4.4 Литосфераны қорғау
Тенгиз кенорнын орналастыру үрдісінде топырақ-өсімдік жамылғысына физикалық және химиялық әсер етуі мүмкін. Тура және жанама әсер етуі айдала жерлерде объектілерді орналастыру үшін, жұмыстарын орындау кезіндегі релыфтердің өзгеруі, грунтқа әртүрлі құрылыстардан және техникадан жүктемесінің ұлғаюы, беткі ағыстың өзгеру шарты, эрозия үрдістері территориясы интенсификациялануы мүмкін және т.б. сипатталады.
Топырақ жамылғысына құрылыс этабында физикалық әсер етуі негізінен механикалық бұзылысқа әкеп соғады. Бұның көздері келесі технологиялық үрдістер болып табылады.
- Кенорыннан құбыр желісінің төсеніші жаңа заводқа, кіреберіс жолдарының орналасуы. Әсер ету дәрежесі бойынша тасымалданатын, масштабты әсер етуі бойынша- жіңішке ықшамды (сызықты) жалғасуы уақытша;
- Кенорын территориясында ұңғыма бұрғылау кезінде опырылуда, жер катловандарын орналастыру;
- Бөліктеуші дәреженің негізгі әсері айдала зонасында жер қайтаруда жүреді;
Физикалық әсер ету көздері келесі жұмыс турлері болып табылады:
- ұңғыманың немесе басқа да технологиялық объектілердің құрылысын жазықтықта жобалау:
- үйме ауданда немесе кескінді негіздерде орналастыру;
- құбыр желісіне төсеніш;
- жолдардың және кіреберіс жолдардың құрылысы;
- ережеленбеген жол жүйесіде транспорттық және басқа да арнайы техникалық қозғалуы.
Жобаланушы шаруашылық іскерлікке бұрғылау, сынау, ұңғыманы пайдалану және жөндеу, объектілері және ғимараттардың құрлысы. Барлық аталып өткен іскерліктер көздері топырақ-өсімдік жамылғысына барлық технологиялық түйін қатары қызмет етуім мүмкін.
- ұңғыманы бұрғылау және сынамалау кезінде мұнай өнімдерімен, химреагенттермен, бұрғылау ерітінділерімен, қабатарлық сулармен ластануы мүмкін;
- ұңғымаларды пайдалану кезінде мұнай, газ, қабатаралық сулар, химреагенттер ысырап болуы мүмкін;
- топтық қатқан қондырғыларда, сонымен қатар мұнайдың, газдың,(2-ші дәрежелі ластау),
- қабатаралық сулар химреагенттер ысырап болуы мүмкін. Мұнда негізгі ластаушы заттар көмірсутектер, қабатаралық сулар және әртүрлі химреагенттер болып табылады; [16]
құбырдың пісірілген жүктерінің тығыз еместігінен құрастыру жүйесінде және ұңғыма өнімдерін тасуда құбыр желілерінде ысырап болуы мүмкін.
4.5 Ұйымдастыру іс-шаралары
Қоршаған ортаға инженер эколог жауапты. Экологиялық және басқа да салдарды анықтау мақсатында өндірілетін басқарулық және шаруашылық шешімдерге сәйкес әсер ететін заңдылыққа және нормативті-әдістемелік құжаттар ҚР-на қажетті талаптар болып табылады. Бағаны игеру қоршаған ортаға әсер ететін жобалық құжаттар “ережелеу жасау ( дамыту, реконструкция, консервация, жою) нақты масштабты және экологиялық қауіпті объектілер және ғимараттар белгіленген шаруашылық іскерлігі” Мысалы “ жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы” заң
( 27 қаңтар 1996ж өзгертулер мен толықтырулар 1999ж), Мұнай туралы заң ( 25 маусым 1995ж, өзгертулер мен толықтырулар.
4.6 Инженерлік қорғау
Лақтыруларды азайту мақсатында экологиялық сияқты, экономикалық қатынаста өндіруші ұңғыманың ауданынан ыңғайлы жербеттік жабдықтардың параметрлерінтаңдап алынған, Тенгиз кенорны шоғырының құрамын ескере отырып, фонтандық жабдықтың және құбыр жүйесінің материалдары коррозиялық тұрақты орындауда қолданылады. Бұдан басқа біріктіретін және қолданылатын материалдардың сапасына үнемі бақылау жүргізу құрастырылады.
Өндірістік үрдістер автомазациясы технологиялық көрсеткіштерге бақылауды екі тәуелсіз жүйе арқылы орындайды:
Технологиялық жабдықтар жұмысына бақылау (КИПиЯ)
Апаттан қорғаныс (күкіртсутек дәне метанға газоанлизаторы –көрсеткіштері)
Апаттың туу қауіпі болған кезде сәйкес жабдықтың бірдей уақытта мұнай және газ құбырлары жабылады.Бұл өз алдына өнімнің жоғалуын, қоршаған ортаның ластануын, ауада қауіпті зиянды заттар концентрациясының таралуын болдырмайды.
ТШО ғимараттарында және объектілерінде апатты жағдайларды болдырмау үшін және жою мөлшері салдарын адамдар үшін және қоршаған табиғи ортаға минималды шығынмен жүргізуге арналған арнайы жоспар бар.
Құбыр желілерінің және фонтанды жабдықтардың бұзылуы күкіртсутек құрамында бар ортамен жанлы жұмыстың орындалуы тек жабдықтан өнім толығымен жойылған кезде келесі жөнделіп жатқан аумақтан жинау жүйесі және мұнайды дайындау жүргізілуі тиіс.
Қауіпсіздікпен қамтамасыз ету мақсатында төмендегілер ұсынылады:
Кәсіптік жабдықты жобалауда жабдыққа дұрыс материал таңдау;
Бақылау өлшенетін аппараттарды таңдауда қажетті талаптарды жасау;
Бітелген арматура жүйелеріне апатты өңдеуге қажетті талаптар жасау;
Жұмысшыға қауіпсіздік ережелерін нұсқауларын, отқа қарсы нұсқауларды, өндіріс жұмыстарында ережелерді сақтау жұмыстарын жүргізу;
Газ ысыраптарын анықтау үшін берілген өндірісте газоканализатор – көрсеткіштерін анықтау үшін және қондырғыны қосымша құралмен бақылау және жер салу.
Жабықтағы суларды қорғау іс-шарасы жүріп жатқан және ұзақ уақытты жоспардың экономикалық және социалдық кез – келген кәсіпорынның дамуы, сонымен қатар табиғатты қорғау іс – әрекетінің басты бағыттары осы іс – шараның негізгі бөлігі болып табылады.
Тенгиз кенорны аумағындағы қазіргі уақытта 160 км шамасында созылған және 2,5 - 5,0 м биіктікте бөгетті жүйе әрекет етеді. Бұл ситромдық айдау кезінде су басудан немесе теңіз деңгейі көрсетілген кезде ТШО – ны қорғайды.
ТШО территориясынан өтетін кез – келген жербеті ағысының сулары Каспий теңізіне кірместен осы бөгет арқылы ұсталады. Бұл зонада жергілікті еңіс үлкен емес, осымен гидравликалық арын жоқ болғандықтан жербеті суларының қозғалысы төмендейді.
Сонымен, барлық табиғатты қорғау іс – шараларының есебімен жербеті суларының қорғау бойынша, Каспий теңізіндегі Тенгиз мұнай кенорны объектерін орналастыруға әсері жоқ.
Бақылау орындалғанда барлық технологиялық үрдістерді енгізуге технологиялық ережелеуге және іске асыруға сәйкес қарастырылып отырған кешенде табиғатты қорғау іс – шаралары қоршаған ортаға қосымша жүктемелеу экосистемаға секілді, жергілікті елді мекендерге критикалық және орнына келмейтін қайтымсыз әсерлері болмайды.
Олар қол жетерлік болып табылады, масштабы бойынша ықшам және уақыты бойынша босынша аз болып, табылады. Қарастырылып отырған және жобаланушы су шаруашылық іскерлік ТШО – да экологиялық қауіпсіздік туралы айтуға мүмкіндік береді.
Барлық негізгі технологиялық үрдістері, мұнай ұңғымаларын жүргізгенде, кенорындарды пайдалану және жоғарғы тиімділікпен және қауіпсіз өніммен қамтамасыз етуге бағыттылған, толығымен шығарылған және мұнай, газды қолдану жер қойнауын қорғау іс – шараларының маңызды элементі және құраушы бөлігі болып табылады.
Ұңғымаларды жүргізу үрдістерінде лақтыруларды болдырмау, ашық фонтандау грифентал жасау, ұңғыма қабырғаларының опырылуы және басқа да қиындықтар қарастырылады және кешенді өлшемдер іске асырылады. Бұл үшін мұнайлы, газды және сулы, горизонттар ұңғымаларда бір – бірінен оқшауланады, тізбектерді қымтаумен қамтамасыз етеді, ұңғыма бағанасын кезеулеткішпен аралық пайдалану тізбегін олаодың жоғарғы сапасы цементтелуімен мықтайды.
Ұңғыманың құрылысы және пйдалануы кезінде алынып жатқан шикізаттың жоғалуын және өндірілген көмірсутек кендерінің бұзылуын тудыратын ысырапты және сұйықтықтың қайта ағуын тоқтататын іс – шаралар өткізіледі. Сонымен қатар дәрежесі және бекітілу сенімділігі және оның жағдайына бақылау. Ұңғыманың бағанасы бойынша әр түрлі зона үшін табиғи – геологиялық және өндірістік факторлар бірдей емес.
Мұнай және мұнай газды кенорындарды пайдалану кезінде, әсіресе күрделенген жағдайда Тенгиз кенорнында жер қойнауында және қоршаған ортаға бақылау мұқият және мақсатты жоспарлануы тиіс, ал оның орындалуы системалық сипатта болуы керек. Сонымен қатар бақылау объектісі тек қиманың өнімділік бөлігі ғана емес, онымен ұңғыма бағанасының жазықтық асты зонасы тепе – теңдікте болуы керек.
Сенімді жабдықтау апатсыз жұмыстар құрастыру жүйесін дайындау, тасу және мұнай және газды сақтау өндірілетін мұнайды доғару үшін және соған сәйкес жер қойнауын қорғау және рационалды қорғау табиғи ресурстарда қолдануда біршама маңызды мағынаға ие болады.
Осылайша, жер қойнауын қорғауды ҚР өкіметінің 1999 ж 21 шілдеде № 1019 қойған. « Жер қойнауы және жер қойнауын қолдану туралы» заңына сәйкес орындауы тиіс.
Жер қойнауын қарастырады:
Жер қойнауынан мұнайды және газды толығымен шығаруды қамтамасыз етуі бойынша кешенді іс – шаралардың орындалуы;
Жер қойнауын рационалды және кешенді қолдану;
Техногендік үрдістер, гидродинамикалық тәуеклдердің пайда болуын доғаратын жер қойнауының жоғарғы бөлігін энергетикалық жағдайының құрамын деңгейде сақтау.
Қабатаралық мұнайдың су және газдың бұрғылау үрдісінен қайта қойылуы әсерінен жер асты суларының ластануын болдырмау, игеру, және жалғасатын ұңғымаларды пайдалану, сонымен қатар бұралқы сулардың және өндіріс қалдықтарын пайдалану әсерінен:
Кенорындарды қолдану кезінде рационалды және кешенді қорларды қолдануға және техникалық қауіпсіздікпен қамтамасыз етуге табиғи факторлардың зиянды әсерін болдырмау есебінен, алдан – ала арнайы іс – шаралар қарастырылуы тиіс.
Жер қойнауын қорғау мақсатында « ҚР мұнай және газ кенорындарын өндіруде жалпы ережелер» жасалды және бекітілді.
Ережеге жер қойнауын рационалды және кешенді қолдану және барлық этаптарда жер қойнауын қолдануды қорғау талаптар кешені кіреді.
Барлық заңды және физикалық тұлғаларға байланыссыз жекеменшік түрінен, іздеу және барлауды орындайтын,жобалау,ұңғыманы жүргізу және пайдалану, жұмыстарды енгізу, орналастыру және құрылыс бірге жүретін ғимараттар,техникалық сұйықтықты дайындау, энергокөздер және лақтыру қалдықтарына, ереженің орындалуы міндетті.
Ереже сонымен қатар әсер етуші салааралық және салалық нормативті құжаттарды жер қойнауын қорғау облысында дәл сол бөлігіндегі талаптарды ауыстырмайды, және бұл нағыз жер қойнауы туралы жүретін заңдарға қарсы келмейді. Егер халықаралық келісіммен немесе бітіммен, ҚР басқа нормалармен бекітілсе, нағыз ережелерге құрамын емес халықаралық келісім немесе ережелерін қолданады.
Басқа жағдайларда халықаралық шетелдік стандарттарды және норматвтерді олардың талаптары ҚР заңдарына қайшы келмейтіндей етіп, өкімет мүшелерінің қадағалауымен, келісімімен қолданады.
Жер қойнауын қорғау көмірсутек шикізатын минимизациялау жғалтуға байланысты. Оларды жинауда, дайындауда, тасуда және сақтауда, олардың ысырап болуы тек атмосфераға, топыраққа, су қоймасына олардың жоғалуын көбейтіп ғана қоймай, қоршаған ортаны ластауға әкеліп соғады.
Бөлім бойынша қорытынды:
Жобадағы нысанның айналасында санитарлы - қорғаныс аймағы ұйымдастырылады ( 1000 м-2 –категориялы қауіптілік; 3000м -1 –категориялы қауіптілік ). Кәсіпорынның қауіптілік категориясына сәйкес ( КҚК ). Қажет болған жағдайда ШРҚ жобасы әзірленеді.
Атмосфераның ластануын төмендету үшін басты ережелердің бірі техникалық агрегаттарды дұрыс жағдайда ұстау. Айтарлық техникалық қозғалтқыш түптік қозғалтқыштары болып табылады.