ИГПБ

04.10 Гисторыя

Канстытуцыя РП 3 мая 1...

Урад называуся ахоувай закона.

Кали министр адказвауся падписаць рашэнне, а кароль настойвау на гэтым, то пытанне выносилася на вырашенне сойма. Пры урадзе стваралися пастаянные камисии. Камисии па асвеце палицыи, ваенные и финансау выбиралися соймам. Раней стваныя ваяводския камисии парадку падлягали урадаваму нагляду.

Раздзел 8: стрктура и характар дзейнасци судовых органау.

Абвишчауся прынцып ажыцяулення правасуддзя тольки судом.

Усе суды падзялялися на суды 1-й и 2-й инстанцыи. Суды першай инстанцыи павинны были разглядаць справы не пасесыйна, а стаць пастаянными и працаваць на працягу першага года. Стваралися мяшчанские, рэферэнтарския суды для свабодных сялян, а так сама стварацся вышэйшы суд - соймавы суд.

Соймавы суд займауся крыминальными савами па дзяржауных злачынствах супраць народа и караля.

Канстытуцыя прадписвала выдаць новы кодэкс па цывильных и крыминальных справах. Усе суды па ранейшаму заставалися саслоуными: залежных сялян працягвали судзиць их паны.

Раздзел 9.

Устанавливауся парадак устанаулення рэгентау на выпад хваробы, палону ци непауналецця караля.

Раздзел 10.

Вучоба дзяцей караля и нагляд за их выхаваннем.

Раздзел11.

Прысвясауся узболеным силам дзяржавы. Побач са шляхецким апалчэннем стваралася рэкрутская армия з сялян. Ставилася задача павяличыць колькасць армии у некальки разоу. Армия павинна была пастаянна застацца у падпарадкаванни выканаучай улады. И прыносиць пррысягу на вернасць каралю, свайму народу и на абарону народная канстытуцыи.

Быу адменены ЛИБЕРУМ ВЕТА

Канстытуцыя РП захоувала феадальны-прыгодницки лад, адначасова стварала больш выгадныя умовы для развицця мануфактур, надзяляла больш шырокими правами мяшчан.

Менш за усе яна уносила змен у прававое становишча сялян. Змянила структуру вышэйшых органау улады. Сойм стау сапрауды заканадаучым и кантралюючым органам. Дзякуючы канстытуцыи у РП была зроблена спроба ажыццявиць прынцып парламенцкага спосабу киравання. Па свайму зместу гэта была прагрэссиуная канстытуцыя, аднак яе палажэнни не были поунасцю ажыццеулены зза бунту рэакцыйных колау, якия вясной 1792 года у горадзе Таргавицы абвисцили канфедырацыю и зза умяшання замежных дзяржау.

Акт таргавицкай канфедырацыи абвясциу незаконнай дзейнасць чатырохгадовага сойма, яки на думку таргавичан адмяниу усе шляхецкия вольнвсци, а 3 мая 1791 года учыниушы рэвалюцыйную змову, устанавиу новую форму улады пры дапамозе мяшчан и салдат. Рэспублику пераутварыу у манархию, беззямельную шляхту адхилиу ад роунасци и свабод.

Таргавицкая ж канведырацыя утворана у имя абароны каталицкай рэлигии з мэтай захавання межау РП и старых свабод шляхты. Аднак таргавичаны не мели падтрымки унутры дзяржавы. Яны звярнулися да царскага урада, яки 18 мая 1792 года накиравау 100000-ую армию на дапамогу. Што и прывяло да хуткай перамоги таргавичан. Выкликаушы ваенны разгром РП таргавичане садзейничали и яго другому дзелу. Сойм РП яки сабрауся 17 чэрвеня 1793 года у горадзе Гродна прызнау други падзел РП и абвясциу аб роспуску таргавицкай канведырацыи и стварэнни гарадзенская канфедырацыи. Гарадзенским соймам была адменена канстытуцыя РП 3 мая 1791 и была прынята новая канстытуцыя.

Па новай канстытуцыи аднаулялася выбарнасцт караля. Вышэйшым заканадаучым ганам краины заставауся сойм, я ки павинен быу скликацца кожный 4 гады на 8 тыдняу. Рашэнни на сойме прыймалися большасцю галасоу. Каралю прадастаулялася права вета на соймавыя рашэнни, якия тычылися асноуных законау. Але гэта канстытуцыя так сама (1793 года) так сама засталася на паперы.

3.права беларуси у 17-18 стагоддзях.

Галоунай крыницай права у Беларуси, як и ва усим ВКЛ, заставауся стлатут 1588 года. Шмат разоу рабилися спробы унесци у яго змены и папрауки. Патрабавали унесци папрауки прадстауники Польшы, так як яны личыли, што тыя артыкулы статута, якия забараняюць им займаць дзяржауныя пасады, набываць маентки и землю у ВКЛ супярэчаць акту люблинскай унии и таму падлягаюць скасаванню. Аднак гэтыя дамаганни палякау были адхилены и статут заставауся практычна без змен. У 1668 годзе быу выдадзены закон, згодна з яким за адыход ад каталицкай веры, винаватыя каралися канфискацыяй маемасци и выгнаннем з дзяржавы. Згодня з законам ад 1733 года праваслауныя и пратыстанты. Пазбаулялися права быць дэпутатами сойма суддзями трыбунала. У канцы 17 стагоддзя на суперак статуту 1588 года фактычна дзяржаунай мовы у ВКЛ замест беларускай усталяувалася польская мова. Згодна з соймавай пастановай 1775 года гаоуны суд павинен быу праводзиць свае сессия тольки у вильни и гародни(а раней яшчэ и у навагрудку и минску). ПАчатак виленскай сессии галоунага суда вызначался 15 листапада, гарадзенская - 1 мая. Кожная сессия працягвалася 5 месяцау. Крыницай права у 18 стагоддзи зяуляуся так сама зборник законау, соймаых пастаноу, иншых нарматыуных актау пад назвай "валюмина ле". Заняуся выданнем гэтага сборника законау станислау канадски. Першыя 8 тамоу гэтай книги(усяго 10) были выдадзены у Польшы у Варшаве з 17-17.. У их были сабраны нарматыуныя прававыя акты дзеючага у той час права и фактычна страциушыя силу. 9-ы том быу выдадзены у 19 стагоддзи у познани и 10-ы том - у 1952 годзе у Варшаве.

Дапаможнае значэнне мели так сама акты змешчаныя як дадатки да статута 1588 года, якия выдавалися на польскай мове у 1648 годзе, у 1693 годзе, у 1647 годзе и 1786 годзе

Паглядзець: ...

Тэма: грамадска палитычны лад и права Беларуси у першай палове 19

1.грамадски лад; ! ! !

2.дзяржауны лад; ! ! !

3.судовыя установы и права. ! ! !

1.амадства падзялялася на:

Паноу-памешчыкау и сялян залежных ад паноу або..

Саслоуи:

-Шляхта(дваране)

-Духавенства;

-Мяшчан

-Сялян.

Прававое становишча шляхты:

1)"жалованная грамота дворянству 1785 года" - указам 1801 года: усе ы и прывилеи дваранскага саслоуя захоувалисяупоунай ступени у тым лику и галоуная за их права уласнасци на зямлю и прыгонных сялян.

2)"указ о разборе шляхты в западных губерниях и об устройстве сего рода людей" (1831 год) - за усими кто дакажа свае права на шляхецтва захоуваюцца усе правы и пераваги дваранства расийскай имперыи. Фактычна ж усими прами магли карыстацаа тольки дваране памешчыки, у яких были прыгонныя сяляне.

3)манифест ад 6 снжня 1831 года "о порядке дворянски собраний, выборов и службы по ним" - па манифесту выбираць на дваранския пасады магли тольки двфаране, якия мели не менш як 100 душ прыгонных сялян або 3000 десяцин незаселеная зямли.

08.10 Гисторыя

Духавенства у беларуси падпарадкоувалася розным вышэйшым царкоуным установам. Пасля далучэння беларуси да расийскай имперыи пачалася дыскрыминацыя унияцкай царквы. Па загаду Микалая 1 у 1839 годзе быу скликаны полацки сабор праваслаунага и частки унияцкага духавенства, на яким абвясцили аб ликвидацыи унияцкай царквы у беларуси, усих верникау далучыли да рускай праваслаунай царквы.

Сяляне. Па свайму прававому становишчу яны падзялялися на:

-прыватна-уласницких або панских;

-дзяржауных казеных;

-вольных и аднадвцорцау.

Прыватна-уласницкия сяляне знаходзилися у самым цяжким становишчы: памешчыки распараджалися ими па свайму жаданню. У 1775 годзе была зроблена спроба забараниць продаж беларусских сялян без зямли, аднак на практыцы сялян не тольки прадавали але и аддавали у наем падрадчыкам(будавали масты заводы фабрыки) и заводчыкам(на работу на фабрыки). Сяляне павинны были плациць розныя падатки, працаваць на панским поле па 5-7 днеу на тыдзень. Колькасць прыватна-уласницких сялян павилычылася у канцы 18 - першай .. У канцы 1840-х памешчыкам належыла 70%, дзяржаве - 19%.

Дзяржауныя сяляне павинны были плациць дзяржауныя падатки у казну, выконваць розныя земския павиннасци и даваць грошы и прадукты на мирския мясцовыя патрэбы. Згодна з законам ад 7 жниуня 1797 года усе паселишчы дзяржауных сялян были абъяднаны у воласци, у кожнай воласци усталеувалася валасное праулення у складзе валасного галавы и писара. У 1837-1838 гадах праводзилася рэформа па упарадкаванню кирауництва над дзяржауными сялянами. Было утвана министэрства дзяржауных маемасцей и яго мясцовыя органы. Палаты у губернях, акруги у паветах.

Вольныя. У беларуси яшчэ у канцы19-пачатку19 стагоддзяу у невяликай колькасци захоувалися вольныя людзи. Згодна з законам ад 20-га кастрычника 1783 года вольныя людзи магилеускай и полацкпй губерняу мели права сялицца па свайму выбару у сельскай мясцовасци або у горадзе, мели права набываць зямлю ва уласнасць. Вольныя людзи пражывали и у иншых беларуских губернях. Кали яны жыли не на сваей уласнай зямли а на дзяржаунай, то и адбывали такия ж павиннасци як и дзяржауныя сяляне, кали яны жыли у горадзе - то такие павиннасци як и мяшчане, кали на памешчыцкай зямли - то плацили чынш або нават адбывали паншыну.

Усе сяляне як дзяржауныя так и прыватна-уласницкия павинны были пастауляць рэкрутау для рускай армии.

Аднадворцы и грамадззяне заходних губерняу - гэта катэгорыя насельницитва беларуси якия да 1831-32-га гадоу личылися шляхтай па указу ад 19-га кастрычника 1831 года о разборе шляхты в западной губернии и об устройстве сего да людзей не здолели доказаць свае шляхецтва и таму не были прызнаны дваранами. Галоуная прычына па якой бедныя шляхцичы выключалися з дваранскага саслоуя была палитычная, так як многия з их были удзельниками паустання 1830. Згодна з указам ад 19-га кастрычника 1831 года аднадворцы и грамадзяне заходних губерняу павинны были плациць падатки и пастауляць рэкрутай. Тыя з их якия жыли у гарадах пачали называцца грамадзянами, якия у сельскай мясцовасци - аднадворцами.

Сяшчане беларуских гардоу пасля далучэння беларуси да расийскай имперыи были пазбаулены частки сваих правоу, павинны были плациць падатки, выконваць рэкрутцкую и иншыя павиннасци. Найбольш прывилеяваными мяшчанами были купцы и фабрыканты. Яны магли свабодна выбираць месца жыхарства, купляць зямлю, будаваць прамысловыя прадпрыемствы. Закон 1832 года вызначыу званне асабистага и спадчыннага ганаровага грамадзянина. Спадчынными ганаровыми грамадзянами прызнавалися багатыя капиталисты, выдатныя вучоныя, мастаки, дзеци асабистых дваран. Асабистыми ганаровыми грамадзянами личылися чыноуники сярэдняга рангу и асобы якия закончыли вышэйшыя навучальныя установы. Ганаровыя грамадзяне не плацили падаткау, не несли рэкрутскай павиннасци, вызвалялися ад цялесных пакаранняу.

Большую частку гарадскога насельництва бел гарадоу складали рамесники(майстры, падмайстры и .., яны абъядноувалися у саюзы па прафесии у цэхи, цэхавая арганизацыя мела свае органы).

Дзяржава.

Расийская имперыя была цэнтрализаванай дзяржавай, вышэйшая улада якой належыла цару-императару. Ен распараджауся усими грашовыми сродками, маемасцю дзяржавы, яму были падпарадкаваны усе вайсковыя силы дзяржавы. Саю уладу цар ажыццяуляу праз вяликую армию чыноуникау и апарат дзяржаунага киравання. У гады киравання Аляксандра 1 быу утвораны интымны камитэт, у склад якога уваходзили асабистыя прыяцели цара:

-качубей;

-навасинцау;

-строганау;

-адам юрый чартарысски(праводзиу палитыку апалявання беларуси и имунууся далучыць яе да польшых. У 1802 годзе быу выдадзены царски манифест "аб зацвярдженни министэрствау", згодна з яким были утвораны 8 министэрствау:

-ваенных сил;

-марских сил;

-замежных спрау;

-юстыцыи;

-унутран спрау;

-камерцыи(гандлю);

-и народнай асветы;

-финансау.

У 1810 годзе пачау дзейничаць дзяржауны савет як дарадчы орган пры цары. У систэме органау у расийскай имперыи асабливае становишча займала царская канцэлярыя, якая падзялялася на чатыры аддзялення:

1)выконвала асабистыя даручэнни цара, займалася асабистым складам чыноуникам;

2)рыхтавала праекты законау;

3)киравала сакрэтнай палицыяй и жандармерыяй(кирауник 3-га аддзялення быу адначасова и шэфам корпуса жандарау);

4)займалася дабрачынными установами.

Дзейнасць 3-га аддзялення была накиравана на падуленне вызваленчага руху и нават на забарону беларусскай мовы.

У 1837 годзе было утворана министэрства дзяржаунай маемасци, якое павинна было займацца у першую чаргу дзяржауными сялянами. У разглядаесы перыяд уся Беларуся была падзелена на губернии, якия у сю чаргу дзялилися ан паветы. У пачатку 19-га стагоддзя уся тэрыторыя Беларуся апынулася у складзе расийскай имперыи. Мясцовыя органы дзяржаунай улады у Беларуси были практычна такия ж як и у расийскай имперыи, але мелися и некаторыя асабливасци. Так иснавали два ГЕНЕРАЛ-ГУБЕРНАТАРСТВА:

1)беларускае генерал-губернатарства(у складзе магилеускай и вицебскай губернияу. Потым да яго была далучана смаленская и часова минская губерния, якая у 1831-1834 гадах утварала асобае виленскае генерал

2)виленскае генерал-губернатарства у якое уваходзили вйиленскае и гарадзенская губернии( з 1801 года), у 1841 годзе да яго была далучана ковенская губерния, з 1862- па 1870 год минская губерния.

Узначальвау генерал-губернатарства генерал-губернатар - намесник цара. Ен узначальвау мясцовую администрацыю падпарадкаваных яму губерняу, дзейничау па сваим разуменни и быу адказны тольки перад царом. Пры генерал-губернатары мелася канцэлярыя з невяликим штатам чыноуникау. Асноуныя задачы канцэлярыи прыводзилися у жыцце праз губернския и павятовыя установы.

Губернии.

Галоуная службовай асобай быу губернатар. Прызначауся губернатар вярхоунай уладай з лику давераных асоб цара. Губернатар падпарадкоувауся генерал-губернатару и министру унутраных спрау. У кожнай губернии ммелася губернскае прауленне як дарадчы и выканаучы орган. Склад губернсга праулення:

-общее присутствие;

-канцылярыя.

У склад общего присутствия уваходзили генерал-губернатар, губернатар, вицэ-губернатар, саветники и асэсэры. На пасяджэннях старшынствау генерал-губернатар, кали яго не было - губернатар або вице-губернатар. Пасяджэнне общего присутствия праходзили фармальна, так як усе найважнешыя справы вырашалися асабиста генерал-губернатарам або губернатарам праз губернскую канцэлярыю.

Склад губернскай канцэлярыи:

1)распусюджвала законы, наглядала за выкананнем распараджэнгяу генерал-губернатара, губернатара, губернскага праулення.

2)губернатар киравау палицыяй праз другое аддзяленне;

3)праз трэцяе аддзяленне ажыццяулялся нагляд за судами;

4)ажыццяуляуся сувязь з финансава-гаспадарчыми органами.

Гаспадарчай и финансавй дзейнасцю у губернии киравала казеная палата, якую назначау вицэ-губернатар, а з 1845 года старшыня казенай латы.

Задачы казенай палаты:

-расклад и зборпадаткау

-кираванне..

-кантраляванне выдачы казеных грошай.

У губернях иснавали и иншыя органы киравання:

-Рэкрутския управы(присутствие), якия у 1831 годзе были пераутвораны у рэкрутския камитэты - киравали рэкрутскимнаборам у губернии.

-приказ общественного прирения - наглядау и киравау за сацыяльным забеспячэннем, за бальницами ишколами.

-межавая кантора;

-губернский пракурор.

У 1837-1838 гадах у губернях были утвораны палаты дзяржаунай маемасци, якия павинны были займацца дзяржауными сялянами.

Губерни падзялялися на паветы.

Галоуным органам павятовай улады зъяуляуся нижни земски суд, яки выконвау адначасова администрацына-палицэйския и судовыя функцыи. Узначальвау яго земски спрауник, яки прызначауся сенатам са згоды министра унутраных спрау. Склад нижняга земскага суда:

-два-тры заседацели(якия прызначалися ад дваран).

Нижни земски суд сачыу за падтрыманнем парадку у павеце, забеспечвау свваечасовую выплату выкананне падаткау и павиннасцей.

З 1837 года пветы пачали дзялицца на станы, у кожны стан прызначауся губернатар з дваран. У кожны стан прызначауся губернатар з дваран, прызначауся станавы прыстау(яки выконвау палицэйския абавязки и падпарадкоувался земскаму спраунику). У павеце мелися службовыя асобы галиновага киравання. Павятовы казначэй, павятовы леккар и инш. Для нагляду за дзяржауными сялянами у 1837-1838 гадах у паветах были утвораны акруги. Тэрыторыя акруги магла ахопливаць адзин або некальки паветау. Акруги дзялилися на воласци. Узначальвай акругу акружны начальник з двума памочниками. У воласци кожныя тры гады сялянами выбирауся валасны галава и два засядацели, якия и складали валасное кираванне. Выбирауся так сама валасны писар, але ен не уваходзиу у валасное кираванне. Кирауництва у гарадах ажыццяулялася ганами палицыи, якия дзейничали згодна з законам "устав благочиния" (1782 год). Па гэтаму закону у кожным горадзе дзейничала управа благочиния, у якой засядали гарадничы, прыстау крыминальных спрау, пиыстау цывильных спрау и два ратнага. Гарадничы прызначауся сенатам па прадстауленню генерал-губернатара або губернатара. Саслоуными выбарны органами у горадзе были гарадския магистраты. Яны были пазбаулены самастоянасци у вырашэнни гарадских спрау, так як яны были пад кантролем и уладай губернатара.

Судовыя установы:

Паслядалучэння усходних раенау беларуси да расийскай имперыи у 1772 годзе па наказу Кацярыны 2 суд и расправы у тых правинцыях па асабистых справах павинны праводзицца па их законах и звычаях и их моваю ва усих тых выпадках, якия не тычацца нашай улады.

Аднак з 1775 года и на беларуских землях пачали уводзицца суды прадугледжаныя расийским заканадауствам. Виленски губернатар сваим манифестам ад 17 снежня 1795 года загадау суд и расправу праводзици ад имя и уладаю яе императарская вяликасци. У манифесце гаварылася каб па крыминальных справах прыгаворы аб пазбауленни гонару, пакаранни смерцю або аб гандлевай ци публичнай кары, па яких апеляцыи не дускалися, не выконвалися без дазволу на тое генерал-губернатара. У 1797 годзе Павел 1 загадау аднавицб ва усходняй беларуси старыя судовыя органы, земския гротския, падкаморыя суды. Аднак паступова судовая систэма у беларуси зближалася з судами, якия иснавали у расии. Были утвораны у кожнай губернии галоуныя суды, якия дзейничали на правах губернских. Ликвидацыя старой судовай систэмы у беларуси пачалася пры Микалае 1 пасля няудалага паустання 1830-31 гадоу. Усе судаводства было пераведзена на расийскую мову. Згодна з законам ад 30-га кастрычника 1831 года, замест галоуных судоу у губернях были утвораны палата крыминальнага и палата цывильнага суда.

Земския и гротския суды были пераутвораны у павятовыя суды. Нагляд за дзейнасцю усих мясцовых судоу здзейсняли генерал-губернатары, губернатары, якия мели права адмяняць пастановы мясцовых судоу, даваць суддзям установу ..

Вышэйшай касацыйнай установай быу сенат.