ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ INFORMATSIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKATSIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI

TASHKENT INFORMATSIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI NÓKIS FILIALÍ

K.O.Tleuov, N.J.Tatlımuratov

“C++ te programmalastırıw”

páni boyınsha 2-kurs studentleri ushın

laboratoriya jumısların

orınlaw ushın

(Oqıw-metodikalıq qollanba)

Nókis 2016

Avtorlar: K.O.Tleuov, N.J.Tatlımuratov

«C++ te programmalastiriw», TİTU NF, Nókis 2016.

“C++ te programmalastırıw” páninen laboratoriya shınıǵıwların orınlaw boyınsha bárshe kórsetpelerdi hám laboratoriya jumıs tapsırmaların óz ishine alǵan.

Bunnan tisqari, metodikalıq qollanbadan “C++ te programmalastiriw” pánin ǵarezsiz úyreniwshi studentler, magistrler hám oqıtıwshılar paydalanıwları múmkin.

TITU Nókis filialı Ilimiy Keńesiniń ______jıl «___» _________ kúngi májilisinde baspaǵa ruxsat yetilgen (№___ is qaǵazınan kóshirme)

MAZMUNI

№1 LABORATORIYALIQ JUMIS 4

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Standard komponentalar bólimi: Label, Edit hám Button komponentaları (6 caat) 4

№2 LABORATORIYALIQ JUMIS 9

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Standard komponentalar bólimi: Panel hám CheckBox komponentaları. (6 caat) 9

№3 LABORATORIYALIQ JUMIS 15

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Standard komponentalar bólimi: RadioButton, GroupBox, RadioGroup komponentaları hám ShowMessage protsedurası. (6 caat) 15

№4 LABORATORIYALIQ JUMIS 21

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Standard komponentalar bólimi:ListBox hám ComboBox komponentaları. (6 caat) 21

№5 LABORATORIYALIQ JUMIS 26

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Standard komponentalar bólimi: MainMenu, PopupMenu hám Memo komponentaları. (6 caat) 26

№6 LABORATORIYALIQ JUMIS 30

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Additional komponentalar bólimi: StringGrid komponentası. (6 caat) 30

№7 LABORATORIYALIQ JUMIS 35

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Additional komponentalar bólimi: Image hám Shape komponentaları. (6 caat) 35

№8 LABORATORIYALIQ JUMIS 40

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Win32 komponentalar bólimi TrackBar, ProgressBar komponentaları hám System komponentalar bólimi Timer komponentası. (6 caat) 40

№9 LABORATORIYALIQ JUMIS 45

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Dialogs komponentalar bólimi: OpenDialog hám SaveDialog komponentaları. (6 caat) 45

Paydalanılǵan ádebiyatlar 49

№1 Laboratoriyaliq jumis

Tema: C++ Builder ortalıǵı, Standard komponentalar bólimi: Label, Edit hám Button komponentaları (6 caat)

Jumıstıń maqseti: C++ Builder ortalıǵında Standard komponentalar bólimindegi Label, Edit hám Button komponentalarınan paydalanıp sızıqlı protseslerdi programmalastırıwdı úyreniw.

Máseleniń qoyılıwı: Tómendegi kestede kórsetilgen tapsırmalardıń baǵdarlamasın C++ Builder ortalıǵında dúzip shıǵıń hám nátiyjesin alıń.

Metodikalıq kórsetpe:

C++ Builder di iske túsiriw hám onıń tiykarǵı aynaları.

C++ Builder di iske túsirgennen keyin ashılǵan aynalardan menyular, komponentalar, instrumentler jaylasqan ayna tiykarǵı ayna bolıp esaplanadı.

Forma konstruktorı (Form) – bul konteyner esaplanıp, konteynerge barlıq komponentalar jaylastırıladı. Yaǵnıy interfeys dizaynı jaratıladı.

Modullar (Kodlar aynası, Unit) – bul jerde konteynerge jaylastırılǵan hár túrli komponentalar ushın baǵdarlama kodları jazıladı. Formadan Kodlar aynasına yamasa kerisinshe Kodlar aynasınan Forma konteynerine ótiw ushın F12 túymesinen paydalanıladı.

Object Tree View – Formaǵa jaylastırılǵan komponentalardı terek shaqaları formasında kórsetip beredi. Bul kóplep komponentalar menen islegende júdá qolaylı.

Object Inspector – Hár bir komponenta bul ob`ekt esaplanadı hám onıń qandayda bir qásiyeti (Properties) hámde onıń isleytuǵın bir hádiysesi (Events) boladı.

Dúzilgen baǵdarlamanı (proektti) tolıq saqlap qoyıw ushın File -> Save All (Ctrl+Shift+S) saylanadı. Sonıń menen birge hár bir dúzilgen baǵdarlamanı bólek-bólek papkalarda saqlaw maqsetke muwapıq.

Taza proekt jaratıw ushın File -> New -> Application saylanadı.

Button komponentası. Button komponentasınıń bazı bir qásiyetlerin (Object Inspector -> Properties) kórip shıǵamız:

Caption – Button komponentasınıń Forma konstruktorında qanday at penen kórinip turıwın támiynleydi. Bul qásiyette komponentaǵa at berip atırǵanda qálegen hárip aldına & (ampersand) belgisin qoysaq, sol háriptiń astı sızılǵan halda shıǵadı hámde baǵdarlama iske túskennen keyin usı háripti Alt túymesi menen birge bassaq sol komponenta iske túsedi.

Cursor – Bul qásiyet programmanı iske túsirgennen keyin Button komponentasınıń ústine kursordı alıp barǵanda, kursor qanday kóriniste bolıwın támiynleydi.

Name - Button komponentasınıń Kodlar aynasında qanday at penen kórinip turıwın támiynleydi.

ShowHint – Bul qásiyette ádette false mánisi qoyılǵan boladı, eger biz bul mánisti true qılıp ózgertsek hámde baǵdarlama iske túskennen keyin kursordı Button komponentası ústine alıp barsaq bizge podskazkanı kórsetedi.

Hint – Bul qásiyetke podskazkada shıǵarılıwı kerek bolǵan xabar jazıladı.

Edit komponentası. Edit komponentası maǵlıwmatlardı kiritiw ushın paydalanıladı. Edit komponentasınıń bazı bir qásiyetlerin kórip shıǵamız:

BorderStyle – komponentanıń shegarası qanday kóriniste bolıwın belgilep beredi. Eger bsSingle bolsa shegara boladı, eger bsNone bolsa shegara bolmaydı.

CharCase – komponentaǵa kiritiletuǵın háriplerdiń tek ǵana úlken, tek ǵana kishi yamasa aralas halatta bolıwın támiynleydi.

Color – komponentaǵa reń beriw ushın isletiledi.

Ctl3D – komponentanıń kórinisin ózgertiriw ushın isletiledi.

PasswordChar – komponenta ishindegi maǵlwmattıń (Edit1) kórinisin ózgertiw ushın isletiledi.

ReadOnly – baǵdarlama iske túskennen keyin oǵan maǵlıwmatlar kiritiwge ruxsat beriw yamasa ruxsat bermeslikti belgilep beredi.

Text – dáslep komponenta ishinde qanday maǵlıwmat turıwı kerekligin belgilep beredi.

Label komponentası. Label komponentası maǵlıwmatlardı shıǵarıw ushın paydalanıladı. Label komponentasınıń bazı bir qásiyetlerin kórip shıǵamız:

AutoSize – Eger true mánis turǵan bolsa komponentaǵa jazılǵan maǵlıwmatlar keńligine qarap avtomat ráwishte keńeyip yamasa qısqarıp turadı. Eger false mánis turǵan bolsa komponentaǵa jazılǵan maǵlıwmatlar keńligine qaramastan dáslepki keńlikte tura beredi.

Font – komponentaǵa jazılǵan maǵlıwmatlardıń shrift, reń, jazılıw stili hámde ólshemlerin ózgertiw ushın isletiledi.

WordWrap – komponentke jazılıp atırǵan maǵlıwmatlar sıymay qalǵan jaǵdayda olardıń keyingi qatarlarǵa ótiw yamasa ótpesligin támiynleydi.

Mısalı: Tómendegi funktsiyanıń mánisin esaplawshı baǵdarlama dúziń.

Baǵdarlama dúziw izbe-izligi:

Baǵdarlamanıń interfeysin tómendegi súwrette kórsetilgendey etip jaratamız.

Bunıń ushın:

• Form konteyneri Caption qásiyetin 1-Laboratoriya jumisi etip ózgertemiz.

• Label1 komponentasın ornatamız.

• Label1 komponentası Caption qásiyetin X = etip ózgertemiz.

• Label1 komponentası Font qásiyetine kirip, shriftin Arial, jazılıw stilin Jirnıy, reńin Tyomnosiniy hámde ólshemin 16 etip ózgertiremiz.

• Tayar bolǵan Label1 komponentasın kóshirip (Ctrl+C) 2 márte qoyamız (Ctrl+V).

• Label2 komponentası Caption qásiyetin Y = etip ózgertemiz.

• Label3 komponentası Caption qásiyetin Z = etip ózgertemiz.

• Bul 3 komponentalardı joqarıdaǵı súwrette kórsetilgendey izbe-izlikte jaylastıramız.

• Edit1 komponentasın ornatamız.

• Edit1 komponentası Text qásiyetin óshirip taslaymız.

• Tayar bolǵan Edit1 komponentasın kóshirip 2 márte qoyamız.

• Bul 3 komponentalardı joqarıdaǵı súwrette kórsetilgendey izbe-izlikte jaylastıramız.

• Button1 komponentasın ornatamız.

• Button1 komponentası Caption qásiyetin Esapla etip ózgertemiz.

• Button1 komponentası Font qásiyetine kirip, shriftin Arial, jazılıw stilin Jirnıy hámde ólshemin 12 etip isleymiz.

• Bul komponentanı súwrettegidey etip Edit komponentalarınıń astına jaylastıramız.

• Label3 (Z = ) komponentasın kóshirip oń tárepke jaylastıramız.

• Label4 komponentasın kóshirip 3 márte qoyamız.

• Label5 komponentası Caption qásiyetin { (figuralı qawıs) etip ózgertemiz. Hámde Font qásiyetine kirip ólshemin 36 etemiz.

• Label6 komponentası Caption qásiyetin X+Y, Eger X>Y etip ózgertemiz.

• Label7 komponentası Caption qásiyetin X-Y, Eger X<=Y etip ózgertemiz.

• Form konteyneri (konstruktorı) nıń ólshemleri súwrettegidey kerekli dárejede kishireytiledi.

Baǵdarlama kodın jazıw ushın tómendegi izbe-izlik orınlanadı:

• Button1 (Esapla) komponentasınıń OnClick hádiysesine barıp 2 márte basıp yamasa Button1 komponentasınıń ózine 2 márte basıp ashılǵan kodlar aynasına tómendegi kodlardı jazamız.

//ózgeriwshiler jariyalanadi

float x, y, z;

//Edit1 ham Edit2 komponentalari arqali kiritilgen sanlar ozlestiriledi

x = StrToFloat(Edit1 -> Text); //Qatar tipi Haqiyqiy tipine ozgertiledi

y = StrToFloat(Edit2 -> Text);

//Shárt tekseriledi hamde z tin manisi esaplanadi

if(x > y)

z = x + y;

else

z = x - y;

//Edit3 ke z tin manisi Haqiyqiy tipinen Qatar tipine aylandirilip beriledi

Edit3 -> Text = FloatToStr(z);

Nátiyje:

Tapsırma variantları:

№	Máseleniń shárti
1.	Arifmetikalıq ámellerden (+, -, *, /) paydalanıp sanlar ústinde qosıw, alıw, kóbeytiw hám bóliw ámellerin orınlawshı baǵdarlama dúzilsin.
2.	Deneniń massasın Funt ólshem birliginen Kilogramm ólshem birligine aylandırıwshı baǵdarlama dúzilsin.
3.	Uzınlıqtı Mil` ólshem birliginen Kilometr ólshem birligine aylandırıwshı baǵdarlama dúzilsin.
4.	Temperaturanı Farengeyt ólshem birliginen Tsel`siy ólshem birligine aylandırıwshı baǵdarlama dúzilsin.
5.	Deneniń tezligin km/saat ólshem birliginen m/s ólshem birligine aylandırıwshı baǵdarlama dúzilsin.
6.	Qattı denelerdiń basımın esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
7.	Qattı denelerdiń tıǵızlıǵın esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
8.	Deneniń tezligin esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
9.	Tezleniwshi deneniń kúshin esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
10.	Deneniń impul`sin esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
11.	Ótkizgishten ótip atırǵan tok kúshin esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
12.	Tuwrı tórtmúyeshliktiń maydanın esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
13.	Úshmúyeshliktiń maydanın Geron formulası járdeminde esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
14.	Sheńberdiń uzınlıǵın esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.
15.	Dóńelektiń maydanın esaplaytuǵın baǵdarlama dúzilsin.