UMK2

БЕЛОРУССКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

ИСТОРИЧЕСКИЙ ФАКУЛЬТЕТ

Кафедра истории южных и западных славян

М. С. Довгялло, Л. А. Козик, А. П. Сальков

МЕТОДИКА

ПРЕПОДАВАНИЯ

ИСТОРИИ

Учебно.методическое пособие для студентов.заочников V—VI курсов

исторического факультета БГУ

Вдвух частях

ЧАСТЬ 1

МИНСК

2010

УДК 373.5.016:94(075.8)

ББК 74.266.3я73 Д58

Рекомендовано Ученым советом исторического факультета

7 сентября 2010 г., протокол № 1

Рецензенты:

кандидат педагогических наук, доцент С. А. Пуйман; кандидат исторических наук, доцент Н. Н. Приступа

Довгялло, М. С.

Д58 Методика преподавания истории: учеб."метод. пособие для студентов"заочников V—VІ курсов исторического факультета БГУ. В 2 ч. Ч. 1 / М. С. Довгялло, Л. А. Козик, А. П. Сальков. — Минск : БГУ, 2010. — 47 с.

Учебно"методическое пособие для студентов"заочников по методике препо" давания истории разработано с учетом современных тенденций развития мето" дической науки, а также тех изменений, которые произошли в содержании и струк" туре школьного курса истории в Республике Беларусь. Предложены темы конт" рольных работ и литература к ним, положение о педагогической практике сту" дентов высших учебных заведений, программа по педагогической практике и об" разцы документации после завершения практики.

Для студентов педагогических специальностей университета.

УДК 373.5.016:94(075.8) ББК 74.266.3я73

© БГУ, 2010

ВВЕДЕНИЕ

В современных условиях общеобразовательная школа очень быстро меняется. В этой связи усложняется социальная роль учителя, повы" шаются требования к его профессиональной подготовке. Современный учитель должен быть профессионально компетентным, иметь широкий кругозор в области содержания своего предмета и методики его препо" давания, изучать отечественный и зарубежный опыт, уметь вести ис" следовательскую работу по своему предмету.

Методическая подготовка учителя истории — важнейшее звено в структуре его профессионального образования. Она представляет со" бой целостную многокомпонентную систему, элементы которой — раз" личные формы организации учебно"воспитательного процесса: лекции, семинарские и практические занятия, спецсеминары, спецкурсы, пе" дагогическая практика.

Предлагаемое учебно"методическое пособие по методике препода" вания истории разработано с учетом современных тенденций развития методической науки, а также тех изменений, которые произошли и про" должают происходить в содержании и структуре школьного курса ис" тории в Республике Беларусь.

Опора на классические положения методики обучения является не" обходимым условием подготовки методически грамотных и творчески работающих специалистов. В этой связи основу пособия составляют традиционные для методики преподавания истории темы: «Содержа" ние и структура школьной истории», «Урок истории» и др.

Задача данного учебно"методического пособия — оказать помощь студентам"заочникам в подготовке к семинарским занятиям, написа" нии контрольной работы по методике преподавания истории, прохож" дении педагогической практики и оформлении документации. Этим определяется его структура и принцип отбора материала как для об" суждения на занятиях, так и для самостоятельной работы заочников в межсессионный период.

3

В соответствии с учебной программой курса в пособии выделены следующие разделы: «Программа дисциплины», «Содержание учебной дисциплины», «Тематика семинарских занятий», «Тематика конт" рольных работ», «Программа педагогической практики студентов», «Образцы оформления отчетной документации» и др.

По каждой теме семинарского занятия в соответствии с планом за" нятия подобрана и предложена литература. Тематика семинарских за" нятий, контрольных работ и практических заданий, предлагаемая в пособии, базируется на программе читаемого курса.

Учебная дисциплина «Методика преподавания истории» читается на V курсе заочного отделения для специальностей «История», «Му" зейное дело и охрана историко"культурного наследия», «Историко"ар" хивоведение». Студенты"заочники в период зимней сессии (ІХ семестр) прослушивают установочную лекцию и получают общие рекомендации по работе с учебно"методическим пособием. Это обусловлено тем, что лекционный курс и семинарские занятия начинаются в летнюю сес" сию (Х семестр), когда уже не работают общеобразовательные школы и, следовательно, невозможно практическое изучение процесса препо" давания истории.

Тематика занятий, предложенных в настоящеем пособии, опреде" лена программой курса «Методика преподавания истории» и составле" на таким образом, чтобы преподаватель имел возможность отобрать те темы семинарских занятий, которые он сочтет наиболее важными. При выборе тем необходимо учитывать особенности контингента студентов и то обстоятельство, работает или не работает заочник учителем исто" рии в школе, какое отношение он имеет к школе (например, работает, но не по специальности).

Проводя семинарские занятия со студентами"учителями, следует иметь в виду, что они уже владеют некоторыми профессиональными навыками и элементами методики преподавания, знакомы со школь" ной программой, учебниками, хрестоматией, методическими пособи" ями, хорошо представляют себе учащихся. Разговор с ними будет более профессиональным, но не более трудным: очень многие практики не" дооценивают теорию, ждут от науки готовых рецептов, иногда некри" тично воспринимают материал печатных методических разработок, не всегда умеют проанализировать имеющийся опыт.

Проводя семинарские занятия, важно не только обратить внимание на теоретические знания студентов, но и постараться применить их на

4

практике путем организации работы с текстом школьного учебника, использования ролевых игр и т. д.

Учебно"методическое пособие содержит тематику контрольных ра" бот, написание которых предусмотрено учебным планом. Прежде чем приступить к написанию контрольной работы студенты должны озна" комиться с требованиями, предъявляемыми к ее тексту и оформлению.

Важное место в пособии отводится характеристики требований к прохождению педагогической практики на VI курсе обучения и отчет" ной документации по его итогам. В помощь студентам приводятся об" разцы оформления отчетной документации, а также основные норма" тивные документы, связанные с функционированием средней школы в Республике Беларусь.

Представленное учебно"методическое пособие адресовано в первую очередь студентам"заочникам, однако может быть использовано и ру" ководителями педагогической практики дневной формы обучения на историческом факультете БГУ.

ПРАГРАМА ДЫСЦЫПЛІНЫ

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

Вучэбная праграма дысцыпліны «Методыка выкладання гісторыі» распрацавана ў адпаведнасці з наступнымі нарматыўнымі і метадыч" нымі дакументамі:

•Макет адукацыйнага стандарту вышэйшай адукацыі першай сту" пені (зацверджаны загадам Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь ад 13.06.2006 г. № 374);

•Адукацыйны стандарт «Вышэйшая адукацыя. Першая ступень. Спецыяльнасць 1—21 03 01 Гісторыя (па накірунках)» (зацверджаны 29.05.2008).

У вучэбнай праграме ўлічаны наступныя патрабаванні адукацыйна" га стандарта.

1.1. Агульныя патрабаванні да фарміравання сацыяльна.асобасных кам. петэнцый выпускніка. Агульныя патрабаванні да фарміравання сацыяль" на"асобасных кампетэнцый выпускніка вызначаюцца наступнымі прынцыпамі:

•гуманізацыі як прыярытэтнага прынцыпу адукацыі, што забяс" печвае асобасна"арыентаваны характар адукацыйнага працэсу і твор" чую рэалізацыю выпускніка;

•фундаменталізацыі, што спрыяе арыентацыі зместу дысцыплін сацыяльна"гуманітарнага цыклу на выяўленне сутнасных асноў і сувя" зей між разнастайнымі працэсамі навакольнага свету, прыродазнаўчымі

ігуманітарнымі ведамі;

•кампетэнтнаснага падыходу, што вызначае сістэму патрабаван" няў да арганізацыі адукацыйнага працэсу, накіраваных на ўмацаванне яго практычнай арыентаванасці, павышэнне ролі самастойнай працы студэнтаў пры вырашэнні задач і сітуацый, якія мадэлююць сацыяль" на"прафесійныя праблемы, фарміраванне ў выпускнікоў здольнасці дзейнічаць у зменлівых жыццёвых умовах;

•сацыяльна"асобаснай падрыхтоўкі, што забяспечвае фарміраван" не ў студэнтаў сацыяльна"асобаснай кампетэнтнасці, заснаванай на

6

адзінстве набытых гуманітарных ведаў і ўменняў, эмацыянальна"каш" тоўнасных адносін і сацыяльна"творчага вопыту з улікам інтарэсаў, пат" рабаванняў і магчымасцей навучэнцаў;

•міждысцыплінарнасці і інтэгратыўнасці сацыяльна"гуманітарнай адукацыі, рэалізацыя якіх забяспечвае цэласнасць вывучэння гумані" тарных ведаў і іх узаемасувязь з сацыяльным кантэкстам будучай пра" фесійнай дзейнасці выпускніка.

У адпаведнасці з адзначанымі прынцыпамі выпускнік вышэйшай навучальнай установы пры падрыхтоўцы ў межах адукацыйнай прагра" мы першай ступені павінен набыць наступныя сацыяльна"асобасныя кампетэнцыі: культурна"каштоўнаснай і асобаснай арыентацыі; грама" дзянскасці і патрыятызму; сацыяльнага ўзаемадзеяння; кампетэнцыя камунікацыі; зберажэння здароўя; самаўдасканалення.

Замацаванне ў выпускніка сацыяльна"асобасных кампетэнцый спрыяе развіццю сацыяльна"прафесійнай кампетэцыі як інтэграванага выніку адукацыйнага працэсу ў ВНУ.

Выпускнік у выніку сацыяльна"гуманітарнай падрыхтоўкі павінен развіць наступныя метапрадметныя кампетэнцыі:

•валоданне метадамі сістэмнага і параўнаўчага аналізу;

•уменне крытычнага мыслення;

•валоданне ўменнямі праектаваць і прагназаваць;

•уменне вучыцца, павышаць кваліфікацыю на працягу жыцця;

•уменне працаваць у камандзе;

•наяўнасць асобасных якасцей: самастойнасці, адказнасці, арга" нізаванасці, мэтаскіраванасці і іншых матывацыйна"каштоўнасных і эмацыянальна"валявых якасцей.

1.2. Мэта і задачы вучэбнай дысцыпліны. Мэта дысцыпліны «Мето" дыка выкладання гісторыі» — тэарэтычная і практычная падрыхтоўка будучых настаўнікаў гісторыі. Задачамі курса з’яўляецца авалоданне студэнтамі асноўнымі тэарэтычнымі ведамі, выпрацоўка уменняў, не" абходных для арганізацыі працэсса навучання гісторыі, выяўленне ас" ноўных развіваючых і выхаваўчых магчымасцей гісторыі.

У адпаведнасці з патрабаваннямі адукацыйнага стандарта да кампе" тэнцый выпускніка па дысцыпліне «Методыка выкладання гісторыі» выпускнік павінен ведаць:

•праблематыку і змест методыкі выкладання гісторыі, яе сувязь з іншымі дысцыплінамі;

•асноўныя дакументы, якія рэгулююць выкладанне гісторыі ў ся" рэдняй школе;

7

•сутнасць сучасных адукацыйных тэхналогій і асноўныя патраба" ванні да іх;

•сучасныя патрабаванні да ўрока гісторыі, структуру і тыпалогію ўрокаў;

•перавагі і недахопы лекцыйна"семінарскай сістэмы навучання;

•асноўныя сродкі навучання, нетрадыцыйныя падыходы ў наву" чанні гісторыі;

•асноўныя метады вуснага навучання гісторыі, альтэрнатыўныя падыходы ў вывучэнні гісторыі;

•структуру гістарычных ведаў;

•прынцыпы пабудовы вучэбных праграм па гісторыі;

•прыёмы работы з храналогіяй і картай (контурнымі картамі);

•асноўныя віды паўтарэння і методыку іх арганізацыі;

•правілы адбора і дэманстрацыі наглядных дапаможнікаў;

•методыку фарміравання гістарычных паняццяў, уменняў;

•класіфікацыю метадаў навучання і іх характарыстыку;

•педагагічны этыкет настаўніка гісторыі, нормы паводзін у педа" гагічным і вучэбным калектыве;

•крытэрыі ацэнкі ведаў, уменняў і навыкаў вучняў;

умець:

•выкарыстоўваць лагічныя заданні на ўроках гісторыі;

•складаць каляндарна"тэматычныя планы;

•аналізаваць урок з пазіцыі сучасных патрабаванняў да яго пра" вядзення;

•выкарыстоўваць нарматыўныя дакументы і метадычную літара"

туру;

•аб’ектыўна ацэньваць веды вучняў;

•працаваць з археалагічным матэрыялам, арганізоўваць працу з крыніцамі на ўроках гісторыі;

•выкарыстоўваць наглядныя дапаможнікі на ўроках гісторыі;

•фарміраваць уяўленні аб гістарычных фактах, часе, прасторы;

•арганізоўваць працу з кнігай (падручнікам, хрэстаматыяй, наву" кова"папулярнай літаратурай і г. д.) на ўроках гісторыі і дома;

•выбіраць метады, прыёмы і сродкі навучання;

•вызначаць мэту і задачы ўрока, яго месца ў сістэме гістарычнай адукацыі;

•вызначаць узровень асобаснага развіцця вучняў;

•складаць план і план"канспект урока;

8

•выкарыстоўваць лекцыйна"семінарскую сістэму навучання ў ся" рэдняй школе;

•арганізоўваць рознаўзроўневае навучанне;

•ажыццяўляць структурна"функцыянальны аналіз вучэбнага ма" тэрыялу.

1.3. Структура зместу вучэбнай дысцыпліны. У структуры зместу ву" чэбнай дысцыпліны вылучаюцца ўзбуйненыя дыдактычныя адзінкі — раздзелы.

Па кожнаму вучэбнаму раздзелу ў адпаведнасці з мэтай і задачамі па фарміраванню і развіццю ў студэнтаў прафесіянальных кампетэнцый праектуюцца і рэалізуюцца пэўныя лекцыйныя і семінарскія (практыч" ныя) заняткі. Змест тыпавой праграмы па методыцы выкладання гісто" рыі дазваляе вывучаць дысцыпліну па праблемнаму прынцыпу.

1.4. Метады (тэхналогіі) навучання. Па кожнаму вучэбнаму раздзелу

ўадпаведнасці з яго мэтай і задачамі па фарміраванню і развіццю ў сту" дэнтаў прафесіянальных кампетэнцый праектуюцца і рэалізуюцца раз" настайныя педагагічныя тэхналогіі. У ліку эфектыўных педагагічных методык і тэхналогій, што спрыяюць актывізацыі пазнавальнай твор" чай дзейнасці студэнтаў, набыццю імі вопыту самастойнага вырашэння разнастайных задач, варта вылучыць тэхналогіі праблемна"модульнага навучання; тэхналогіі модульна"рейтынгавага навучання; метад праек" таў, ці праектныя тэхналогіі; камунікатыўныя тэхналогіі (калоквіумы, дыскусіі, круглыя сталы, прэс"канферэнцыі, вучэбныя дэбаты і інш.); гульневыя тэхналогіі (арганізацыя і правядзенне дзелавых, ролевых, імітацыйных гульняў і інш.).

1.5. Накіроўваемая самастойная праца студэнтаў. Важную ролю ў пад" рыхтоўцы спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй адыгрывае выкарыс" танне кампетэнтнаснага падыходу, які істотна ўзмацняе практычную арыентаванасць адукацыйнага працэсу і павялічвае ролю кіруемай са" мастойнай працы студэнтаў. Кіруемая самастойная праца студэнтаў ар" ганізуецца ў адпаведнасці з Палажэннем аб самастойнай працы студэн" таў, распрацаваным вышэйшай навучальнай установай. Пры гэтым пат" рэбна кіравацца існуючымі нарматыўнымі дакументамі (Стандарт), а таксама накопленым вопытам Беларускага дзяржаўнага універсітэта і іншых ВНУ Рэспублікі Беларусь (Гл.: Сергеенкова В. В. Управляемая самостоятельная работа студентов. Модульно"рейтинговая и рейтин" говая системы. Минск, 2004; Лобанов А. П., Дроздова Н. В. Управляе" мая самостоятельная работа студентов в контексте инновационных тех"

9

нологий. Минск, 2005; Педагогические основы самостоятельной рабо" ты студентов / Под ред. О. Л. Жук. Минск, 2005).

Накіроўваемая самастойная праца студэнтаў прадугледжвае выка" нанне практычных заданняў, азнаямленне з вучэбнай і вучэбна"мета" дычнай літаратурай.

1.6. Дыягностыка сфарміраванасці кампетэнцый студэнта. Адукацый" ным стандартам першай ступені цыклу вызначаецца наступная працэ" дура дыягностыкі: вызначэнне аб’екта дыягностыкі, якім з’яўляюцца кампетэнцыі выпускніка; выяўленне фактычных вучэбных дасягнен" няў студэнта з дапамогай крытэрыяльна"арыентаваных тэстаў і іншых сродкаў дыагностыкі; вымярэнне ступені адпаведнасці вучэбных дасяг" ненняў студэнта патрабаванням навучальнага стандарта; ацэнка выні" каў адпаведнасці вучэбных дасягненняў студэнта патрабаванням аду" кацыйнага стандарта (з дапамогай шкалы ацэнак).

Ацэнка вучэбных дасягненняў студэнтаў на працягу семестра і на экзамене ажыцяўляецца па дзесяцібальнай шкале.

Пры дыягностыцы сфарміраванасці кампетэнцый выкарыстоўваюц" ца наступныя галоўныя сродкі: кантрольныя работы (кантрольнае за" данне), практычныя заданні, праекты і іншыя сродкі дыягностыкі.

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАЙ ДЫСЦЫПЛІНЫ

УВОДЗIНЫ

Задачы i праблемы курса. Месца методыкі выкладання гісторыі ў сістэме педагагічных навук.

Асноўныя дакументы, якія рэгулююць выкладанне гісторыі ў сярэд" няй школе. Асаблівасці зместу гістарычнай адукацыі. Паняцце аб стан" дартах гістарычнай адукацыі.

ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСНОВЫ МЕТОДЫКІ

ВЫКЛАДАННЯ ГІСТОРЫІ

Методыка выкладання гісторыі як навукі. Прадмет методыкі. Узнік" ненне і развіццё айчыннай методыкі выкладання гісторыі. Тры бакі на"

10