проф.казахский 7 тем
.docx
|
5 тақырып. БӘСЕКЕ КЕРЕК ПЕ?
Грамматика: Одағай.Төл сөзді төлеу сөзге айналдыру жолдары. Мақсаты: Бәсекенің қазіргі замандағы маңызын ұқтыру. Ел саясатының бағытын бағамдау. Бағыты: Аударма: 1 Практикалық жұмысы: 4 тапсырма.
ЖАҢА СӨЗДЕРМЕН ЖӘНЕ СӨЗ ТІРКЕСТЕРІМЕН ТАНЫСЫҢЫЗДАР: (ознакомьтесь с новыми словами и словосочетаниями) бағам – курс банктік жүйе – банковская система бақылау – высматривать, контролировать байланыс – связь, общение, отношение басқару – руководить, управлять, возглавлять білікті – знающий, квалифицированный бірлескен – совместный деңгей – уровень дер кезінде – во время есеп – задача, отчет, счет есеп ашу – открыть счет есеп айырысу – рассчитаться, сведение счетов жарияланған – опубликованный жазылу – подписание, записаться, вылечиться жеке тұлға – физическое лицо жекелей – по одному жоғары – верхний, главный, верховный заңды тұлға – юридическое лицо кең ауқымды қызмет – услуга широкого масштаба кешенді қызмет – комплексная служба корреспонденттік – корреспондентский көрсеткіш – показатель, регистр қатысу – присутствие, участие қатынас – отношение, связь, общение қабылдау – принять, принимать, воспринимать мазалау – тревожить, беспокоить мұқтаж – запрос, нужда негізгі – главный, центральный өнімділік – продуктовый резерв – резерв салым – вклад сенімділік – надежность, доверие таңдау – выбор, отбирать тексеру – проверять, расследовать тиімді – выгодный, эффективный төменгі – нижний тіркеу – учет, опись, регистрация ұсыныс – предлагать шектеусіз – неразграниченный шешім – решение, развязка
БӘСЕКЕ КЕРЕК ПЕ?
Бәсеке деген не? Бәсеке тауар өндірісі үшін де, нарықтық экономика үшін де бірінші заң. Неге солай? Біріншіден, әр өндіріске ынталандыру керек. Осы ынталандыру көзі, прогресс көзі – бәсеке болып табылады. Бұл бәсекенің бір жағы. Ал екінші жағы – бірлестік. Кейбір әріптестер қаржысын, шикізатын ортаға салып, жақсырақ, сапалы әдемі, халыққа өте қажет тауарды шығаруды ойлайды, сол мақсатпен бірлеседі, рынокта өз өнемдерімен бәсекелесе алмайтын өнімді өндіруге тырысады. Соныменбәсекенің бір жағы күрес, жарыс болса, екінші жағы бірлесу. Өмірдің өзі бәсеке. Кішкентай бала өмірінен де бәсекенің нышандары байқалады. Кішкентай бала өмірінен де бәсекенің нышандары байқалады. Бала бақшада екі балаға бірдей тапсырма беріңіз, олар бірінен бірі артық, тез, жақсы орындауға тырысады. Анасының көңілін өзіне көбірек аударуға ұмтылады. Бұл да бәсеке. Яғни адам бойында бар қасиет. Кейде адамдар өмірі, тірлігі үнемі бір қалыпты бола бермейді, дағдарыс болады, қиындық болады, банкротқа ұшырайды. Мұндай жағдайда адамдар бір-біріне көмекке келеді, бірлеседі. Яғни бірлесу де адам бойында бар қасиет. Тұрмыс - тіршілікте, өндірісте адамгершілік тұрғыдағы бәсеке немесе оның қарсы жағы – адамгершілік тұрғыға жатпайтын бәсеке де бар. Әр мемлекетте адамгершілікті емес (не добросовестный) бәсекеге қарсы заң бар. Одақ кезінде тек қана мемлекеттік меншік болғандықтан, бәсеке болған жоқ, тек бәсекенің екінші жағы бірлестік болды. Ал өркениетті қоғамда, мемлекетте бәсекенің екі жағы бірдей болу керек. Өркениетті қоғамда бәсеке қандай болу керек? Қытайда мынадай мақал бар: «Жауын бірінші дос ете алған адам жеңеді». Неге десеңіз, өркениетті қоғамда бәсекенің тек жарыс, күрес, айтыс жағы болмайды, бәсекенің тек бір жағы, күрес, айтыс жағы болса, онда адам-адамға жау болып келеді. Мұндай мәдениетпен ешкім тұра алмайды. Қазіргі өркениетті мемлекеттерде әділетті бәсеке. Осы бәсекеде бәсекенің екі жағы да бірге. Бұл мемлекет үшін жақсы. Әр өндіріс, мейлі ол жеке болсын, кооперативтік болсын, жаман өнім берсін, жақсы өнім берсін – бәрі мемлекеттікі. Қарапайым мысал үшін: сіздің үш балаңыз болсын делік. Екеуі алғыр, ширақ, білімді, біреуі жалқаулау, сылбыр, әлжуаздау. Сіз біреуі нашар екен деп оны лақтырып тастай алмайсыз ғой, оған көмектесесіз, үйретесіз, оқытасыз, қаржыны көбірек бөлесіз. Жақсы өндіріс те, жаман өндіріс те мемлекет үшін солай болу керек. Төмен деңгейдегі өнеркәсіпке мемлекет көмектеседі, аяғынан тұрған кезде жеке меншікке береді. Бәсекеге қосады. Бәсекеде алдауға, заңсыздық жасауға болмайды, әділетті болу керек. Әділетсіз бәсеке болса, экономикада прогресс болмайды. Әділетсіз бәсекеде «жүзден жүйрік шықпайды», тек орташасы ғана көрінеді, орташасы жоғары шығады, мыңнан шығатын тұлпарды көрмейсіз.
1-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз: 1. Бәсеке деген не? 2. Бәсекенің қандай жақтары бар? 3. Бәсеке адамзатқа тән қасиет пе? 4. Бәсеке өркениетті қоғамда қандай болу керек? 5. Әділетті бәсеке деген не? 6. Әділетсіз бәсеке деген не? 7. Әділетті бәсеке мемлекет үшін керек пе? Пайдасы бар ма? 8. Экономикадағы прогресс, жақсы, сапалы, әлемдік деңгейдегі сапалы өнім көзі не? 9. «Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпарлар» қандай бәсекеде көрінеді? 10. Ғылымдағы, өнердегі бәсеке неге жеткізеді?
2-тапсырма. Бәсеке сөзімен түбірлес сөздермен сөйлем құраңыздар. Бәсеке, бәсекелес, бәсекелестік, бәсекелесу, бәсекешіл.
3- тапсырма. Мына мақалды қандай жағдайларда пайдалануға болады? «Жүз сомың болғанша, жүз досың болсын».
4- тапсырма. «Бәсеке» туралы шығарма жазыңыз.
|
|
6 тақырып. МАРКЕТИНГ
Грамматика: Етістіктің рай категориясы. Бұйрық рай. Себеп мәнді құрылым. Мақсаты: Экономикадағы маркетингтің маңызын қазақша әңгімелей алу. Бағыты: Аударма: 1 Практикалық жұмысы: 4 тапсырма.
ЖАҢА СӨЗДЕРМЕН ЖӘНЕ СӨЗ ТІРКЕСТЕРІМЕН ТАНЫСЫҢЫЗДАР: (ознакомьтесь с новыми словами и словосочетаниями)
айтыс – дискуссия, диспут балама – альтернатива, эквивалент бәсеке – конкуренция бәсекелес – конкурент, соперник бірлестік – единство, компания, корпорация бірінші жағы – первая сторона бірдей – одинаковый ғылыми негізде – на основе науки жауапкершілік – ответственность жеңу – завоевать, победить жоба – проект жүйрік – бегун, быстрый жарыс – конкурс, пробег, состязание зерттеу – изучать заңсыздық – беззаконие ие – владелец, хозяин күрес – борьба күрделі – важный, сложный қалыптастыру – укоренит, формировать қабілет – дар, способность қиындық – препятствие, сложность меншік – собственность мүмкіндік – вероятность, шанс орташа – средний өркениетті қоғам – цивилизованное общество пара – взятка прогресс көзі – источник прогресса риза – доволен сайыс – поединок, состязание, бой таныс – знакомый ұйымдастыру – организовать, устроить ұтымды – выигрышный ұшырау – встретиться, натолкнуться, застать ұят – совесть, стыд ынталандыру – поощрение, заинтересовать ынталандыру көзі – источник поощрения.
1-тапсырма. Мәтінде берілген сөздердің баламасын табыңыз. Сөйлем құрастырыңыз.
МАРКЕТИНГ ҚЫЗМЕТІ ДЕГЕН НЕ?
Жалпы нарық немесе қазіргі экономика үш тағанға сүйенеді. Оның бірі – менеджмент, екіншісі – маркетинг (ақпарат жинау, шаруашылықты жүргізуді жоспарлау, ненің қажет екенін болжау), үшіншісі – қаржы. Маркетинг – істелетін іс пайдамен шығу үшін оны алдын-ала жоспарлайды,сол сала бойынша басқалар не істеп жатқаны жөнінде мәлімет – ақпарат жинайды. Бәсекелестік жағдайында ұтып шығудың жолын қарастырады. Ол алдын-ала жиналған ақпараттарды талдау, өңдеу барысында зиянға қалатынын немесе пайдаға шығатынын біледі. Соған орай шаруа немесе өндіріс орындарына кеңес береді. Дамыған елдерде маркетинг қызметінсіз бір қадам да жасалмайды. Маркетинг шығарылған өнімді қозғалысқа түсіреді. Яғни маркетингтік ақпарат бағыт-бағдар беретін барометр сияқты. Сонымен, маркетинг дегеніміз – рынокты зерттеу. Маркетингтік ақпарат – нарық билеген елде экономиканы ілгері жылжытудың басты тетігі, көзі. Жарнамалық шараларды жүргізу де – осы маркетингтік қызмет болып табылады.«Жарнама – сауда двигателі» деп бекер айтпайды.
2-тапсырма. Өз еліңізде кәсіпкер туралы жазылған шығармаларды білесіз бе, атаңыз, әңгімелеңіз.
БАЗАРШЫ ЖІГІТ ПЕН АҚЫЛДЫ ҚЫЗ
Ертеде бір бидің жалғыз ұлы болыпты. Ақылдылығымен, әділдігімен ел аузына іліккен би ұлының болбыр өскеніне налиды екен. Бірде алыс сапар үстінде келе жатқан әке баласын сынамаққа «Қарағым, осы жолды қалай қысқартуға болады?» - дегенде, аң-таң қалған ұлы мандыртып жауап айта алмайды. «Ой жетесіз, әсерлі әңгіме айта білсең, жолдың қысқарғаны сол», - деп қатты күйінген би ойланып-толғанып бір шешімге келеді. Бір күні ұлының алдына жүз саулық қой салып, базарға айдатады. Сапарға шығар алдында шартын айтады: - Балам, мына малды базарда ретін тауып үш рет сатып, пұл етерсің. Бір рет сатсаң, сен маған ұл емессің, үйдің бетін көрме... Әкенің қатал сынына ұшыраған бала малын базарға айдап келсе, сатып алушылар көп екен. Саулықтардың құнын сұраған халыққа: - Әр басты үш реттен сатамын, - дейді иесі. - Оу, бір қойды үш реттен сатқанды кімнен көріп едің? – деп таңданған жұрт теріс айналады. Күн артынан күн өтеді. Малы өтпей, шаршаған базаршы жігіт малының жанында бүк түсіп, бүрісіп жата беріпті. Жігітті аяп кеткен бір жас қыз одан: - Неге сонша жабырқаусың, жігітім? – деп сұрайды. Бала болған жағдайдың бәрін баяндайды. Мән-жайды түсінген қыз сонда былай депті: - Қораңдағы малыңды үш рет сату үшін менің айтқанымды бұлжытпай орындауың керек. Алдымен анау қара орманнан ағаш қиып әкеліп, қора жаса, қойды сонда ұста. Уақыт өткенде, мезгіл жеткенде қораң қойға толады, малдың жүні өседі. Сонан кейін қиды бір рет сат, жүнді екі сат. Малдың өзін және сат. Бір басты үш рет сату деген осы. Жігіт дерек іске кіріседі. Күндіз-түні ерінбей тер төгеді де, көп кешікпей қалтасын ақшаға толтырып үйіне қайтып оралады. Ұлының олжалы оралғанына риза болған би оның мұндай ақылды кімнен үйренгенін анықтағысы келеді. Жігіт сырын жасырмай, шынын айтады. Би іздеу салып жүріп ақылына көркі сай сұлу қызды ұлына әпереді. Содан кейін би баласы мен ақылды қыз өз алдына отау тігіп, дәулетті әрі бақытты ұзақ өмір кешіпті.
Сұрақтарға жауап беріңіз: 1. Ертеде бидің кімі болыпты? 2. Би неге налиды? 3. Әке баласын сынамаққа қандай сұрақ қояды? 4. Жолды қалай қысқартуға болады? 5. Қатты күйінген би қандай шешімге келеді? 6. Бір күні ол не істеді? 7. Сапарға шығар алдында қандай шарт айтады? 8. Қойдың құнын сұраған халыққа бала не деді? 9. Таңданған жұрт не дейді? 10. Баланың қойы базарда өте ме, қандай күйге түседі? 11. Жігітті аяған қыз не дейді? 12. Жігіт не істейді? 13. Ұлының олжалы оралғанына қуанған би нені анықтағысы келеді? 14. Би кімді іздейді, не істейді? 15. Содан бала қалай өмір сүріпті? 16. Налиды, ренжиді сөздері синоним бе? 17. Саудада да бәсеке бар. Сатқан адам көбірек ақша алу үшін, алушы төмендету үшін бәсекеге түседі. Саудаласуға да ғылым, білім керек. Бұл пікірлерге келісесіз бе?
3 -тапсырма. Көп нүктенің орнына қызмет көрсету немесе тауар сөзін қойыңыз. 1. Фирма делдалдық ... көрсетеді. 2. Экспорттық ... жоғары сапамен ерекшеленеді. 3. Жарнамалық ... өте қымбат. 4. Осы өнеркәсіпте өндірілген ... бәсекелесе алады. 5. Олар ... қызмет көрсетеді.
5- тапсырма. Мына сөз және сөз тіркестерінің қазақша баламасын табыңыздар.
|
|
7 тақырып. ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР ТУРАЛЫ НЕ БІЛЕСІЗ?
Грамматика: Уақытты сұрау түрлері, -ға,-ге,-қа,-ке; -дан,-ден, -тан,-тен формалары Қарсылықты салалас сөйлем. Мақсаты: Құнды қағаздарғы қатысты сын есім түрлерін ұқтыру. Практикалық жұмысы: 4 тапсырма.
ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР ТУРАЛЫ НЕ БІЛЕСІЗ?
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастар тамырын тереңге жайған сайын құнды қағаздардың маңызы арта түсетіні анық. Алайда көпшілік қауым құнды қағаз сатып алғанымен, оны қалай пайдалану керектігін жете біле бермеуі де мүмкін. Құнды қағаздармен тиісінше пайда табумен, оны шығарған кәсіпорынның экономикалық мәселелерін ойдағыдай шешуіне үлес қосарын, сонымен бірге өзінің де әлеуметтік жағдайын едәуір жақсарта түсеріне көзі анық жете ме екен? Сұрақтарға экономика ғылымдарының докторы, профессор Гүлжан Қарақұсова жауап береді: - Құнды қағаз дегеніміз не? Кеңес Одағы кезіндегі құнды қағаздардан қазіргі Қазақстандағы құнды қағаздардың айырмашылығы қандай? Бұлар неліктен құнды қағаздар деп аталады? Құнды қағаздарға акция, облигация, мемлекеттік қазыналық міндеттемелер, вексельдер жатады. Бұл қағаздар бұрынырақта «бағалы қағаздар» деп аталған. Бірақ бағалы деген сөзден «құнды» деп атағанымыз дұрысырақ, неге десеңіз, бүгінгі құнды қағаздар оның иесіне ттек пайда, табыс әкеледі. «Құнды» деген сөздің өзі мейлі қай жағынан – тілдік, экономикалық жағынан алсақ та, мағынасы жағынан біз айтып жүрген акция, облигациялардың анықтамасын аша түседі. Құнды қағаздардың үш түрлі құндылық қасиеті бар, яғни оны сатып ала отырып сіз: біріншіден, акция иемденуші боласыз; екіншіден, оны шығарушы кәсіпорынның белгілі бір бөлігіне ие боласыз. Үшіншіден, акцияның екі бағасының – номиналды және нарықтық бағасының айырымы арқылы пайда көресіз. Бұл соңғы қасиетін таратып айтатын болсақ, бастапқыда акцияны номиналды бағамен сата аласыз, сөйтіп сіз де, оны шығарушы кәсіпорын да пайда көреді. Құнды қағаздардың екі түрі бар: қарыз түріндегі құнды қағаз және және корпоративтік құнды қағаз. Егер құнды қағазды мемлекет шығарған болса, ол мемлекеттік құнды қағаз – қатерсіз құнды қағаз болып табылады. Сіз мемлекеттік құнды қағаз сатып алсаңыз, пайда табасыз. Бірақ одан аз пайда көресіз. Әйтсе де, сіздің қаржыңызға ешқандай қатер төнбейді, яғни бастапқы акцияңызды жоғалтпайсыз, керісінше, шамалы пайда үлесін аласыз. Корпоративтік құнды қағазда қатер бар (риск), әйтсе де оның пайдасы жоғары. Әр құбылыстың пайдалы жағы да, зиянды жағы да бар десек, нарықтық экономика кезінде құнды қағазды таңдай білу керек. Таңдау – үлкен жұмыс. - Қазіргі кезде мемлекеттік құнды қағаздар айналыста бар ма? - Айналыста мемлекеттік құнды қағаздар бар. - Құнды қағаздарға қазіргі кезде сұраныс бар ма? - Қазіргі құнды қағаздар нарығында екі түрлі құнды қағаз айналыста бар: корпоративтік, мемлекеттік. Мемлекеттік түріне сұраныс бар. - Қазақстанда құнды қағаздар нарығы қашан пайда болды? - Қазақстанда құнды қағаздар нарығы 1991 жылдан бастап бола бастады. Бұл мәселеде мемлекеттік кәсіпорындардың жекешелендірілуі мен акционерлендірілуі шешуші рөл атқарады. - Құнды қағаздардың қандай түрлері бар? - Қазақстан заңдары бойынша Республика аумағында құнды қағаздардың мынадай түрлеріне рұқсат етіледі: акциялар, облигациялар, депозиттік сертификаттар, вексельдер. - Кейбір мемлекеттерде туынды құнды қағаздар дейтін бар екен. Біздің елде мұндай құнды қағаздар бар ма? - Қазақстан Республикасының заңдарында туынды құнды қағаздар туралы ешбір сөз болмаған. Туынды құнды қағаздар дегеніміз – екінші деңгейдегі құнды қағаздар. Мұндай құнды қағаздарға варранттарды, опциондарды, фьючерстерді жатқызуға болады.
1-тапсырма. 1. Мәтінді мағыналық бөлімдерге бөле отырып, жоспар құрыңыз. 2. Мәтінде аталған акция түрлерін түгел атап шығыңыз. 3. Мәтінде қыстырма сөздер бар ма? Олардың тыныс белгісі қандай?
2-тапсырма. Құнды қағаздар туралы әңгіме-сұхбаттың мазмұнын айтыңыздар.
3-тапсырма. а) Мәтіннен сын есімдерді табыңыздар. Олар қандай сын есімдер? ә) «Құнды» - деген сөзге синоним беріңіз. Б) Мәтінде құнды қағаздардың қандай үш түрлі құндылық қасиетін атайды?
4-тапсырма. Акция туралы сұхбат құрыңыздар. Пікірлеріңізді айтыңыздар. Бұрынғы одақ кезіндегі облигациялар мен қазіргі құнды қағаздарды салыстырыңыздар.
БЕРІЛГЕН ТАҚЫРЫПТАРҒА ҚАТЫСТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СӨЗДІК-МИНИМУМ
|