8Сынып. 8 .04.08ж

Cабақтытың тақырыбы:КӨБЕЮДЩ МАҢЫЗЫ. ЖЫНЫСТЫҚ ДАМУДЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ МЕХАНИЗМІ

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды көбеюдің маңызымен,жыныстық дамудың каезеңдерімен таныстыру. елік: жыныстық тәрбие,адамгершілік,гигиенгасын сақтауға баулу.

Сабақтың пәнаралық байланысы Валеология,математика Сабақтың көрнекілігі: трек-сызба,

Сабақтың әдісі: пікіңр алмасу.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру

VІ. Бағалау.

І. Амандасу. Оқушыларды түгелдеу.

ІІ.Көбеюдің маңызы. Көбею — түрдің жалғасуын қамтамасыз ететін биологиялык құбылыс.

Жыныстык көбеюдің функциялык негізінде аталық ж\е аналық клеткалар қосылып ұрықтанады, ұрық анасының организмінде дамиды.Адамның көбеюі ұрыктанудан басталып, бірнеше даму кезеңдерінен өтеді, оны онтогенез (грекше оп (оггіоз) — заты, мөні және §епез (із) — шығу тегі) дейді. Онтогенез деп тірі организмнің жүмыртка клеткасының ұрыктануынан бастап адамның өмірінің соңына дейінгі кезеңдерді айтады. Онтогенез екі үлкен кезеңнен түрады: біріншісі — анасының жатырында даму, екіншісі — анасынан туып, бөлек өмір сүру кезеңі. Екінші кез-е организмде үлкен сапалы жөне сандык езгерістер өтуінен оның денесінің және мүшелерінің салмағы мен көлемі артады, бала өседі. Сапалы өзгерістерге физиологиялык жүйелер мен бүтін организмнің дамуы жатады.. клеткаларында клетканың кобеюін реттеуші химиялык зат пайда болады. Адам организмінің даму барысында ішкі секреция бездернің қызметі ж.жкызметіне бағынышты қалыптасады. Жыныс бездерінде ішкі секрециялык және сыртқы секрециялык кызмет қатар болады.

Жыныс жүйесінің дамып жетілуі нақты генетикалық бағдарлама бойынша етеді. Дегенмен бүған әлеуметтік, климаттық, экологиялык факторлар әсерін тигізеді.Жыныс жүйесінің жетілуінде оның екі жеке функциясын еске алу кажет: екінші жыныстық белгілер функциясы мен көбеюдің жыныс мүіігелерінің функциясы.Жыныс бездерінің және бүйрек үсті бездерінің функциясының үдемелі болуынан соңғы жыныстык белгілер пайда болады. Олардың барльқ жыныстықбелгілері ересек адамдардың типіне сәйкестенеді. Мысалы, баланың алғашкы 10 жас өмірінде гипоталамустың (аралық ми) қызметі эпифиз безінің тежелтуші әсерінде болады. Эпифиз семген соң гипоталамустың қызметіне тежелту әсер болмағандықтан, ол жыныс жүйесі жетілуінің механизмін іске қосады.Балалық шақта жүйке және эндокриндік жүйелер белгілі мерзімге дейін ішкі фактор (эпифиз) әсерінен тежелуде болады. Эпифиз ми аральпында орналасқан. Ол адамның 7—8 жасына дейін ғана кызмет етеді Эпифиздін бөлетін гормондары ерлердің жыныс бездерінің дамуын баяулатады. Эпифиз. ішкі секреторлык қызметі нашарлағанда — жыныс бездері мерзімсіз өсіп, жетіледі және мұрт шығады. Эпифиздің жұмысы жоғарылағанда адам семіреді.Тимус немесе кеуде ішкі безі адамның 13—15 жасына дейін, яғни жыныс бездерінің дамып жетілуіне дейін қызмет етеді. Тимус организмнің өсуіне әсер етеді. Тимус тимозин деп аталатын гормон боледі. Тимозиннің әсерінен тимуста Т-лимфоциттер дамып, иммундык реакция жүргізу қабілетін меңгереді. Тимус безі жетілмей туған баланың канынын кұрамында ак қан түйіршіктері (лейкоциттер) аз болады.

Гаммаглобулиндер және онымен байланысты антиденелер де болмайды.Сондьщтан мүндай балалар жүкдалы ауруларға карсы түра алмайды да, 2—5 жасында өледі.

Тимустың дұрыс дамуына калқанша безі маңындағы бездер әсер етеді. Бүйрек үсті бездер. глюкокортикоид деп аталатын гормонда­ры оған теріс әсерін тигізеді. Адамның стресс реакциясы (күйзелуі, жүйке қажуы, күш түсу) ұзаққа созылса, жұқпалы аурулардың әсерінен немесе ауыр дене еңбегінен қажығанда иммундык реакциясы тежеледі.

Жыныс бездерінщ гормондары адамньщ жыныс мүшелерінін әсіп, дамуына жэне олардьщ кызметін реттеуге әсерін тигізеді. Ер және әйел адамдардьщ жыныстык белгілерінін пайда болуына эсер етеді. Жыныс белгілері екі түрлі болады: алғашкы және сонғы белгілер. Алғашкьі белгілер ХҮ (ұлда) немесе XX (қызда) хромосомалар болуына байланысты. Жыныс бездерінщ соңғы белгісі кезінде баланьщ дауысы езгеріп, дене бүлшык еттері дамиды, денесінде түктер пайда болады, мұрт, сақал еседі. Жыныс гормоны — тестостерон орга­низм. есуіне және дамуына жауапты, соңғы жыныс белгілерінің (без,) калыптасуына себепші болады. Жыныс гормоны қыз балаларда организмнің есіп дамуына, олардьщ жыныс белгілерінің пайда болуына — дауысының жінішкеруіне, денесінің дөнгеленіп, бәксе бөлігінің иыктан үлкен болуына және төс бездерінің дамуына, жыныс мүшесінің циклдік жүмысын реттеуге жауапты. Әйел адамньщ организмінде жыныс гормоны — фолликул ұрықтанудың, ұрықтың жетілуін жөне баланың тууын қамтамасыз етеді. Жыныс бездерінщ өсіп дамуы қыз балаларда — 8—10 жаста, ер балаларда 10—13 жаста жыныс бездерінің алғашқы даму кезеңі басталады. 2- кезеңі қыз балаларда — 9—12 жаста, ал ер балаларда — 12—14 жаста болады. Бұл кезеңде жыныс гормондары бөлінеді де, 3- кезең қыз балаларда – 10-13 жаста, ер балаларда — 13—16 жаста етеді. Бұл кезеңде жыныс бездерінің және бүйрек үсті бездерінің жұмысы↑. Жыныс без. толык дамып жетілуі қыз балаларда 11—14 жастан басталып, 15—17 жаста аяқталады. Біздің халқымыз қызды бойжеткен, ал ұлды бозбала деп бекер айтпаған.

ІІІ. Боз баламен бой жеткен кезеңде адам өзін қалай ұстау керек.

ІV. Үйге §49 оқу.

V. Сұрақтарға жауап беру. 1. Терінің атқөаратын қызметтері қандай?

2.Тері ауруларын атау.

3.Терінің құрылысы қандай?

4. Терінің қандай гигиеналары бар? Шаш күтімі.