- •Оқу қуралы
- •Тілдің анықтамасы және қызметі.
- •Фонетика
- •Дыбыс пен әріп
- •I. Дауыстың (салдырдың) қатысына қарай
- •II.Жасалу орнына қарай
- •III. Айтылу жолына қарай
- •Буын үндестігі
- •Дыбыс үндестігі
- •1. Ілгерінді ықпал.
- •3. Тоғыспалы ықпал.
- •1. Ілгерінді ықпал
- •3. Тоғыспалы ықпал
- •I. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Мемлекеттік тіл
- •Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі
- •Жалғаулардың орын тәртібі
- •Септік категориясы
- •Ілік септік
- •Барыс септік
- •Табыс септік
- •Жатыс септік
- •Шығыс септік
- •Көмектес септік
- •Ана тілі туралы
- •Адам – ардақты ат Жанұямның әлемі
- •1. Оқыңыз, аударыңыз.
- •2. Үлгі бойынша жауап беріңіз.
- •3. Оқыңыз, әңгімелеңіз. Отбасы
- •4. Мақал – мәтелдерді жаттаңыз
- •Сөз басы – сәлем
- •Сын есімнің шырайлары
- •Тәуелдік жалғау
- •Оқымысты бала
- •Дене тәрбиесі – дәрісіз ем.
- •Уақыт. Мезгіл.
- •Күн тәртібі. Бір күнім. – Режим дня. Мой день.
- •Мереке күндері:
- •Демалыс
- •Сан есімнің мағыналық түрлері
- •Мақал – мәтелдерді жаттаңыз
- •Ұлағатты сөздерді жаттайық
- •Туған жер – алтын бесік
- •Қазақстанның шекарасы
- •Көсемше
- •Нақ осы шақ (Күрделі түрі)
- •Болжалды келер шақ
- •Болымсыз түрі
- •Мақсатты келер шақ
- •Ауыспалы келер шақ
- •Нәтижелі өткен шақ
- •Субъективті өткен шақ.
- •Дағдылы өткен шақ.
- •Қалау рай
- •Шартты рай
- •Болымсыз етістік
- •Мұны білген жөн.
- •Көмірлі Қарағанды
- •Тәуелсіз Қазақстан
- •Мемлекеттік ту.
- •Елтаңба.
- •Теміртау
- •Ата Заңымыз
- •Халқымыздың қасиетті рәміздері
- •Жаңа Астана
- •Қазақ халқының салт-дәстүрі
- •Қонақты қарсы алу, күту рәсімі
- •Қазақтың дастарқаны
- •Сөздерден сөйлем құраңыз
- •Оқыңыз, жазыңыз, түсінгеніңізді әңгімелеңіз
- •Жай, тұрақты сөз тіркестері
- •Әбу Насыр әл-Фараби
- •Атамекен
- •Данышпан шахматшы
- •Омонимдер, синонимдер, антонимдер
- •Мамандық Әлемі
- •Қазақстанда сот билігінің жүзеге асырылуы Қазақстан Республикасының Конституциясы
- •Қазақстан Республикасының сот жүйесі
- •Қазақстан Республикасының соттар құрамы
- •Аудандық (қалалық) соттар
- •Облыстық және оларға теңестірілген соттар
- •Әскери соттар
- •Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты
- •Қазақ конституциясының тұңғыш жобасы
- •Қазақстан Республикасының Прокуратурасы
- •Қазақтың тұңғыш прокуроры Сүлеймен Есқараев
- •Қорғаушы қызметі
- •Тергеуші қызметі
- •Еліміздегі тәртіпсіздік
- •Жазалау шаралары
- •Ұйымдасқан қылмыс
- •Қысқарған сөздер
- •Іскерлік кездесу
- •Қазыбек бидің елшілікке баруы.
- •Сабақты қорытындылауға арналған
- •Іскерлік Әлемі
- •1. Сөздермен жұмыс істеңіздер.
- •2. Мыны сұрақтарды топ болып талқылаңыздар.
- •3. Досыңызбен, көршіңізбен екі мемлекет арасында мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы сұхбаттасыңыз.
- •Палестина мемлекетінің Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасындағы мәдени ынтымақтастық туралы келісім
- •Мына сөздерді сөздіктен қараңыз. Жәрдемдеседі, өзаралық негізінде, өткізу, ұйымдастыру, декоративтік, қолданбалы өнер, мәдениет, әдебиет, өнер қайраткерлері, тікелей қарым-қатынас.
- •Сөйлемнің түрлері
- •Батыр қыз.
- •Барлық білім кітапта.
- •Хабарлы сөйлем
- •Сұраулы сөйлем
- •Бұйрықты сөйлем
- •Лепті сөйлем
- •Құрмалас сөйлем
- •Шылау Жалғаулық шылаулар
- •Септеулік шылаулар
- •Демеулік шылаулар
- •Сұраулық шылаулар
- •Еліктеу сөздер
- •Дүние жүзіндегі қазақ халқының саны
- •Глоссарий
- •Қазақша-орысша сӨздік
- •Мазмұны
- •Пайдаланылған әдебиеттер
Лепті сөйлем
Айтушының көңіл күйін (қуану, ренжу, зеку, аяу, өкіну т.б.) білдіретін сөйлемді лепті сөйлем дейміз. Лепті сөйлем ерекше әуенмен, дауы ырғағымен айтылып, сөйлем соңында леп белгісі (!) қойылады.
М: Құнанбай қатты зекіп қалып:
- Жә, тоқтат! – деді.
- Мынау өзі аттанар емес! Бас салып, қарап тұр ғой! – деп қалды.
(М.Әуезов)
Құрмалас сөйлем
Екі я одан да көп жай сөйлемнен құралып, күрделі бір ойды білдіретін сөйлемді құрмалас сөйлем дейміз.
Құрмалас сөйлемнің құрамындағы жай сөйлемдер бір-бірімен өз ара мынадай жолдармен байланысады:
1. Интонация арқылы іргелес байланысады.
М: Байжанның оны көруі бірінші рет еді: орта бойлы, төртбақтау, толықша, сарғылт өңділеу, қырықты алқымдап қалған жігіт екен.
(С.М.)
2. Жалғаулықты шылаулар (кейде септеулік шылаулар) арқылы байланысады.
М: Құнанбай күзеуден ерте қайтып кеткен соң, өзге елдің бәрі де дағдыдан тыс күземді ерте алып көшіп еді.
(М. Әуезов)
3. Құрмаластың құрамындағы жай сөйлемнің (көбіне алғашқысының) баяндауышы тиянақсыз тұлғада келіп, келесі жай сөйлеммен ұласып, құрмаласа байланысады.
М: Құрымбайдың оқуға кетуі шын болса, ол өз ісін ойламаған жерден істеген екен.
(Б. Майлин)
Құрмалас сөйлемдер байланысу тәсілдеріне қарай үш түрге бөлінеді: салалас құрмалас, сабақтас құрмалас және аралас құрмалас.
Құрмалас сөйлем құрамындағы жай сөйлемдер өз ара тең дәрежеде байланысып, әрқайсысының баяндауыштары тиянақты тұлғада жұмсалса, ол салалас сөйлем болады.
М: Бұйрық нақ осылай болса керек, резервтегі күштің бәрі осы араға төгілді.
(Бақ.)
Құрмалас сөйлем құрамындағы жай сөйлемдердің бірі екіншісіне бағына байланысып, бағынған сыңарының (көбіне алғашқысының) баяндауышы тиянақсыз тұлғада келеді. Ондай құрмаласты сабақтас құрмалас сөйлем дейміз.
М: Қаланың көлемі үлкен болғанмен, көп этажды үйлер сирек болатын.
(З. Қабдолов)
Кемінде үш жай сөйлемнен құралып, олар бір-бірімен салалысып (бағынбай, тең дәрежеде)та, сабақтасып (бірі екіншісіне бағынып) та байланысатын құрмаластың түрін аралас құрмалас сөйлем дейміз.
М: Қазір ол игіліктің үстіне барлық мақтауын үйер еді, аузына сөзі құрғыр түспей, тілі көмекейіне жабысып қалғандай күрмеліп қалыпты.
(Ғ. Мүсірепов)
Шылау Жалғаулық шылаулар
Өзара тең тұрған сөздерді ( бірыңғай мүшелерді), сөйлемдері (салалас сөйлемдер) байланыстырып, солардың арасындағы грамматикалық қатынасты білдіріп тұрған шылаулар жалғаулықтар деп аталады.
Түрлері |
Жалғаулықтар |
І. САЛАЛАСТЫРҒЫШ |
|
1.Ыңғайластық |
мен (бен,пен, менен), да (де, та, те), және, әрі, әм |
2.Талғаулықты |
әлде, біресе, я, бірде, болмаса, не, немесе, құй, мейлі |
ІІ. САБАҚТАСТЫРҒЫШ |
|
1.Қарсылықты |
яки, бірақ, алайда, әйтсе де, әйткенмен, әйтпесе, әйткенде, дегенмен, онда да, сонда да, сөйтсе де |
2.Себепті |
себебі, өйткені, неге десең, не үшін десең |
3.Салдарлық |
Сондықтан, сол себепті, сол үшін десең |
4.Шарттық |
егер, егер де, алда-жалда |
5.Айқындағыш |
яғни, демек |
6.Ұстастырғыш |
ал ендеше, ендеше, олай болса, онда |