спа Бел

10. Адносіны царскага ўрада да канфесій. У канцы XVIII ст. на землях Вялікага княства Літоўскага, якія адышлі да Расійскай імперыі, пражывала каля 39 % уніятаў, 38 - католікаў, 10 - іудзеяў, 6,5 - праваслаўных, 4 - старавераў, астатнія 2,5 % прыходзіліся на пратэстантаў, мусульман i караімаў¹. На далучаных землях царскі ўрад дазволіў дзейнасць усіх канфесій, але гэта верацярпімасць была адноснай. Замест існуючага тут каталіцтва ён імкнуўся зацвердзіць пануючае ў Расійскай імперыі праваслаўе, хаця на тэрыторыі Віленшчыны i Гродзеншчыны яно практычна адсутнічала, а на Віцебшчыне i Міншчыне было нешматлікім.Пры гэтым трэба адзначыць, што Кацярына II, Павел I i Аляксандр I, дэкларуючы пануючую ролю праваслаўнай царквы ў імперыі, не звярталі асаблівай увагі на цяжкі матэрыяльны стан i недахопы адукацыі яе духавенства i ва ўнутраных губернях Расіі. Для распаўсюджвання праваслаўя на далу­чаных землях неабходны былі добра адукаваныя праваслаўныя свяшчэннікі і манахі для місіянерскай дзейнасці, якіх не хапала i ў самой імперыі. Праваслаўнымі вернікамі на гэтых землях былі бедная шляхта, мяшчане i прыгонныя сяляне. У 1781 г. беларускі генерал-губернатар 3. Чарнышоў звярнуў увагу Кацярыны II на тое, што ў Беларусі ёсць каля 2 тыс. чалавек правас-лаўнай шляхты, але настолькі бедных, што яны не маглі прымаць удзел у дваранскіх выбарах². Прыхаджане не мелі дастатковых сродкаў на ўтрыманне праваслаўных цэркваў i духавенства, якое знаходзілася ў матэрыяльнай залежнасці ад памешчыкаў-католікаў.

11. Рэпрэсіўныя меры супраць каталіцкага касцёла. У адрозненне ад праваслаўнай царквы, пазіцыі якой у 60-90-я гг. значна ўзмацніліся, каталіцкая царква працягвала страчваць свой былы ўплыў у Беларусі. Больш таго, у палітыцы расійскага ўрада адносна каталіцкай царквы адбыліся даволі істотныя перамены. Яны былі выкліканы той пазіцыяй, якую займала каталіцкае духавенства ў паўстанні, a менавіта: большасць ксяндзоў i манахаў апынулася на баку паўстанцаў ці шчыра спачувала ім.

У адказ урад павёў у адносінах да каталіцкай царквы ў Беларусі больш мэтанакіраваную i жорсткую лінію. Галоўнай яе мэтай стала змяншэнне ўплыву каталіцкага духавенства на мясцовае насельніцтва. Жорсткасць жа праяўлялася ў тых метадах, якімі гэта палітыка ажыццяўлялася на практыцы. Шырока праводзіліся рэпрэсіўныя меры супраць каталіцкага духавен­ства, што прыняло ўдзел у паўстанні, адбывалася скасаванне касцёлаў i кляштараў i перавод рознымі шляхамі вернікаў у праваслаўе, прымаліся абмежавальныя законы ў адносінах да дзейнасці каталіцкай царквы.За ўдзел у паўстанні на Літве i Беларусі восем каталіцкіх святароў былі пакараны смерцю. Прычым кожны другі - толькі за чытанне рэвалюцыйнага маніфеста¹. Дзесяткі ксяндзоў былі сасланы ў Сібір або ва ўнутраныя губерні Расіі, пазбаўлены сана, панеслі іншыя пакаранні.Да рэпрэсіўных мер, што прымяняліся да каталіцкай царквы, адносілася i закрыццё касцёлаў i кляштараў. За 1864 - 1867 гг. па Віленскай i Гродзенскай губернях ix было скасавана 140². У Ашмянскім дэканаце ў канцы 1866 г. дзейнічала толькі дзевяць касцёлаў i капліц, у той час як у 1864 г. ix было 17. У Гродзенскім дэканаце з 25 касцёлаў і капліц засталося 11, у Лідскім - 13 з 20, у Кобрынскім - 2 з 7, у Слонімскім - 5 з 33 i г.д.³ Яшчэ больш рашучыя меры прымяняліся да кляштараў. У выніку к канцу XIX ст. у беларускіх гу бернях засталося толькі два мужчынскія кляштары (з пяццю манахамі) і тры жаночыя (з 35 манашкамі). Агульная колькасць касцёлаў і капліц склала 466, колькасць каталіцкіх святароў - 505. Паменшылася колькасць каталіцкіх вернікаў.У мэтах паслаблення ўплыву каталіцкіх святароў на беларускі народ быў распрацаваны план пад назвай "распалячванне касцёла". Сутнасць яго зводзілася да таго, каб увесці ў каталіцкіх касцёлах беларускіх губерняў рускую мову замест польскай у дадатковае набажэнства i казанні.Адносіны расійскага грамадства да гэтага плана не был i аднолькавымі. Адны лічылі, што касцёл павінен заставацца польскім, баючыся, што ўвядзен-не рускай мовы аўтаматычна паставіць у раўнапраўнае становішча католікаў-палякаў з праваслаўнымі. А гэта, маўляў, зусім не будзе спрыяць праваслаўю i абрусенню краю. Прыхільнікі распалячвання касцёла сцвяр-джалі: беларусы - гэта тыя ж рускія, i ix трэба паступова русіфікаваць, каб у хуткім часе схіліць у праваслаўе. Такім чынам, i адны, i другія падтрымлівалі палітыку русіфікацыі ў адносінах да беларусаў. Разыходзіліся яны толькі ў метадах яе ажыццяўлення. Таксама не былі аднароднымі i адносіны да русіфікацыі касцёла з боку каталіцкіх святароў. Большасць, зразумела, была супраць гэтага. Але знайшліся i прыхільнікі. На тэрыторыі Беларусі адным з самых актыўных праваднікоў такой палітыкі стаў ксёндз Ф. Сянчыкоўскі, які працаваў на Міншчыне. Дзякуючы яго намаганням, падтрымцы ўлад i прыхільнікаў, ужо ў пачатку 70-х гг. у 32 касцёлах Мінскай губерні гучала руская мова, аднак ненадоўга. Як i ўсё прымусовае, тэта акцыя мела часовы поспех. Ужо ў пачатку 80-х гг. частка ксяндзоў адмовілася ўжываць рускую мову замест польскай.Моўная праблема ў каталіцкім касцёле Беларусі то затухала, то зноў успыхвала, але існавала ўсю другую палову XIX ст., абвастраючы i без таго складанае становішча ў краі.

12. Как свидетельствуют исследователи, на присоединенных к Российской империи землях в результате первого раздела Речи Посполитой (1772) насчитывалось около 100 тысяч католиков, 300 тысяч православных и около 800 тысяч униатов. На первом этапе политика России на новых землях была довольно толерантной: указами Екатерины II от 1772 года католикам и униатам была дана “ничем не ограниченная” свобода вероисповедания, при условии, что они не будут склонять к своей вере православных.На практике эта свобода ограничивалась, правительство и православные иерархи делали все, чтобы вернуть униатов к “религии предков”. В результате на протяжении 1781-1783 годов в православие перешло около 200 тысяч униатов. После второго раздела РП (1793) начинается более решительное наступление на униатство. По инициативе Екатерины II Синодом была разработана программа постепенной ликвидации унии. Но основная часть униатов крепко держалась своего верлисповедания.Тем не менее при Екатерине II в православие были переведены около 1,5 млн. униатов, но столько же пожелали остаться в своей вере. При Павле I и Александре I административно-церковное принуждение в отношении униатов ослабилось. После восстания 1830-1831 годов, в котором принимали участие католики и униаты, правительством был взят курс на упразднение униатства как вероисповедания и присоединение его адептов к православной церкви. 12 февраля 1839 года на униатском соборе в Полоцке под давлением царского правительства был подписан акт о “добровольном” присоединении униатов к православной церкви. Павел I запретил насильственные методы обращения в православие. В 1800 году он вернул большинство сосланных греко-католических священников из Сибири, вернул греко-католикам часть храмов и василианских монастырей. Было разрешено существовать 3 греко-католическим епархиям: Полоцкой, Луцкой и Брестской.Александр I передал управление греко-католическими приходами из рук митрополита и епископов аудиторам Греко-униатской коллегии.После подавления Польского восстания 1830 года российские власти начали проводить политику обращения греко-католиков в православие. 7 февраля 1834 года Греко-униатская коллегия постановила обновить храмы в восточном духе, приобрести книги православной печати, устранить заимствования из латинского обряда. Было предписано называть младенцев только по православным святцам. Полиции вменялось в обязанность проверять, чтобы в униатских храмах священник отправлял богослужения только по православному служебнику. В церквях стали сооружать иконостасы. После этого многие греко-католики переставали ходить в свои церкви и уходили в костелыВ начале 1833 года полоцкий православный епископ Смарагд Крыжановский начал проводить политику присоединения греко-католиков к православию с помощью властей. В 1835 году был создан комитет по очистке униатского обряда, который потребовал продать все органы, либо разобрать их на запчасти. Прихожане оказывали сопротивление этой политике. Так, в Речицкой церкви Пинского уезда Минской губернии крестьяне разобрали не орган, а создаваемый иконостас.В январе 1837 года униатская церковь была подчинена ведению обер-прокурора Святейшего Синода.12 февраля 1839 года в Полоцке собрался собор во главе с греко-католическими епископами Иосифом Семашко, Антонием Зубко и Василием Лужинским. Собор постановил признать присоединение белорусских епархий к православной церкви. К обращению к императору об этом были приложены подписи 1305 человек белого духовенства и монашествующих. По этому случаю была выбита медаль, на которой было написано, что отторгнутые силой были присоединены любовью. Тем не менее в историю уничтожения Униатской церкви вошел Церковлянский протест 111 униатских священников Белорусской епархии, которые на своем несанкционированном съезде 16 сентября 1838 года в местечке Церковляны Дисенского уезда подписали петицию и направили к царю своих представителей с просьбой освободить их от власти церковного начальства и оставить в унии.^[5]. Но их запретили в священнослужении и перевели на должности пономарей, а наиболее упорствующих выслали в Сибирь административным порядком. По этому поводу Александр Герценопубликовал в своем лондонском «Колоколе» статью «Секущее православие», где Иосифа Семашко называл «во Иуде предатель, палач, заслуживший европейскую известность».

13. Дзяржаўныя маёнткі. Дзяржаўная зямельная ўласнасць у Беларусі ў гэты перыяд значна уступала панскай. У апошняй чвэрці XVIII ст. на яе долю прыпадала каля 18 % усяго зямельнага фонду. У фактычным жа ўладанні феадальнай дзяржавы знаходзілася толькі 7,5 % агульнай зямельнай плошчы⁶. Астатнія дзяржаўныя землі былі аддадзены ў арэнду, заклад, кіраванне свецкім i духоўным феадалам.3 далучэннем тэрыторыі Беларусі да Расійскай імперыі дзяржаўны зя­мельны фонд яшчэ больш зменшыўся. Як ужо адзначалася, царскі ўрад раздаваў казённыя землі разам з сялянамі расійскім саноўнікам. Пасля другога i трэцяга падзелаў Рэчы Паспалітай Кацярына II падаравала ў Мінскай, Слонімскай i Віленскай губернях былыя каралеўскія i старасцінскія маёнткі з 40,4 тыс. душ, Павел I у Літоўскай губерні - з 19,8 тыс. душ¹. У 1810-1816 гг. расстройства дзяржаўных фінансаў прымусіла царызм пра-даць многія казённыя маёнткі ў прыватныя рукі². Аднак у далейшым у казну перайшлі канфіскаваныя землі ўдзельнікаў паўстання 1830-1831 гг. Дзяржаўны зямельны фонд у 30-я - пачатку 40-х гг. XIX ст. папоўніўся таксама за кошт секулярызацыі царкоўных і манастырскіх уладанняў. У выніку да часу рэформы дзяржаўных сялян (канец 60-х гг.) у пяці заходніх губернях казне належала столькі зямлі (4472 тыс. дзесяцін, або 18,7 %)³, колькі яна прыкладна мела ў апошняй чвэрці XVIII ст.3 раздачай дзяржаўных зямель колькасць казённых сялян у Беларусі ў апошняй трэці XVIII ст. зменшылася прыкладна ў тры разы i склада 76,4 тыс. рэвізскіх душ, ці 5,5 % народанасельніцтва⁴. У далейшым з пашырэннем дзяржаўнай зямельнай уласнасці і натуральным прыростам насельніцтва колькасць ix тут узрасла. У 1866 г. яна дасягнула 266 тыс. душ мужчынскага полу, што складала 21,1 % сялянскага, або 15,5 % усяго насельніцтва⁵. Амаль усе дзяржаўныя маёнткі здаваліся з публічных таргоў у доўгатэрміновую арэнду (на 24 гады i больш) чыноўнікам, дробнай шляхце. Фальварковая гаспадарка вялася працай казённых сялян. У пачатку XIX ст. частка дзяржаўных зямель была перададзена самім сялянам на правах грашовай арэнды. Пры гэтым фальваркі ліквідаваліся. Земляробства, жывёлагадоўля, уся гаспадарка дзяржаўных маёнткаў да 40-х гг. XIX ст. знаходзіліся на той жа ступені развіцця, што i ў панскіх фальварках.

14. У сялянскай гаспадарцы, як i ў панскай, панавала папарнае трохполле. Сяляне аралі зямлю сахой, рыхлілі яе галоўным чынам драўлянай бараной. Сеялі ўручную, збожжа i траву ўбіралі сярпом i касой, малацілі цэпам. Удасканаленыя прылады працы i машыны практычна адсутнічалі. Структура пасеваў збожжавых культур на сялянскіх палях амаль не адрознівалася ад фальварковай. Але ў сялян большую плошчу займалі тэхнічныя расліны - лён i каноплі. Сяляне паўночнай часткі Беларусі сеялі лён не толькі для сябе, але i на продаж. У другой палове гэтага перыяду пасля хлеба найбольш важным прадуктам сялянскага харчавання стала бульба.Пры дрэнным угнаенні глебы i нярэдка горшай якасці сялянскай зямлі ў параўнанні з фальварковай яе ўраджайнасць была нізкая. Звычайна ўраджай на надзельных палях складаў сам. Пры такой ураджайнасці з зямель нага надзелу, які меўся ў большасці сялян (8-12 дзесяцін на двор ва ўсходніх, цэнтральных i 12-15 дзесяцін у заходніх наветах), у многіх выпадках немагчыма было пракарміць сялянскую сям'ю. Нізкі агратэхнічны ўзровень земляробства ва ўмовах панавання паншчыннай сістэмы выклікаў час­тая неўраджаі. У цэлым павялічвалася пагалоўе сялянскай рабочай i прадукцыйнай жывёлы. Адначасова рост яго ў сялянскіх дварах запавольваўся тым, што феадалы захоплівалі грамадскія лугі. Немалыя страты былі ад эпізаотый, што паўтараліся даволі часта. Сяляне, як i раней, займаліся рознымі промысламі (вырабам для сябе льняных i суконных тканін для адзення, аўчын, драўляных хатніх прадметаў, вазоў, саней, простых прылад працы). Прамысловыя заняткі яны звы-чайна спалучалі з сельскагаспадарчымі, з апрацоўкай зямельнага надзелу. У многіх панскіх i дзяржаўных маёнтках зімой, у вольны ад земляробчых ра­бот час, амаль усе сяляне з дазволу ўладальніка ішлі на лесараспрацоўкі. Шырокае распаўсюджанне атрымалі адыходныя промыслы - работы на будаўніцтве дарог, крэпасцей i асабліва сплаў лесу, возніцтва. У 40-я гг. XIX ст. толькі з Магілёўскай губерні адыходзілі на дарожна-будаўнічыя работы да 10 тыс. сялян. На пабудове Кіева-Брэсцкай шашы ў Гродзенскай губерні працавала каля 3 тыс. чалавек. У 30-я гг. у Беларусі на сплаве лесу было за­нята 50-60 тыс. чалавек, у 40-50-я гг. - да 150 тыс.¹ Промыслы, асабліва адыходныя, садзейнічалі пранікненню таварных адносін у сялянскую гаспадарку. Яны з'яўляліся для асноўнай масы сялянства амаль адзінай крыніцай атрымання грашовых сродкаў для выплаты падаткаў і закупкі неабходных.

15. 3 пашырэннем плошчы фальварковай ворнай зямліадбываўся перавод сялян з аброчныху паншчынныя. Да сярэдзіны XIX ст. у параўнанні з апошнім дзесяцігоддзем XVIII ст. удзельная вага паншчыннага сялянства ў панскіх маёнтках Беларусі павялічылася з 77 да 97 %¹. Казённыя сяляне да 40-х гг. XIX ст. таксама адоывалі паншчыну. Гэта тармазіла разлажэнне феадальна-прыгонніцкіх і развіццё капіталістычных адносін як у фальварковай, так i ў сялянскай гаспадарцы, але не магло спыніць яго. На працягу першай паловы XIX ст. памер паншчьшы, што прыпадала на сялянскую гаспадарку, узрос у сярэднім у 1,5 - 2 разы. У 30-40-я гг. у большасці маёнткаў найбольш пашырана была паншчына ў 6 дзён у тыдзень з ся­лянскай гаспадаркі. Павялічыліся нормы згонаў (гвалтаў), іншых работ. У многіх маёнтках існавала урочная сістэма паншчыннай працы. Нявыкананыя за дзень работы пераносіліся на другі тэрмін. Захоўваліся шматлікія павіннасці па абслугоўванні панскага двара i натуральны аброк ("даніна") - абавязак даваць землеўладальніку прадукты сваёй гаспадаркі: палатно, птушку, яйкі, мёд, а таксама грыбы, ягады i інш. Многія памешчыкі аддавалі сваіх прыгонных у наём падрадчыкам па кантрактах на будаўнічыя i дарожныя работы, адпраўлялі на нарыхтоўку i сплаў лесу².Апрача павіннасцей за карыстанне зямлёй сяляне неслі дзяржаўныя грашовыя i натуральныя павіннасці. Да першых належалі падушны падатак, земскі збор, якія ў 40-я гг. XIX ст. складалі 5-7 руб. з сялянскага двара. Заплаціць такую суму сялянскай беднаце часта было не пад сілу. Сяляне адбы-валі дарожную, кватэрную (пастойную) натуральныя павіннасці, абавязаны былі перавозіць ваенныя грузы. Новым для Беларусі відам цяжкай павіннасці стала рэкруцкая павіннасць, што забірала з сялянскіх сямей ма-ладых, здаровых работнікаў. Кожны рэкрут прыпадаў на 200 сялянскіх двароў. Забеспячэнне яго ляжала на абавязку сельскай грамады³.

17. Галіновая структура i размяшчэнне прамысловасці. Прамысловасць парэформеннай Беларусі, як i раней, базіравалася ў асноўным на выкарыстанні і перапрацоўцы мясцовых сыравінных рэсурсаў, у першую чаргу лясных багаццяў i прадукцыі сельскай гаспадаркі. Аднак пры захаванні амаль што традыцыйнай галіновай структуры беларускай прамысловасці ў ёй адбыліся колькасныя змены i відавочнае якаснае паляпшэнне. Вядучае месца засталося за рознымі галінамі харчасмакавай прамысловасці. Другараднае значэнне мелі іншыя прамысловыя галіны: тэкстыльная, гарбарная, шкляная, сілікатна-будаўнічая.Парэформенная Беларусь заставалася адным з галоўных раёнаў вінакурстваў Расійскай імперыі. Хаця ў апошнія два дзесяцігоддзіі ХІХ ст. коль­касць вінакурных заводаў у Беларусі некалькі скарацілася, ix агульная вы-

19. Развіццё гандлёвых адносін у канцы XVIII -першай палове XIX ст. характарызуецца нарастанием крызісу сярэдневяковых формаў гандлю, яго спецыялізацыяй і з'яўленнем новага тыпу ўдзельнікаў рынку, больш цесна звязаных з вытворчасцю. Гэта сведчыла аб заняпадзе натуральнай феадальнай гаспадаркі і развіцці капіталістычнага рынку. У першай палове XIX ст. гандаль ажыццяўляўся ў асноўным па водных шляхах. У1844 г. па рэках Беларусі было правезена грузаў на 8,8 млн руб., a ў 1860 г. - на 18 млн руб.² Асабліва павялічыўся сплаў лесу - асноўнага экс-партнага тавару Беларусь У балтыйскія парты ішоў толькі адборны лес; паўднёвы лясны рынак XIX ст. быў больш універсальны - там бралі ўсе гатункі лесу. У сярэдзіне XIX ст. толькі па Бярэзінскай воднай сістэме сплаўлялася штогод лесу больш чым на 750 тыс. руб., па каналу Агінскага -больш чым на 700 тыс. руб.³ Па колькасці кірмашоў вылучаліся Магілёўская, Мінская i Гродзенская губерні. Віцебская губерня саступала ім па колькасці кірмашоў, але па суме прададзеных тавараў стаяла нароўні з іншымі губернямі⁴. Буйнейшымі на ўсходзе былі Бешанковіцкі i Гомельскі, у цэнтры - Мінскі, на захадзе - Пры-бораўскі, Зэльвенскі i Свіслацкі кірмашы.Важнай мерай, якая падтрымлівала развіццё не толькі гандлю, але i ўсёй эканомікі, з'яўлялася дзяржаўная мытная палітыка. Пратэкцыянісцкі курс, якога Расійская імперыя прытрымлівалася ў 1822-1850 гг., павінен быў садзейнічаць станаўленню капіталістычных тэндэнцый у развіцці гаспадаркі i ўмацаваць уплыў яе знешнегандлёвых сувязей на сусветным рынку.

20. Асноўныя зрухі ў жыцці беларускіх гарадскіх паселішчаў канца XVIII - 50-х гг. XIX ст. звязаны са змяненнем ix адміністрацыйнага статуса. Адпаведна законам Расійскай імперыі яе гарады падзяляліся на губернскія, павятовыя i так званыя заштатныя. У залежнасці ад катэгорыі горад атрымліваў адпаведную сістэму гарадскога кіравання i належны статус.Шматлікія змены ў адміністрацыйным дзяленні беларускіх зямель вялі да істотных перамен у становішчы беларускіх гарадоў. Браслаў, Брэст, Мсціслаў i Навагрудак атрымалі статус павятовых гарадоў. Старажытны Полацк i Слонім, першапачаткова выдзеленыя як губернскія, у хуткім часе таксама апынуліся сярод павятовых. Нясвіж нядоўга прабыў павятовым горадам i перайшоў у разрад заштатных.Захавалася значэнне Вільні як агульнага цэнтра Беларусі i Літвы. Гэтаму садзейнічаў статус Віленскага генерал-губернатарства, сканцэнтраванне там адміністрацыйнай улады i культурнага жыцця.Натэрыторыі Беларусі царызм сустрэўся саз'явай, не вядомай расійскаму гарадскому жыццю з канца XVII ст., - існаваннем прыватнаўласніцкіх гарадоў. Захоўванне часткі беларускіх гарадоў i большасці беларускіх мяс­тэчак у прыватнай уласнасці было адметнай рысай беларускай гісторыі. Спробы прыватных уладальнікаў, у асноўных новых, з вышэйшых колаў расійскага дваранства, наладзіць эканамічнае жыццё падуладных гарадскіх пунктаў мелі частковы поспех (Крычаў, Чачэрск, Шклоў). Выключэннем з'яўляўся толькі Гомель¹.Царскія ўлады праводзілі палітыку выкупу ў казну прыв&тнаўласніцкіх гарадоў, у першую чаргу тых, якія сталі афіцыйнымі адміністрацыйнымі адзінкамі. Гэта не заўсёды супадала з інтарэсамі ix уладальнікаў, якія імкнул іся захаваць магчымасць выкарыстоўваць феадальныя метады эксплуатацыі падуладных гараджан, што адмоўна адбівалася на гарадскім жыцці.

21.пасля падзелу РП пераважная большасць польскага грамадства пастаянна імкнулася аднавіць сваю дзяржаунасць.У гэтым і заключалася сутнасць польскага пытання.У шматнацыянальных заходніх губернях Расійскай імпеіі польскае пытанне было амаль што самым вострым і аказвала уплыу на усе сферы урадавай палітыкі на тэр.Беларусі.У пач.19в. па ініцыятыве Аляксандра 1 пачала абмярковацца магчымасць аднаулення дзяржаунасці Польшчы.На суарацтва з расійскімі уладамі пайшлі некаторыя дзеячы польскана нацыянальнага руху,у тым ліку А.Чартарыльскі і Агінскі.У 1815 Каралеусву Польскму,створанаму паводле пастановы Венскага кангрэсса,была падаравана Канстытуцыя.Польский вопрос, возникший в результате ослабления и после трех разделов Речи Посполитой, являлся весьма существенным для России, особенно после 1815 года, когда вследствие Венских соглашений большая часть Польши вошла в состав Российской империи и составила особое образование в ней – Царство (Королевство) Польское. Соответственно он был актуален и для российского общества. В основе своей проблема сводилась, с одной стороны, к отношению к разделам Речи Посполитой, факту вхождения польских земель в Российскую империю, их устройства, а также немаловажен был вопрос о судьбе Литвы, Западной Украины и Белоруссии, перспективе их слияния с собственно польскими землями. С другой стороны, был важен внешнеполитический аспект вопроса, а именно прежде всего проблемы взаимоотношений со странами-соучастницами разделов Речи Посполитой (Австрия и Пруссия) и другими великими европейскими державами того времени (Великобритания, Франция), интересующимися польскими делами..Разделы Речи Посполитой  положили конец политическому существованию одного из крупнейших государств Восточной Европы, обусловив возникновение «польского вопроса», который до начала XX в. оставался важнейшим в европейской политике.Одной из особенностей «польского вопроса» было постоянное стремление подавляющего большинства  шляхетского сословия и нарождающейся интеллигенции былой Речи Посполитой к восстановлению утраченной государственности, что делало его постоянно острым и злободневным.Российское правительство четко реагировало на эту особенность и по-разному подходило к решению почти всех наиболее существенных политических проблем на территориях бывшего Великого княжества Литовского, вошедших в состав Российской империи. Наиболее отчетливо «польский вопрос» проявился в сословной, законодательной, национально-религиозной политике и в области просвещения.

22. ЧАРТОРЫЙСКИЙ, Адам Юрий(1770-1861), князь - видный польский и русский государственный деятель, министр иностранных дел России в 1804-06.Ч. принадлежал к одному из наиболее аристократических и богатых родов Польши, находился в близком родстве с последним польским королём Станиславом Августом Понятовским. В 1795, чтобы предотвратить секвестр обширных имений своей семьи, находившихся на территории, отошедшей к России, Ч. поступил на русскую службу. Вскоре он был назначен адъютантом великого князя Александра Павловича, став одним из наиболее доверенных его приближённых и членом кружка, из которого в 1801 образовался т. н. "Негласный комитет". С воцарением Павла I Ч. оставался в числе лиц, составлявших двор наследника престола, до 1799, когда с целью удаления Ч. из Петербурга Павел I назначил его посланником при короле сардинском. После вступления на престол Александра I Ч. приехал в Петербург ив качестве члена "Негласного комитета" оказывал непосредственное влияние на политику правительства. В 1802, при введении министерств, Ч. получил должность товарища министра иностранных дел, а в 1804, после отставки министра графа А. Р. Воронцова, был назначен на его пост.В течение своего двухлетнего управления министерством иностранных дел Ч., по собственному признанию, имел основной целью создание наиболее благоприятных условий для восстановления независимости Польши. В 1805 он выдвинул проект отторжения от Пруссии захваченных ею польских земель. Дипломатическое давление должно было принудить Австрию к отказу от Галиции. Александр I должен был стать королём восстановленной Польши, присоединив к ней находившиеся ранее под её властью литовские, белорусские и украинские земли. Связь восстановленного в границах 1772 польского государства с Россией должна была ограничиваться династической унией. Стремясь привлечь к себе националистические польские круги, Александр I не отверг проекта Ч. Однако сближение России с Пруссией доказало Ч. нереальность его проекта и вынудило его в июне 1806 выйти в отставку. В дальнейшем Александр I привлекал Ч. в качестве советника по польским делам, но сколько-нибудь заметного влияния на внешнюю политику России Ч. не имел.В 1812, когда покорный Наполеону сейм Варшавского герцогства под председательством отца Ч. призвал всех поляков к борьбе против России, Ч. устранился от политической деятельности и уехал за границу, но отказался примкнуть к антирусскому лагерю. В 1814 Ч. вновь выдвинул перед Александром I план восстановления Польши в личной унии с Россией. В 1815, после образования на основании решенийВенского конгресса (см.) Царства Польского, Ч. вошёл в состав его временного правительства, однако уже в 1816 подал в отставку. Основой политической программы руководимых Ч. польских консервативных кругов было требование присоединения к Царству Польскому Литвы, Белоруссии и Правобережной Украины.Во время польского восстания 1830-31 Ч. занял в образованном сеймом правительстве пост председателя и заведующего иностранными делами. Безуспешность попыток Ч. добиться поддержки восстания западноевропейскими державами и возмущение демократических масс повстанцев консервативной и нерешительной политикой правительства Ч. привели к его отставке.После подавления восстания Ч. эмигрировал в Париж и возглавил консервативный лагерь польской эмиграции, враждебный польскому революционно-демократическому патриотическому движению и считавший единственным средством восстановления независимой Польши вмешательство западноевропейских государств. Попытки Ч. использовать в этих целях все кризисы в европейской политике, особенно Крымскую войну 1853-56, были безуспешны.