Гардровы.

"Né ek flýg,

þó ek ferk

ok at lofti líðk

á Hófvarpni

þeim er Hamskerpir

gat við Garðrofu."

По имени Гна называется то, что возвышается.

Af Gnár nafni er svá kallat, at þat gnæfar, er hátt ferr.

Соль и Биль тоже причисляют к богиням, но о их свойствах уже было рассказано раньше.

Sól ok Bil eru talðar með ásynjum, en sagt er fyrr frá eðli þeira.

36. О валькириях

36. Frá valkyrjum.

Другие же прислуживают в Вальгалле, подносят питье, смотрят за всякой посудой и чашами. Так называют их в «Речах Гримнира»:

Enn eru þær aðrar, er þjóna skulu í Valhöll, bera drykkju ok gæta borðbúnaðar ok ölgagna. Svá eru þær nefndar í Grímnismálum:

Христ и Мист

пусть рог мне подносят,

Скеггьёльд и Скёгуль,

Хильд и Труд,

Хлёкк и Херфьётур,

Гёль и Гейрахёд,

Рандгрид и Радгрид

и Регинлейв тоже

цедят пиво эйнхериям.

Hrist ok Mist,

vil ek, at mér horn beri,

Skeggjöld ok Skögul,

Hildr ok Þrúðr,

Hlökk ok Herfjötur,

Göll ok Geirahöð,

Randgríðr ok Ráðgríðr,

ok Reginleif,

þær bera einherjum öl.

Это все валькирии. Один шлет их во все сражения, они избирают тех, кто должен пасть, и решают исход сражения. Гунн, и Рота, и младшая норна по имени Скульд всякий раз скачут на поле брани и выбирают, кому пасть в битве, и решают ее исход.

Þessar heita valkyrjur. Þær sendir Óðinn til hverrar orrustu. Þær kjósa feigð á menn ok ráða sigri. Guðr ok Róta ok norn in yngsta, er Skuld heitir, ríða jafnan at kjósa val ok ráða vígum.

Ёрд, мать Тора, и Ринд, мать Вали, тоже причисляют к богиням.

Jörð, móðir Þórs, ok Rindr, móðir Vála, eru talðar með ásynjum.

37. Фрейр взял в жены Герд дочь Гюмира

37. Freyr fekk Gerðar Gymisdóttir.

Гюмиром звали одного человека, а жену его — Аурбодою. Она была из племени горных великанов. Дочь их — это Герд, прекраснейшая из жен. Однажды Фрейр, воссев на престол Хлидскьяльв, озирал все миры. Бросив взор на север, он увидел в одной усадьбе большой и красивый дом. А к дому шла женщина, и лишь подняла она руки и стала отпирать двери, разлилось сияние от ее рук по небесам и морям, и во всех мирах посветлело. И так отплатилась ему великая гордыня, обуявшая его на священном престоле: пошел он прочь полный печали. И, возвратясь домой, не спал он и не ел и слова ни с кем не молвил. И никто не дерзнул его расспрашивать.

Gymir hét maðr, en kona hans Aurboða. Hon var bergrisa ættar. Dóttir þeira er Gerðr, er allra kvinna var fegrst. Þat var einn dag, at Freyr hafði gengit í Hliðskjálf ok sá of heima alla. En er hann leit í norðrætt, þá sá hann á einum bæ mikit hús ok fagrt, ok til þess húss gekk kona, ok er hon tók upp höndum ok lauk hurð fyrir sér, þá lýsti af höndum hennar bæði í loft ok á lög, ok allir heimar birtust af henni. Ok svá hefnði honum þat mikla mikillæti, er hann hafði setzt í þat it helga sæti, at hann gekk í braut fullr af harmi. Ok er hann kom heim, mælti hann ekki, Ekki svaf hann, ekki drakk hann. Engi þorði ok at krefja hann orða.

Тогда Ньёрд велел позвать к себе Скирнира, слугу Фрейра, и велел ему пойти и добиться речей от Фрейра и спросить, на кого он так прогневался, что и слова ни с кем не молвит. Скирнир идти согласился, но с неохотою, и сказал он, что, верно, сердитыми будут ответы Фрейра. Вот пришел он к Фрейру и спросил, отчего тот печален и слова ни с кем не молвит. И сказал ему Фрейр в ответ, что видел он одну прекрасную деву и так по ней кручинится, что не жить ему, если он ее не добудет. «А теперь поезжай и просватай ее мне, да привези сюда, будет на то воля отца ее или нет. А я уж щедро отплачу тебе за это».

Þá lét Njörðr kalla til sín Skírni, skósvein Freys, ok bað hann ganga til Freys ok beiða hann orða ok spyrja, hverjum hann væri svá reiðr, at hann mælti ekki við menn. En Skírnir lézt ganga mundu ok eigi fúss ok kvað illra svara vera ván af honum. En er hann kom til Freys, þá spurði hann, hví Freyr var svá hnipinn ok mælti ekki við menn.

Þá svarar Freyr ok sagði, at hann hafði sét konu fagra ok fyrir hennar sakir var hann svá harmfullr, at eigi myndi hann lengi lifa, ef hann skyldi eigi ná henni - "ok nú skaltu fara ok biðja hennar mér til handa ok hafa hana heim hingat, hvárt er faðir hennar vill eða eigi, ok skal ek þat vel launa þér."

Тогда отвечает Скирнир, что он готов ехать с поручением, но пусть только Фрейр отдаст ему свой добрый меч. А то был меч самосек. За этим дело не стало — Фрейр отдал меч. Вот поехал Скирнир и просватал ему ту девушку и заручился ее словом, что через девять ночей она приедет в место, что зовется Баррей, и там сыграют свадьбу ее с Фрейром. Когда Скирнир поведал Фрейру, как исполнил он поручение, тот молвил:

Þá svarar Skírnir, sagði svá, at hann skal fara sendiferð, en Freyr skal fá honum sverð sitt. Þat var svá gott sverð, at sjálft vást. En Freyr lét eigi þat til skorta ok gaf honum sverðit. Þá fór Skírnir ok bað honum konunnar ok fekk heit hennar, ok níu nóttum síðar skyldi hon þar koma, er Barrey heitir, ok ganga þá at brullaupinu með Frey. En er Skírnir sagði Frey sitt erindi, þá kvað hann þetta:

Ночь длинна,

две ночи длиннее,

как вытерплю три!

Часто казался мне

месяц короче,

чем ночи предбрачные».

Löng er nótt,

löng er önnur,

hvé mega ek þreyja þrjár?

Oft mér mánaðr

minni þótti

en sjá half hýnótt.

Вот почему Фрейр был безоружным, когда он схватился с Бели и убил его оленьим рогом».

Þessi sök er til þess, er Freyr var svá vápnlauss, er hann barðist við Belja ok drap hann með hjartarhorni."

Тогда сказал Ганглери: «Странно мне, право, что такой знатный воин, — как Фрейр, решился отдать меч, не имея второго, такого же. Он понес оттого немалый урон, сражаясь с тем, кого называют Бели. Верно, пожалел он тогда о мече».

Þá mælti Gangleri: "Undr mikit, er þvílíkr höfðingi sem Freyr er vildi gefa sverð, svá at hann átti eigi annat jafngott. Geysimikit mein var honum þat, þá er hann barðist við þann, er Beli heitir. Þat veit trúa mín, at þeirar gjafar myndi hann þá iðrast."

Тогда Высокий отвечает: «Невелико дело была та схватка с Бели, Фрейр мог убить его и кулаком. Но настанет час, пойдут войною сыны Муспелля, и тогда вот бедою покажется Фрейру, что нету у него меча».

Þá svarar Hárr: "Lítit mark var þá at, er þeir Beli hittust. Drepa mátti Freyr hann með hendi sinni. Verða mun þat, er Frey mun þykkja verr við koma, er hann missir sverðsins, þá er Múspellssynir fara at herja."

38. О еде эйнхериев и Одина

38. Frá vist Einherja ok Óðins.

Тогда Ганглери молвил: «Ты рассказываешь, что все павшие в битве с тех самых пор, как был создан мир, обитают теперь у Одина в Вальгалле. Как же ему удается накормить их? Ведь, наверно, собралось там людей великое множество!»

Þá mælti Gangleri: "Þat segir þú, at allir þeir menn, er í orrustu hafa fallit frá upphafi heims eru nú komnir til ðins í Valhöll. Hvat hefir hann at fá þeim at vistum? Ek hugði, at þar skyldi vera allmikit fjölmenni."

Тогда отвечает Высокий: «Ты прав: великое множество там народу, а будет и того больше, хоть и этого покажется мало, когда придет Волк. Но сколько бы ни было людей в Вальгалле, всегда хватает им мяса вепря по имени Сэхримнир. Каждый день его варят, а к вечеру он снова цел. А что до твоих расспросов то, сдается мне, немного сыщется мудрецов, чтобы знали всю правду. Андхримнир — имя повара, а котел зовется Эльдхримнир. Так здесь о том сказано:

Þá svarar Hárr: "Satt er þat, er þú segi, allmikit fjölmenni er þar. En miklu fleira skal enn verða, ok mun þó oflítit þykkja, þá er úlfrinn kemr. En aldri er svá mikill mannfjöldi í Valhöll, at eigi má þeim endast flesk galtar þess, er Sæhrímnir heitir. Hann er soðinn hvern dag, ok heill at aftni. En þessi spurning er nú spyrr þú, þykkir mér líkara, at fáir myni svá vísir vera, at hér kunni satt af at segja, en Endhrímnir heitir steikarinn, en Eldhrímnir ketillinn. Svá er hér sagt:

Андхримнир варит

Сэхримнира-вепря

в Эльдхримнире мясо —

дичину отличную;

немногие ведают

яства эйнхериев».

Andhrímnir

lætr í Eldhrímni

Sæhrímni soðinn,

fleska bazt,

en þat fáir vitu