3. Жұмысты орындау тәртібі.
3.1. Микроажарлауды дайындауға арналған үлгіні механикалық өңдеу.
3.2. Ажарлаудың микроқұрылымын уланғанға дейін микроскоппен қарау.
3.3. Үлкейтілген микроқұрылымның сүлбесінің суретін салу.
3.4. Ажарлауды реактивпен уландыру.
3.5. Уландырудан кейін микроскоптың көмегімен ажарлаудың микроқұрылымын оқып үйрену.
3.6. Уландырудан кейінгі сүлбенің суретін салып, оны көрінікті суреттермен, нұсқаулармен салыстыру. Құрылымын анықтау.
4. Есеп беруде болу керек:
а) микроқұрылымның негізі металдың құрылысының ерекшеліктері:
б) ажарлауды дайындаудың технологиялық процессі және оның кесу орындарын қаратсырулары, ажарлауды уландырудың атаулары, шойынмен болаттың реактивтері;
в) қарастырылған микроқұрылымдардың сүлбелері және олардың жазбасы.
5. Бақылау сұрақтары.
5.1. Микроқұрылым дегеніміз не?
5.2. Микроажарлаудың анықтамасын беріңіз?
5.3. Металдар қасиеттері олардың құрылымынан әсер етеді ме?
5.4. Микроажарлауды дайындау технологиялық процессі қандай операцияларды қосады?
3-шi тәжіриебелік жұмыс.
Металдардың қаттылығын анықтайтын әдiстер және жабдықтаулармен танысу.
1. Жұмыстың мақсаты: Бринелл және Роквелл приборларының құрылысымен танысып және берiктiгiн белгiлейтiн әдiстемесiн бiлiп алу.
2. Теориялық мағлұматтар.
2.1. Қаттылық деп-металдың қасиетiн оған басқа тым қатты дене iшiне кiруiне қарсылық бiлдiрудi айтады. Басқа тым қатты дененiң түрi қалдық деформацияланбайды.
Қаттылықты анықтау әдiсi қаттылықты өлшейтiн приборлармен ТШ (Бринелл приборы), ТК (Роквелл приборы), ТП (Виккерс приборы) нағыз мол қолдануға болады.
1.2. Бринелл әдiсi металлға күшпен суарылған болатты белгiлеу диаметрлi Д, мм (3.1 сурет) шариктi металл iшiне қарай басып енгiзедi. Сыналатын үлгi қаттылығын шарик iзiнiң диаметрiнiң үлкендiгiнен d (тереңдiк h) бiлуге болады.
3.1. Сурет Бринелл әдiсi бойынша металдардың қаттылығын анықтау.
Бринелл бойынша берiктiктi мынадай теңдеумен анықтауға болады:
(3.1)
мұндағы: Р – күш, қуат, кН (кгс);
F – шариктiң iзiнiң бетiнiң көлемi, мм2.
Шариктiң диаметрiнен, және оның диаметрiнен iзiнiң бетiнiң көлемдiгi жағынан бiлдiргенде, осындай теңдеу болып шығады:
(3.2)
Күш Р, шариктiң диаметрi және шариктiң күш шыдам ұзақтылығы арнаулы кестелерден таңдап алынады. Ол таңдауды ойланған берiктiктен және үлгi қалындығына байланысты болады.
3.2 суретте Бринелл иiнтiректi приборының сүлбесi берiлген. Прибордың (1) табаны бар. Сыналатын үлгiнi (4) заттық үстелге орнатады. Үстелдi бұрып үлгiнi (5) шарикпен қақтығысып қалғанға дейiн көтередi және (6) серiппе толығымен қысылу қажет. *табан – машинаның я станоктың қозғалмайтын бөлiгi. (6) серiппе арқылы алдын ала 1 кН (100 кгс) күштi шарикқа жасайды. Алдын ала жасалған күш үлгiнiң сенiмдi белгiлеуге мүмкiн бередi.
Сурет 3.2. Бринелл приборының сүлбесi.
Содан кейiн (13) электроқозғалтқыш қосылады және редуктордың 12 қырқақ берiлiсi арқылы, шарикке (11) өздiк (8, 9) күштiң және иiнтiрек жүйесi жүктерiмен берiлген толық ауырлықты жасайды. Осы ауырлықтан кейiн үлгiде шариктiң iзi қалады. Сол iздiң диаметрiн арнаулы орта арифметикалық мағына екi өзара перпендикулярлық жолдамаларға қабылданады. Өлшеудiң нәтижесiн 3.1 кестеден табылады, немесе 3.2 теңдеумен есептелiнедi және былай жазылады НВЗ02.
Бринелл әдiсiнiң кемшiлiктерi:
а) шамалы қаттылықты өлшеуге ғана болады (НВ 450- ден көп емес);
б) өте жоғары қаттылықты өлшегенде шарик деформациялануға жатады;
в) қалыңдығы 2 мм - ге дейiнгi бөлшектердi өлшеуге болмайды;
г) қаттылықты бiлудiң өнiмдiлiгi төмен.
Кесте 3.1. Сыналатын үлгiнiң қалыңдығымен қаттылығына байланысты шариктiң диаметрi және ауырлық.
|
Материал |
Қаттылық НВ, кгс/мм2 |
Үлгiнiң минималды қалыңдығы, мм |
Шарик диаметрi D, мм |
Ауырлық Р, кгс |
Ұстау ұзақтылығы,с |
|
Қара металдар |
140…450 |
6…3 4…2 2-ден төмен |
10 5 2,5 |
3000 750 187,5 |
10 |
|
140-тан төмен |
6-дан жоғары 6…3 3-тен төмен |
10 5 2,5 |
1000 250 62,5 |
10 | |
|
Түстi металдар |
35…130 |
9…3 6…3 3-тен төмен |
10 5 2,5 |
1000 250 62,5 |
30 |
|
8…35 |
6-дан жоғары 6…3 3-тен төмен |
10 5 2,5 |
250 62,5 15,6 |
60 |