Safiullina_Tatarsky_na_kazhdy_den

—Хəзер бит бар нəрсə экономикага бəйле.

—əйе шул. Мин чит теллəр факультетына керергə уй-

лыйм.

—Ул кайсы университетта?

—Педагогика университетында.

—Нинди тел Өйрəнəсең?

—Инглиз телен.

10.— Быел нинди имтиханнар тапшырасыз (сдаете)?

—Тарих, чит тел, политология, политэкономия. ə сез?

—Без югары математика, политология бирəчəкбез.

—Куркасыңмы?

—Бераз куркам.

12.— Иртəгə безнең имтихан!

—Нинди фəннəн?

—Татар халык авыз иҖаты (татарский фольклор).

—Авырмы?

—Юк, əллəни авыр тҮгел. Бик кызыклы фəн.

—Кем укыта?

—Марат Гафурович.

13.— Сезнең институтта ничə факультет бар?

—Биш.

—Ниндилəр?

—Тарих, филология, математика, табигать белеме, чит теллəр факультетлары. ə син кайда укыйсың?

—Университетта.

—Сездə нинди факультетлар бар?

—Юридик, биология, геология, экология, механикаматематика, физика, химия, исəплəҮ математикасы Һəм кибернетика, филология, журналистика, тарих, татар филологиясе, тарихы Һəм шəрык теллəре факультетлары бар.

14.— Исəнмесез!

—Исəнмесез!

—Миңа деканны кҮрергə кирəк иде.

—Ул сəгать 11 дə була. КӨтегез.

15.— Ярыймы? Исəнмесез!

—Исəнмесез!

—Данияр Галимович, сез чакырдыгызмы?

212

— əйе. Сезнең чит телдəн имтиханыгыз тапшырылма-

ган.

—əйе шул, мин ул вакытта авырган идем.

—Белешмəгез (справкагыз) бармы соң?

—Бар. Менə.

—Ярый, мин сезгə рӨхсəт кəгазе бирермен.

16.— Сез нинди теллəр белəсез?

—Рус телен, инглиз телен.

—ə татарча яхшы белəсезме?

—Бик Үк яхшы тҮгел шул. Бəлəкəй чакта минем белəн кҮбрəк русча сӨйлəшкəннəр. Балалар бакчасында да русча гына сөйлə тем. Хəзер менə ныклап Өйрəнəм. ə сез нинди теллəр белəсез?

—Мин русча, немецчə, фарсыча сӨйлəшə белəм.

—Фарсы телен каян белəсез?

—Университетта Өйрəндем.

—Авырмы ул тел?

—Алай авыр тҮгел. Ул безнең таҖик теленə кардəш.

17.— Сезнең гаилəгездə нинди ҺӨнəр кешелəре бар?

—Безнең əни — укытучы, əти — заводта эшче, əби — бухгалтер, бабай — хəрби хезмəт кешесе, абый — химик, апа

—юрист.

—Үзегез кем?

—Үзем аспирант. Татар халкы телен Өйрəнəм. ə сез?

—Мин археолог. Болгар тарихын Өйрəнəм. əтием — инженер, əнием — тегҮче. ДəҮ əти белəн дəҮ əни авылда яшилəр. ДəҮ əти колхозда хисапчы булган, дəҮ əни — терлекче. Абыем хəзер газетада сəркатип (секретарь) булып эшли. Апам

—фəнни-тикшеренҮ институтында гыйльми хезмəткəр.

18.— Сəлам, Морат!

—Исəнме, Гариф!

—Син ничек бу якларга килеп чыктың?

—Командировкага килдем.

—Кайда эшлисең?

—КамАЗда.

—КҮптəнме?

—3 ел инде.

—Кем булып?

213

—Баш технолог булып. ə син, институтны тəмамлагач, кая киттең?

—ТҮбəн Камага.

—Кайда урнаштың?

—Химия комбинатына.

—Кем булып эшлисең?

—Смена начальнигы.

—Акчасы кҮпме соң?

—Шактый. 2100 сум булыр.

—əйбəт икəн...

19.— Исəнмесез!

—Исəнмесез! Утырыгыз.

—Рəхмəт. Сезгə сҮзем бар иде.

—Рəхим итегез!

—Минем белəсем килə: сезгə физиклар кирəкмиме?

—Сез кайсы югары уку йортын тəмамладыгыз?

—Университетны.

—Ничəнче елда?

—Мең тугыз йӨз сиксəненче елда.

—Ярый, безгə бер физик кирəк. Уйлашырбыз. Бер атнадан килегез.

—Рəхмəт Сезгə, сау булыгыз!

—Сау булыгыз!

Задание 1. Добавьте ответы.

—Сезнең исемегез ничек?

—...

—ə фамилиягез?

—...

əтиегезнең исеме ничек?

—...

—Димəк, мин Сезгə Фəридə Кəримовна дип əйтə алам. Сез ризамы?

—...

—Сезгə ничə яшь?

—...

Сез нинди институт бетердегез?

— ...

214

Кайсы факультетны?

—...

—Хəзер кайда эшлисез?

—...

—Кайсы мəктəптə?

—...

—Эшегез ошыймы?

—...

اадание 2. Переведите на татарский язык.

Минем исемем — Фəридə. Миа‍ 23 яّь. Мин تазан университетында укыдым. Мин — математик. Мин хəзер تазанда яّим. تазанны‍18 нче мəктəбендə математика укытам. Бу мəктəптə инглиз телен яхّы өйрəтəлəр. Мин үзем дə бу мəктəптə укыдым.

Сау булыгыз! Сезгə зур уңышлар телим.

215

Урок двадцать девятый

(Егерме тугызынчы дəрес)

— Исəнмесез!

Одеوда. Обувь

Сегодня мы будем знакомиться с названиями одежды, обуви. Вам будет интересно узнать, что в названиях одежды (более древней) много общего в русском и татарском языках. Многие русские слова, выражающие эти понятия, заимствованы из тюркских (татарского), восточных языков. Это такие слова, как:

армяк, тулуп, штаны, шаровары, бурка, шаль, каракуль, бархат, парча, зипун, башлык, ичиги, сарафан, чапан, чувяк, серьги, жемчуг, хна, басма, сурьма, бисер, тушь, епанча, бишмет, тесьма, тафта, башмак, каблук, кафтан, кушак, халат, чадра, шагрень, карман, чеботы, тюбетейка и т.п.

Если вас интересуют тюркские заимствования в русском языке, советуем прочитать книгу группы ученых Казанского университета «Заимствования русского языка в историкофункциональном аспекте» (Казань: изд-во КГУ, 1991; 190с.). Совсем недавно появилась книга ذ.А.قналеевой «ز‏ркизмы русского языка» (تазань, 2000), где исследуется и татарские заимствования в русском языке. Кроме того имеется очень много этимологических словарей русского языка, в которых раскрывается происхождение многих тюркских и восточных заимствований.

216

Для разговоров на эту тему нам необходимо выучить следующие слова:

тек — шей

кием — одежда Өс киеме — верхняя одежда

аяк киеме — обувь

Үлчəм — размер ситсы — ситцевый, ситец кҮн — кожаный, кожа

бəрхет — бархатный, бархат йон — шерстяной ефəк — шелковый

мамык — хлопчатобумажный сатин — сатиновый, сатин киез — войлочный, войлок

Кроме того, очень много названий тканей, заимствованных через русский и общих с русским языком: батист, бостон,

вельвет, велюр, вискоза, габардин, драп, замша, капрон, ацетат, крепдешин, кримплен, поплин, нейлон, трикотаж, фланель и т.д.

Поговорим по-татарски:

1.— Лена, əйдə кҮлмəккə ефəк алабыз.

—Бик кыйбат бит.

—Шулай да (так-то так), лəкин (но) ефəк кҮлмəк бик матур бит. əйдə, алыйк инде.

—Ярар, əйдə, кибеткə барыйк. Карарбыз.

—əйдə...

—Бу кҮлмəк нинди?

—Йон.

—Ничə сум?

—Алты мең сум.

2.— Сездə ситсы бармы?

—Бар.

—Нинди?

—Ак.

—Ничə сум?

217

—Утыз ике сум.

3.— Рəйсə, мин сатин халат алдым. Менə, кара. Матурмы?

—Бик матур. Кайдан алдың?

—Кибеттəн.

—Кайсы кибеттəн?

—Бауман урамында «Хатын-кызлар киемнəре» кибе-

теннəн.

—Тагын бармы?

—Юк, бетте шул.

4.— əйтегез əле, сездə вельвет бармы?

—Бар. Сезгə кҮпме (сколько) кирəк?

—Өч метр.

—Кассага йӨз илле сум тҮлəгез.

—Хəзер.

5.— Сездə кҮн пальтолар бармы?

—Бар.

—Кайсы илнеке?

—ТӨркиянеке.

—Ничə сум?

—Сигез мең сум.

—Ай-яй, бик кыйбат.

—Кыйбат, лəкин матур.

—əйе шул.

6.— Бу сатин тагын бармы?

—Бар.

—Миңа Өч метр Үлчəгез əле.

—Рəхим итегез. Кассага Җитмеш сигез сум тҮлəгез.

—Хəзер.

7.— Рəйхан, бу кара драп сиңа ошыймы?

—Ошый.

—Ничə сум?

—ДҮрт йӨз.

—əйдə, алыйк.

—Ярар.

8.— Рəшидə, синең крепдешин кҮлмəгең бармы?

—Бар.

—Яңамы? Кайдан алдың?

—Тектердем.

218

—Кайда?

—Ательеда.

—Ничə сум алдылар?

—Өч йӨз сум.

—Ай-яй, кыйбат!

9.— Хəзер нинди тукыма модада?

—Мамык, ефəк, кҮн.

—Алар бик кыйбат бит.

—əйе шул. Лəкин матур, уңай (удобно), рəхəт.

10.— Сиңа кримплен кирəкме, Рəшидə?

—Кирəк. Кайда бар?

—Безнең эштə бер ханым сата.

—Сиңа ничə метр кирəк?

—Ике метр да утыз сантиметр.

—Ярый, мин аңа əйтермен.

—Рəхмəт, Сəлимə.

Задание 1. Поставьте предложения в вопросительной форме.

Сездə ситсы бар. Кибеттə пальто юк.

Бу магазинда китап кҮп. Теге кибеттə яңа сатучы эшли. Бу кафеда Илдар эшли. Сезнең кибеткə сатучы кирəк. Бу кибеттə алма бар.

Теге кибеттə минераль су юк. Сезнең кибеттə яшелчə саталар. Безнең кибет бай.

Обувь

аяк киеме — обувь

милли аяк киеме — национальная обувь итек — сапоги; валенки кҮн итек — кожаные сапоги

киез итек — валенки

резин итек — резиновые сапоги кирза итек — кирзовые сапоги

219

Үлчəм — размер ки — надень сал — снимай

читек — ичиги бизəк — узор

чҮəк — тапочки, чувяки чигҮле читек — вышитые сапожки табан — подошва

олтан сал — подшивай

Үкчə — каблук

А теперь поговорим.

1.— Рəшит, син ничəнче Үлчəм аяк киеме киясең?

—Кырык беренче.

2.— Гафу итегез, бу читекне кайда тегəлəр?

—Арчада. Анда милли аяк киемнəре фабрикасы бар.

—Бик матур читеклəр! Аларны кибеттə саталармы?

—Бик сирəк (редко).

—Кыйбатмы?

—Кыйбат!

3.— Хəзер кыш Җитə (наступает). Итек кирəк.

—Синең итеклəрең юкмыни?

—Юк шул. Яңа итек кирəк.

—Хəзер бик кыйбат инде.

—əйе, яхшы итеклəр 3 мең инде.

—Аласыңмы?

—Акча Җитми шул əле (не хватает пока).

4.— əни, сиңа матур чҮəклəр алдым.

—Рəхмəт, кызым, рəхмəт.

—əни, ки əле, ярыймы?

—Ярый, кызым. Рəхмəт сиңа.

—Сау бул, əни. Җылы аягыңда тузсын (буквально: пусть износится на твоих теплых ногах).

5.— Киез итегемнең табаны тузган. Олтан салдырырга кирəк (надо под ить).

—Бир, мин мастерскойга барам.

—Рəхмəт сиңа. Мə. Ничə сум акча кирəк?

—Кырык сум бир.

220

—Мə.

6.— Аягың туңдымы? (Замерзли ноги?)

—Туңды.

—Мə, Җылы чҮəк ки.

—Рəхмəт.

Кроме татарских названий обуви, много других, русских слов: галоши, кеды, босоножки, ботинки, кроссовки, боты и

т.д.

Указательные местоимения

Мы уже умеем употреблять некоторые указательные местоимения.

Бу — этот шул — этот, тот

теге — тот

андый — таковой

мондый — такой шундый — такой

менə — вот (не склоняется) əнə — вон (не склоняется)

Некоторые из этих местоимений принимают аффиксы падежей, числа, иногда —и принадлежности.

Бу (этот)

шул (тот, этот)

теге (тот) андый (такой)

мондыйлар (такой) шундый (такой)

болар (эти) шулар (те) тегелəр (те) андыйлар (такие) мондыйлар (такие)

шундыйлар (такие)

Падежное склонение

И.п. болар (эти); шулар (они); тегелəр (те)

Р.п. боларның (этих); шуларның (их, у них); тегелəрнең (у

тех)

Напр.п. боларга (этим); шуларга (им); тегелəргə (тем) Вин.п. боларны (этих); шуларны (их); тегелəрне (тех)

221