спа Бел

2. Политика Российской империи на белорусских землях в к. Х V Ш – пер. пол. Х1Х вПосле инкорпорации Беларуси в состав России правительство начало проводить политику, направленную на нивелировку местных особенностей, имевшую конечной целью сближение и слияние с собственно русскими регионами.Вводились общероссийское административное деление, органы и учреждения, стали действовать наместнические, провинциальные, а затем губернские и уездные учреждения. В начале XIX в. белорусские земли вошли в состав Виленской, Витебской, Гродненской, Минской и Могилевской губерний. В 1807 г. по условиям Тильзитского мира к России отошла Белосточчина (с 1843 г. в составе Гродненской губ.). Учитывая пограничное расположение Беларуси, а также напряженное политическое и социальное положение, были созданы генерал-губернаторства: Белорусское (1772-1856), Литовское (Виленское) (1794-1912), Минское (1831-1834). Основным действующим законодательным документом в области гражданского права оставался Статут Великого княжества Литовского 1588 г. Местные жители (шляхта) имели возможность занимать различные административные должности, но ведущую роль в управлении краем занимали ставленники имперского центра.В сословной политике правительство стремилось удовлетворить интересы шляхты. При условии принесения присяги на верность Екатерине II она получала все права российского дворянства, сохраняла имущественные и другие права. С целью не допустить распространения идей французской революции, создания опоры в захваченном крае и удовлетворения материальных интересов дворянства и чиновничества правительство проводило политику насаждения русского землевладения. На территории Беларуси Екатерина II и Павел I пожаловали в наследственное владение более 200 тыс. ревизских (мужских) душ: как крепостных, так и бывших государственных крестьян. Это вело, в большинстве случаев, к ухудшению их имущественного и правового положения.Белорусские крестьяне вначале, учитывая слабую платежеспособность и необходимость приспособления к новой налоговой системе, они получали льготы по уплате подушных налогов, в дальнейшем население белорусских губерний было поставлено в одинаковые условия с жителями других губерний. Была введена рекрутская повинность.Было отменено действие магдебургского права, вместо него распространились нормы российского городского самоуправления, причем часть городских поселений таких прав не получила, и их население автоматически переводилось в крестьянское сословие и, в ряде случаев, теряло личную свободу.В 1794 г. многочисленное еврейское население попало под действие закона о черте оседлости. Малочисленное татарское население сохранило свой статус.В конфессиональной сфере власти придерживались, в основном, обещаний, данных во время разделов Речи Посполитой. Правда, были приняты меры, которые препятствовали католическому и униатскому духовенству склонять в свою веру православных. Во время борьбы с восстанием во главе с Костюшко Екатерина II посчитала необходимым укрепить позиции православия переводом туда униатов (указ 22 апреля 1794 г.), официально в православие перешло около 1,5 млн. человек. Дальнейшего развития этот процесс не получил, после смерти Екатерины II многие из «воссоединенных» вернулись в унию.После подавления восстания 1830-1831 гг. осуществлялся комплекс мер, направленный на быстрейшее слияние западных губерний с собственно русскими губерниями под знаменем православия и единой русской народности. Важнейшим шагом в этом направлении было прекращение действия Статута Великого княжества Литовского 1588 г. (в 1831 г. в Витебской и Могилевской, в 1840 г. в Виленской, Гродненской и Минской губерниях) и введение общеимперского законодательства. В 1831-1848 гг. действовал совещательный орган «Комитет по делам Западных губерний», в который входили высшие государственные сановники. Комитет рассматривал проекты административных и политических мероприятий в отношении Беларуси, Литвы и Правобережной Украины, которые поступали от министерств, генерал-губернаторов и губернаторов и передавал на утверждение императору.Комплекс мероприятий проводился для предупреждения возможных шляхетских волнений, среди которых главное место занимал «разбор» шляхты. Эта процедура представляла тотальную проверку документальных свидетельств о дворянском происхождении и перевод на этом основании части бывшей шляхты в непривилегированные сословия: однодворцев – в сельской местности, граждан – в городах. Одним из важнейших направлений правительственной политики была борьба против влияния католической церкви. В 1832 г. издан указ о ликвидации некомплектных (малочисленных) католических монастырей и передачи их имений в казну. В декабре 1841 г. появился ряд указов о приеме в казну собственности всех имений высшего православного и иноверческого духовенства западных губерний. В 40-е гг. секуляризация церковных владений была в основном завершена, в результате чего около 100 тыс. ревизских душ пополнили ряды государственных крестьян. Основная масса земельных владений была изъята у католического духовенства, так как православная церковь владела сравнительно небольшими земельными угодьями. Таким образом, церковь ставилась в большую зависимость от государства.Важным элементом политической стабильности в регионе власти считали консолидацию белорусского населения под эгидой православия.Белорусская национально-государственная идея в общественном движении этого времени еще не оформилась. Однако, если декабристы вообще игнорировали национальные права народов Российской империи, то участники кружков и организаций, созданных на местной, хотя и сильно полонизированной почве, проявляли так называемый «литовский сепаратизм», любили родной край, что при их сближении с крестьянской массой создавало необходимые предпосылки для формирования такой идеи и выделения ее как самостоятельной в недалеком будущем.

3.Политика по отношен к бел.,первоначально царское правиткльство было вынуждено считаться с существовенными отличиями правового положения населения писвоеных земель.В качестве законодательства в белоруссих губерниях продолжал действовать статут вкл 1588;местные жители имели возможность работать в губернско-уездной администрации; шел поиск путей сотрудничества со шляхтой.делались попытки приглушить оппозиционные настроения.За шляхтой.при условии принятия присяги на верность России.сохранялось имение.Ей давались права русского дворянства.;значительная часть белорусскргр крестьянства становилась частной собственностью российских землевладельцев.Права и имущественное положение госуд.крестьян,которых передавали в помещичью собственность,ухудшались.;Вместо существовавшего ранее налога с каждого двора вводился подушный налог с каждой души мужского населения.;в губерниях вводилась рекрутская повинность.;упразнялось магдебургское право,но городп и местечки признавались центрами поветов,распростронялись принципы российского государственного самоуправления.;была введена черта оседлости для еврейского населения;создавались воееные поселения;

4:Измение в админис территориальн.упрапавлении.Вводились новые единицы,отменялись воеводства и поветы.ювводились генерал-губернаторства,уезды.Население присоеденен.территорий на протяжении 1-го месяца приводилось к пресяге.Кто не жедад пресягать должен был в течении 3х месяцев продать недвижимость и выехать заграницу,если не удалось это сделать,это имущество провозгл.собствен.казны и на нее наклад.секвестр(запрет ,ограничение на пользование имуществом).Шляхта утратила право выбирать монарха,создавать конфедерации ,собирать соймики. Города:отмен.магдебургское право,на город распростр. «»жалованая грамота городам 1785,горожане делились на 6 разрядов.Черта оседлости—установилась для еврейского населения в 1794.Евреям разрешалось селится в городах северо-западных губерний,заниматься ремеслом и торговлей,но не позволялось заниматся земледелием. Рост паншчыны. Дзяржаўныя падаткі і павіннасці сялянства. 3 пашырэннем плошчы фальварковай ворнай зямліадбываўся перавод сялян з аброчныху паншчынныя. Да сярэдзіны XIX ст. у параўнанні з апошнім дзесяцігоддзем XVIII ст. удзельная вага паншчыннага сялянства ў панскіх маёнтках Беларусі павялічылася з 77 да 97 %¹. Казённыя сяляне да 40-х гг. XIX ст. таксама адоывалі паншчыну. Гэта тармазіла разлажэнне феадальна-прыгонніцкіх і развіццё капіталістычных адносін як у фальварковай, так i ў сялянскай гаспадарцы, але не магло спыніць яго.На працягу першай паловы XIX ст. памер паншчьшы, што прыпадала на сялянскую гаспадарку, узрос у сярэднім у 1,5 - 2 разы. У 30-40-я гг. у большасці маёнткаў найбольш пашырана была паншчына ў 6 дзён у тыдзень з ся­лянскай гаспадаркі. Павялічыліся нормы згонаў (гвалтаў), іншых работ. У многіх маёнтках існавала урочная сістэма паншчыннай працы. Нявыкананыя за дзень работы пераносіліся на другі тэрмін. Захоўваліся шматлікія павіннасці па абслугоўванні панскага двара i натуральны аброк ("даніна") - абавязак даваць землеўладальніку прадукты сваёй гаспадаркі: палатно, птушку, яйкі, мёд, а таксама грыбы, ягады i інш. Многія памешчыкі аддавалі сваіх прыгонных у наём падрадчыкам па кантрактах на будаўнічыя i дарожныя работы, адпраўлялі на нарыхтоўку i сплаў лесу².Апрача павіннасцей за карыстанне зямлёй сяляне неслі дзяржаўныя грашовыя i натуральныя павіннасці. Да першых належалі падушны падатак, земскі збор, якія ў 40-я гг. XIX ст. складалі 5-7 руб. з сялянскага двара. Заплаціць такую суму сялянскай беднаце часта было не пад сілу. Сяляне адбы-валі дарожную, кватэрную (пастойную) натуральныя павіннасці, абавязаны былі перавозіць ваенныя грузы. Новым для Беларусі відам цяжкай павіннасці стала рэкруцкая павіннасць, што забірала з сялянскіх сямей ма-ладых, здаровых работнікаў. Кожны рэкрут прыпадаў на 200 сялянскіх двароў. Забеспячэнне яго ляжала на абавязку сельскай грамады³.

5. Органы кіравання ў губернях i паветах. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай i ўключэння беларуска-літоўскіх зямель у склад Расійскай імперыі царскі ўрад пачаў распаўсюджваць на ix сваю сістэму мясцовага дзяржаўнага кіравання. Яна стваралася па аналогіі з расійскімі губернямі. Галоўнай асобай у губернях быў генерал-губернатар, які лічыўся на-меснікам цара i ўзначальваў мясцовую адміністрацыю падпарадкаваных яму тэрыторый. У час знаходжання ў Пецярбургу ён засядаў у Сенаце, у тым дэпартаменце, да якога адносіліся справы яго губерні. Фактычна ге­нерал-губернатар быў надзелены неабмежаванымі паўнамоцтвамі. Яму падпарадкоўваліся вайсковыя i грамадзянскія губернатары (або правіцелі).У абавязак грамадзянскага губернатара, які камандаваў мясцовым гарнізонам, уваходзіў нагляд за зборамі падаткаў, рэкрутаў, ходам следства, заключэннем казённых падрадаў i паставак, падтрыманнем грамадскага па­радку i інш.⁵ Персанальны склад вышэйшай адміністрацыі набіраўся з рускіх саноўнікаў i чыноўнікаў. Аднак канчатковае рашэнне прымаў гене­рал-губернатар, таму ўлада грамадзянскіх губернатараў ў канцы XVIII - першай палове XIX ст. была даволі абмежаванай. Да таго ж адбываліся ix частыя персанальныя змены.У кожнай губерні, як, дарэчы, i выканаўчы орган, дзейнічала губернскае праўленне ў складзе "общего присутствия" i канцылярыі. Гаспадарчай i рінансавай справай кіравала казённая палата, якую ўзначальваў віцэ-губер натар. Яна займалася раскладам i зборам падаткаў, кіраваннем і наглядам за казеннай маёмасцю. У губернях дзейнічалі і такія органы кіравання, як рэкруцкія ўправы, прыказ грамадскай апекі, межавая кантора i інш¹.Галоўным органам павятовай улады лічыўся ніжні земскі суд, які адначасова выконваў адміністрацыйна-паліцэйскія і судовыя функцыі. Узначальваў яго земскі спраўнік. У адрозненне ад расійскіх губерняў, ён не выбіраўся, a прызначаўся Сенатам. У склад суда ўваходзілі два-тры засядапелі. прызначаныя ад дваран. Ніжні земскі суд сачыў за падтрыманнем паў павеце, забяспечваў своечасовую выплату жыхарамі падаткаў і выканання імі розных павіннасцей².Паміж указам аб стварэнні губерняў i прызначэннем генерал-губерната-раў і губернатараў праходзіў час (ад года да двух), за які адміністрацыі па-трэбна было падабраць чыноўнікаў, правесці сходы па выбару кандыдатаў на саслоўныя пасады. Не давяраючы мясцовым жыхарам, улады нярэдказа-прашалі чыноўнікаў з расійскіх і маларасійскіх губерняў. Так, у 1795 г. у мінскіх губернскіх установах працавала па восем чалавек з Архангельскага i Аланецкага намесніцтваў, адзін - з Цвярскога i два - з Магілёўскага³. У1796 г. віленскі і слонімскі генерал-губернатар князь М.Рэпнін прызначыў на кан-цылярскія пасады чыноўнікаў і студэнтаў з Маларосіі. Але прыезжыя службоўцы нядоўга заставаліся ў краі, дзе для ix усё было чужое - мова, звычаі, вера i дзе да ix дрэнна ставілася мясцовае насельніцтва.У сувязі з недахопам рускіх чыноўнікаў Кацярына II дазваляла прызна-чаць на адміністрацыйныя пасады ў новаўтвораных губернях мясцовых жыхароў. Чыноўнікаў неабходна было "выбіраць з тых, хто непахіснай вер-насці, пры валоданні ўласнасцю i пры іншых якасцях мелі чыны польскія" .Мясцовая шляхта атрымала правы выбіраць сваіх прадстаўнікоў у opra­ны мясцовага кіравання i суда, аналагічныя з правамі расійскага дваранства. На беларуска-літоўскія губерні таксама была распаўсюджана расійская (уведзеная яшчэ Пятром I) 14-класная сістэма чыноў i рангаў.У канцы XVІІІ ст. у беларускіх гарадах налічвалася больш за 1,9 тыс. служачых грамадзянскіх устаноў (каля 1,5 % ад агульнай колькасці гараджан)⁵. У адрозненне ад праваслаўных рускіх чыноўнікаў - выхадцаў з розных саслоўяў (дваран, мяшчан, духавенства) мясцовыя ўраджэнцы былі толькі дваранамі i ў асноўным католікамі. Пры гэтым памеснае дваранства імкнулася пазбягаць канцылярскай службы, якую лічыла справай неганаровай, а чын атрымлівала за ваенную службу ці выбраныя дваранскія пасады.

6. Административно-территориальное устройство и особенности управления белорусскими землями в составе Российской империи.После первого раздела Речи Посполитой (1772) Восточная Беларусь вошла в состав Российской империи. Из этих земель были образованы Могилёвская и Полоцкая губернии. Дальнейшая история административно-территориального деления белорусских земель в составе Российской империи делится на несколько периодов.С 1802 г. вплоть до революции, за исключением небольших изменений, административно-территориальное устройство выглядело следующим образом: Могилёвская (12 уездов), Витебская (12 уездов), Минская (10 уездов), Гродненская (8 уездов), Виленская (11 уездов, из них два белорусских) губернии. В 1843 г. некоторые уезды были перераспределены.Накануне Отечественной войны 1812 г. правительство Российской империи стало заниматься вопросом о предоставлении белорусским землям определённой степени автономии. В конце 1811 г. группа белорусско-польских дворян во главе с сенатором Михаилом Клеофасом Огинским подготовила проект о восстановлении ВКЛ как автономной территории в составе Российской империи. Проект Огинского предусматривал следующее:- создать из Гродненской, Виленской, Витебской, Волынской, Киевской, Минской, Могилёвской, Подольской губерний Великое княжество Литовское с главным городом в Вильно, под управлением особого императорского наместника;- создать для управления ВКЛ Литовскую канцелярию (в Санкт-Петербурге) и Административный совет (в Вильно);- признать Статут ВКЛ 1588 г. основой гражданского законодательства ВКЛ, а польский язык — языком судопроизводства;- создать Верховный трибунал в качестве высшей судебной инстанции в ВКЛ;- все должности в ВКЛ должны заниматься только местными уроженцами.В дальнейшем план создания автономного ВКЛ усложнялся, он был дополнен проектом конституции, которая предусматривала отмену крепостного права и создание двухпалатного Сейма. Однако в начале 1812 г. император Александр I фактически отказался от идеи осуществления этого проекта. В свою очередь и Наполеон перед нападением на Россию выдвинул идею восстановления ВКЛ и присоединения его к Польскому государству (Великому герцогству Варшавскому).Высшим звеном административной системы на белорусских землях в период Российской империи было генерал-губернаторство (наместничество). Оно включало одну или несколько губерний, которые обычно находились на окраинах империи, а потому имели особый статус. На территории Беларуси существовали Белорусское (1772-1856), Виленское (1794-1912), Минское (1831 — 1834) генерал-губернаторства. Во главе стоял генерал-губернатор, который назначался императором и подчинялся непосредственно ему. Генерал-губернатор обладал широкими полномочиями, которые с течением времени расширялись. В его компетенцию входили вопросы кадровой политики (назначение и увольнение чиновников); надзор за органами местной администрации и судом; контроль за соблюдением законов; право издания "обязывающих постановлений" по вопросам гражданского порядка и безопасности, мог отменять решения губернаторов по этим вопросам. В 1881 г. генерал-губернаторы получили право объявлять отдельные местности на исключительном положении, что предусматривало возможность запрещения сходок, закрытия торговых и промышленных предприятий, административной высылки.Основным звеном административной системы была губерния, во главе которой стоялгубернатор. Согласно законодательству, он должен был следить "за нерушимостью верховных прав самодержавия". Губернатор подчинялся и контролировался лично императором, а также министерствами внутренних дел, финансов и государственных имуществ, Сенатом. Компетенция губернатора включала руководство губернским правлением, статистическим комитетом, губернским по крестьянским делам присутствием; надзор за деятельностью казённой палаты, губернского суда и других правительственных учреждений; сбор налогов, недопущение недоимок; проведение рекрутских наборов, содействие воинскому начальству; предотвращение деятельности тайных товариществ, задержание государственных преступников.Основные органы губернского управления:- губернское правление — коллегиальный орган руководства общей компетенции в составе губернатора, вице- губернатора, двух советников, асессора и других должностных лиц;- канцелярия губернатора (включала 4 отделения — административное, полицейское, судебное, финансовое);- казённая палата (руководила финансовой и хозяйственной деятельностью, возглавлялась вице-губернатором, с 1845 г. — председателем);- статистический комитет;- приказ общественного призрения (руководил больницами, школами, социальной сферой);- палата государственного имущества;- рекрутские присутствия (с 1831 г. рекрутские комитеты).В уезде единого органа управления как такового не существовало, был лишь полицейский орган — нижний земский суд во главе с земским исправником. В его состав входило 2—3 заседателя, назначавшихся из числа местных дворян. В отличие от собственно российских губерний, в 5 губерниях Беларуси исправник не избирался из дворян, а назначался Сенатом. Земский исправник подчинялся губернатору. В уезде действовали уездное казначейство и почтовый дом.С 1837 г. уезды делятся на станы. Во главе стана стоял становой пристав, исполнявший полицейские функции и подчинявшийся земскому исправнику. Он также назначался из числа дворян, обычно отставных офицеров.На города Беларуси в 1801 г. было распространено общероссийское Городовое положение и Жалованная грамота городам 1785 г. В результате урезались права на самоуправление городов с магдебургским правом. После 1830 г. особенности в городском устройстве белорусских городов были окончательно устранены. Руководство городом стала осуществлять управа благочиния (городское правление) во главе с городничим, который исполнял полицейские функции. В состав управы входили: пристав по уголовным делам; пристав по гражданским делам; 2 ратмана (советника).Волость — единица сосдовного самоуправления казённых крестьян. Волости существовали с 1797 г. до 1830 —50-х гг., а в 1861 г. были восстановлены для бывших помещичьих, а позже и для бывших государственных крестьян. Органы волостной власти: волостной сход, волостное правление, волостной суд. В полицейском отношении волость подчинялась нижнему земскому суду и капитану-исправнику.

7.Змены ў судовай сістэме. На далучанай тэрыторыі ў якасці судовага заканадаўства працягваў дзейнічаць Статут ВКЛ 1588 г., які быў перакладзена па загаду генерал-пракурора Сената А.Вяземскага ў 1780 г. на рускую мову⁷. Для найвышэйшай апеляцыі ў 1774 г. пры юстыц-калегіі ліфляндскіх, эстляндскіх i фінлядскіх спраў Сената быў створаны Беларускі дэпартамент, які праіснаваў да 1780 г. Да гэтага часу вышэйшай апеляцыйнай установай у ВКЛ быў Галоўны Літоўскі трыбунал, які знаходзіўся ў Вільні. З далучэннем да Pacii Вільні трыбунал быў скасаваны. Аднак ад часоў ВКЛ заставалася яшчэ шмат незакончаных спраў. Таму ў канцы 1796 г. для таго, каб ix завяршыць, быў створаны Грамадзянскі дэпартамент старых літоўскіх спраў¹. У лютым 1797 г. быў заснаваны Галоўны літоўскі суд, які распаўсюджваў сваю дзейнасць на Літоўскую губерню. Ён ажыццяўляў кантроль за дзейнасцю грамадзянскага i крымінальнага судаводства ніжэйшых судоў і таксама з'яўляўся апеляцыйнай інстанцыяй для магістратаў i ратуш. Пасля губернскай рэформы 1801 г. галоуныя суды былі адкрыты ў кожнай губерні ў складзе крымінальнага i грамадзянскага дэпартаментаў. Паводле "Устанаўлення..." 1775 г. на новадалучаных землях уводзіліся павятовыя суды ca шляхецкай апекай, у губернях - верхнія земскія суды для шляхты; ніжэйшыя i верхнія расправы для вольных сялян; гарадавыя i губернскія магістраты. Акрамя таго, у губернскіх гарадах былі крымінальная і грамадзянская палата i губернскі пракурор, які кантраляваў ix дзейнасць². Расійскі ўрад адмяніў на тэрыторыі смяротнае пакаранне i не дазваляў су­дам разглядаць справы тых асоб, якія не мелі ў паветах нерухомай маёмасці.Замест земскіх судоў спачатку ва Усходняй Беларусі, а потым у іншых губернях былі створаны губернскія i правінцыяльныя земскія суды, якія з 1773 г. пачалі называць павятовымі. У далейшым ім былі перададзены i функцыі гродскіх судоў (пасля ix скасавання). Падкаморскія суды, скасаваныя ў 1772 г. ва Усходняй Беларусі, а на астатніх тэрыторыях у 1795 г., былі адноўлены Паўлам 1 у 1797 г. i праіснавалі да 1832 г.Даўжэй за ўсё ў беларуска-літоўскіх губернях ca старой судовай сістэмы пратрымаліся гродскія (у Віцебскай, Магілёўскай i Мінскай губернях да 1795 г., у Віленскай і Гродзенскай да 1831 г.), кампрамісныя і эксдывізор-ска-таксатарскія суды (да 1840 г.). Спалучэнне бюракратычнага i саслоўнага элементаў у мясцовым кіраванні найбольш яскрава выявілася ў судовай сістэме. У рад прызначаў на па-сады ў губернскіх i павятовых судовых установах толькі саветнікаў і канцылярскіх чыноўнікаў. Усе астатнія пасады замяшчаліся па выбару дваранства. Аднак пры гэтым урад пільна сачыў, каб на пасады суддзяў, спраўнікаў, засядацеляў выбіраліся асобы, верныя расійскай уладзе.У канцы XVIII - першай трэці XIX ст. у беларуска-літоўскіх губернях сістэма судаводства захавала пэўныя адрозненні ад расійскай. У грамадзянскім судаводстве дзейнічалі нормы Статута ВКЛ, сеймавых канстытуцый, а справаводства вялося на польскай мове. Крымінальнае ж судаводства ажыццяўлялася згодна з агульнаімперскімі законамі i на рускай мове. І гэта нягледзячы на заяўленне расійскіх улад, што "суд i расправа ўнутраных тых правінцый, у асабістых справах, могуць правадзіцца па іх законах і звычках, і ix мовай, ва ўсіх тых выиадках, якія не датычацца ўлады нашай " .

9. Кацярына II, Павел I i Аляксандр I, дэкларуючы пануючую ролю праваслаўнай царквы ў імперыі, не звярталі асаблівай увагі на цяжкі матэрыяльны стан i недахопы адукацыі яе духавенства i ва ўнутраных губернях Расіі. Для распаўсюджвання праваслаўя на далу­чаных землях неабходны былі добра адукаваныя праваслаўныя свяшчэннікі і манахі для місіянерскай дзейнасці, якіх не хапала i ў самой імперыі. Праваслаўнымі вернікамі на гэтых землях былі бедная шляхта, мяшчане i прыгонныя сяляне. У 1781 г. беларускі генерал-губернатар 3. Чарнышоў звярнуў увагу Кацярыны II на тое, што ў Беларусі ёсць каля 2 тыс. чалавек правас-лаўнай шляхты, але настолькі бедных, што яны не маглі прымаць удзел у дваранскіх выбарах². Прыхаджане не мелі дастатковых сродкаў на ўтрыманне праваслаўных цэркваў i духавенства, якое знаходзілася ў матэрыяльнай залежнасці ад памешчыкаў-католікаў.Паколькі уніяцкая царква была падпарадкавана духоўнай уладзе Папы Рымскага, то ўрад спачатку не аддзяляў яе ад каталіцтва ("рымскія католікі абодвух абрадаў"). Вернікамі гэтай канфесіі таксама былі прыгонныя сяля­не, мяшчане i дробная шляхта. Таму, як i праваслаўе, уніяцтва не з'яўлялася, нягледзячы на колькасную перавагу у вершках, уплывовай канфесіяй у краі. Для праваслаўных іерархаў было відавочным, што павялічыць колькасць вернікаў нешматлікай праваслаўнай царквы можна за кошт уніяцкай. i На працягу 70-х гг. XVIII ст. беларускі (магілёўскі) праваслаўны епіскап Георгій Каніскі неаднаразова паведамляў Кацярыне II аб жаданні некаторых уніяцкіх святароў i прыходаў перайсці ў праваслаўе. У 80-я гг. улады дазволілі праваслаўным свяшчэннікам займаць месцы ва уніяцкіх прыходах. Выкарыстаўшы гэты дазвол, епіскап Георгій на працягу 1781 - 1783 гт. паведаміў у Свяцейшы Сінод аб далучэнні да праваслаўя 95 уніяцкіх цэркваў з амаль 413 тыс. прыхаджан i 130 свяшчэннікамі i царкоўнаслужыцелямі. Звяртае на сябе ўвагу той факт, што ў асноўным далучаліся тыя прыходы, дзе ўладальнікамі сталі рускія (П.Завадоўскі, І.Міхельсон, І.Рымскі-Корсакаў, Р.Пацёмкін i інш.)¹. Вядома, што праваслаўнаму архірэю прасцей было да-мовіцца з памешчыкам-праваслаўным, чым з католікам. 22 красавіка 1794 г. Кацярына II выдала указ аб ліквідацыі ўсялякіх перашкод да вяртання уніятаў у праваслаўную веру. Пры яго выкананні кіраўніцтва намесніцтваў яўна перастаралася. Так, полацкі намеснік М. Лапацін не толькі аддаваў распараджэнні аб наглядзе за выкананнем указа, але збіраў уніяцкіх свяшчэннікаў i імкнуўся ix пераканаць. Акрамя таго, ён прасіў полацкага уніяцкага архіепіскапа I. Лісоўскага, каб той благаславіў сваіх свяшчэннікаў на пераход да праваслаўя, што, вядома, выклікала скаргі з боку апошняга ў Пецярбург. Акрамя таго, пачаліся хваляванні уніяцкага духавенства i вернікаў. Усяго ў 1795 г. у Магілёўскай праваслаўнай епархіі было далучана да праваслаўя 105 уніяцкіх цэркваў з 34 святарамі i каля 120 тыс. прыхаджан. У 1795-1796 гг. у Мінскай епархіі праваслаўнымі сталі 124 уніяцкіх царквы, 39 капліц, 15 свяшчэннікаў i каля 85 тыс. прыхаджан.Палітыка ўрада была непаслядоўнай. У верасні 1795 г. тым уніяцкім свяшчэннікам, якія засталіся без прыходаў i не пажадалі выехаць за мяжу, была прызначана пажыццёвая пенсія (ад 50 да 100 руб.), што ўспрымалася уніяцкім духавенствам i вернікамі як узнагарода за вернасць уніі².На некаторы час праваслаўнае духавенства пакінула уніяцкую царкву ў спакоі. Аднак у гэты перыяд урад не ставіў перад сабой мэту поўнага скасавання уніяцкай царквы. Хутчэй за ўсё гэта была рэакцыя з яго боку на палітычныя абставіны. Практычная перадача духоўнай улады над уніяцкай царквой у рукі каталіцкага мітрапаліта С.Богуша-Сестранцэвіча прывяла да таго, што уніяцкае духавенства разгарнула агітацыю за вяртанне сваіх бы­лых прыхаджан. Каталіцкі дэпартамент, старшынёй якога быў каталіцкі мітрапаліт, займаўся i духоўнымі справамі уніятаў, пры адсутнасці ў дэпартаменце членаў гэтай канфесіі. 15 сакавіка 1801 г. старшыня гэтага дэпартамента каталіцкі епіскап Беніслаўскі ўнёс прапанову аб дазволе уніятам пе-раходзіць у каталіцтва. Пачаліся масавыя пераходы з уніяцтва ў каталіцтва. Так, у 1803 г. у Полацкай уніяцкай епархіі перайшло ў каталіцтва каля 100 тыс. (паводле іншых звестак, каля 200 тыс.) уніятаў. У Дзісенскім і Вілейскім паветах Мінскай губерні - каля 20 тыс. i т.д. Акрамя таго, у гэты перыяд (аб чым сведчаць i назвы спраў у архівах) царква называлася не грэка-каталіцкай, а рымска-уніяцкай³.У рэскрыпце ад 4 ліпеня 1803 г., забараняючы пераходы ў каталіцтва, Аляксандр I указаў беларускаму ваеннаму губернатару І.Міхельсону, што "калі вера пануючая не дазваляе сабе ніякіх прымусовых сродкаў, то... вера цярпімая не павінна ix выкарыстоўваць". Нягледзячы на тое што i ў далейшым урад неаднаразова прымаў указы, якія забаранялі каталіцкаму духавенству далучаць уніятаў (5 мая, 4 i 6 ліпеня, 20 i 27 жніўня 1803 г., 26 ліпеня 1806 г., 25 кастрычніка 1807 г.)¹, яны, відаць, не выконваліся. 26 ліпеня 1806 г. былі зацверджаны прапановы каталіцкага мітрапаліта С.Богуша-Сестранцэвіча і полацкага уніяцкага архіепіскапа І.Лісоўскага. Згодна з імі было вырашана уніятаў, якія перайшлі ў каталіцтва, не лічыць у Магілёўскай каталіцкай епархіі, а вярнуць ix пад уніяцкае кіраўніцтва, i "уніятаў не прымаць у рымскі абрад ні пад якім выглядам". 25 кастрычніка 1807 г. зноў былі пацверджаны ўрадам усе указы, якія захавалі цэласнасць уніяцкай царквы. 8 жніўня 1810 г. быў выдадзены ўказ аб тэрміне даўнасці для тых, хто пакінуў уніяцтва. Сенат вызначаў яго з 1798 г.²3 канца XVIII ст. i уніяцкая царква даволі актыўна ўмешвалася ў справы праваслаўя, што выклікала скаргі з боку апошняга. Указам ад 28 жніўня 1797 г. уніяцкім свяшчэннікам было забаронена праводзіць агітацыю сярод праваслаўных вернікаў аб пераходзе ix ва уніяцтва. Нягледзячы на гэта, на працягу з 1800 г. да 20-х гг. XIX ст., асабліваў Мінскай праваслаўнай епархіі, разглядаўся шэраг спраў аб спакушэнні праваслаўных да уніі³.Насельніцтва, з'яўляючыся непісьменным i давяраючы свайму духавенству, наўрад ці магло разабрацца ў гэтых пераходах. Праваслаўная i уніяцкая паствы змешваліся, блыталіся інтарэсы духавенства гэтых канфесій i ўзмацнялася ўзаемная варожасць. Органы дзяржаўнай улады на розных узроўнях атрымлівалі скаргі, вялі следствы, якія расцягваліся на доўгія гады.