- •Техникалық факультет кафедра : «автОкөлік және жқұ»
- •Мазмұны
- •Жұмыс денесінің, қоршаған орта мен қалдық газдардың параметрлерін есептеу
- •1. Энергетикалық қондырғының негізгі жұмыс режимдерін анықтаймыз:
- •2. Отынның орташа элементарлы құрамын анықтаймыз.
- •3. Отын жануының төменгі жылу мәндерін есептейміз.
- •4. Жұмыс денесі параметрлерінің мәндерін табамыз.
- •5. Жану қоспасының мөлшерін анықтаймыз.
- •6. Толық жанбау өнімдері жеке компоненттерінің мөлшерін табамыз.
- •7. Қоршаған орта мен қалдық газдар параметрлері.
- •1. Жаңа зарядты қыздыру температурасының мәндерін есептейміз.
- •2. Енгізу кезіндегі зарядтың тығыздығын табамыз.
- •3. Енгізу кезіндегі қысымды жоғалту шамасын анықтаймыз.
- •4. Енгізу соңындағы қысым мәнін есептейміз.
- •5. Қалдық газдар коэффициентінің шамасын анықтаймыз.
- •6. Енгізу соңындағы температура.
- •7. Толтыру коэффициенті.
- •Сығу процесін есептеу
- •8. Сығу политропы орташа көрсеткішін анықтаймыз.
- •9. Сығу процесінің соңындағы қысым мен температура.
- •10. Сығу процесінің соңындағы орташа мольдік жылусыйымдылық.
- •Жану және ұлғаю процестерінің параметрлерін есептеу
- •6. Жылуды пайдалану коэффициенті.
- •7. Жану процесі соңындағы температура.
- •8. Жанудың максимальды қысымы.
- •9. Қысым жоғарылауының дәрежесі.
- •Кеңею және шығару процесстерінің параметрлерін есептеу реті
- •10. Кеңею және шығару процесстері.
- •Қозғалтқыштың жұмыс циклінің индикаторлық өлшемдерін есептеу
- •1. Индикаторлық қысымды анықтаймыз.
- •3. Индикаторлық қуат шамасын анықтаймыз.
- •4. Индикаторлық пәк мәнін табамыз.
- •5. Отынның меншікті индикаторлық шығынының шамасын есептейміз.
- •Қозғалтқыш пен цилиндрдің негізгі өлшемдері мен нәтижелі көрсеткіштерін есептеу
- •Механикалық жоғалтудың орташа қысымы.
- •Орташа тиімді қысым.
- •Механикалық қкп және тиімді қкп.
- •5. Отынның тиімді меншікті шығыны.
- •Цилиндр мен қозғалтқыштың негізгі параметрлерін есептеу реті
- •6. Қозғалтқыш литражы және бір цилиндрдің жұмыс көлемі.
- •7. Цилиндр диаметрі мен поршень жүрісі.
- •8. Қозғалтқыштың негізгі параметрлері мен көрсеткіштері.
- •Индикаторлық диаграмманы тұрғызу
- •Қозғалтқыштың сыртқы жылдамдық сипаттамаларын есептеу
- •2. Тиімді айналу моменті.
- •3. Орташа тиімді қуат.
- •4. Отынның меншікті тиімді шығыны.
- •5. Отынның сағаттық шығыны.
- •6. Сыртқы жылдамдық сипаттамасының параметрлерінің шамалары.
- •7. Есептеу нүктелері бойынша масштабпен сыртқы жылдамдық сипаттамасының диаграммасын тұрғызу.
- •Қозғалтқыштың жылулық балансын есептеу
- •1. Қозғалтқышқа отынмен бірге енген жылудың жалпы мөлшері.
- •Иінді-шатунды механизмнің динамикасын есептеу.
- •1. Газдардың қысым күшінің мәнін анықтау
- •1 Сурет. Индикаторлы диаграмманы р – φ координаттарына жаю.
- •2. Иінді – шатунды механизмнің бөлшектерінің массаларын келтіру.
- •3. Ишм әрекет ететін инерция күштерінің мәндерін анықтау.
- •2 Сурет. Иінді - шатунды механизмдегі күштердің әрекеттерінің схемасы:
- •4. Ишм әрекет ететін жалпы күштердің мәнін анықтау.
- •5. Ишм бөлшектеріне әсер ететін күштердің мәнін анықтау.
- •5. Кестедегі мәліметтер бойынша графиктер тұрғызылады.
- •Поршень тобы бөлшектерін есептеу.
- •1 Сурет. Поршень сызбасы.
- •Жұмысты орындау тәртібі. Поршеньді есептеу реті.
- •1. Иілу кернеуі.
- •2. Жылулық кернеу.
- •3. Сығылу кернеуі
- •4. Ажырау кернеуі.
- •5. Сақиналы маңдайшаның кесілген жерінің кернеуі.
- •6. Максималды үлесті қысым.
- •7. Поршень басы мен етегінің диаметрлерінің шамасын анықтау дұрыстығы.
- •Бензинді қозғалтқыштағы поршеньнің есептеуінің мысалы.
- •Поршень сақиналарының есептеу реті.
- •8. Сақинаның цилиндр қабырғасына түсіретін орташа қысымы (мПа)
- •9. Сақинаның иілу кернеуі.
- •10. Салқын күйдегі поршень сақинасының тіке қапсырмасындағы (замок) монтажды саңылау.
- •Бензинді қозғалтқыштың поршень сақинасының есеп үлгісі.
- •2 Сурет. Бензинді қозғатқыштың компрессионды сақинасының цилиндр айнасына түсіретін қысымының алмұрт тәрізді эпюрасы.
- •Поршень саусағын есептеу Реті.
- •11. Поршень саусағына әсер ететін жалпы күш (мн):
- •12. Шатунның поршень басының төлкесіне саусақтың түсіретін үлесті қысымы (мПа).
- •Карбюраторлы қозғалтқыштың поршень саусағының есебі.
- •Шатун тобын есептеу.
- •1 Сурет. Шатун тобының есесп сызбасы.
- •Поршеньнің басын есептеу реті.
- •10.2 Кесте. Шатунның поршень басының негізгі конструкциялық параметрлердің мәні.
- •1. Шатунның поршеньді басындағы кернеу.
- •2. Төлке мен бастың өзара жанасатын беттегі жалпы керілістің үлесті қысымы (мПа):
- •3. Поршень басының сыртқы және ішкі бетіндегі жалпы керілістің кернеуін Ляме формуласымен анықтайды:
- •4. Басты созатын жалпы күш.
- •5. Қалыпты жұмыс пен иілу моменті.
- •2 Сурет. Шатунның поршеньді басына жүктемені тарату:
- •6. Поршеньді бастағы сыртқы және ішкі талшықтардың кернеуі.
- •7. Басты қысатын жалпы күш.
- •8. Қысатын жалпы күштен түсетін кернеу.
- •Карбюраторлы қозғалтқыштағы шатунның поршеньді басын есептеу мысалы.
- •2. Иінді бастың есептеу тәртібі.
- •10. Инерционды күштердің әсерінен батың қақпағының кернеуі.
- •11. Қыстырмалардың деформациясын есепке алып, қақпақтың иілу кернеуі (мПа):
- •Карбюраторлы қозғалтқыш шатунның иінді басын есептеу мысалы.
- •3. Шатун өзекшесін есептеу реті.
- •12. Шатунды қысатын күш.
- •13. Шатунды созатын күш.
- •14. Сығу мен бойлық иілудің максималды кернеуі.
- •15. Рр созу күшінен пайда болатын минималды кернеу.
- •4. Шатунды болттарды есептеу реті.
- •16. Бастапқы бұрау күші (мн).
- •17. Болтты созатын жалпы күш.
- •18. Болтта пайда болатын максималды және минималды кернеулерді бұранданың ішкі диаметрінің қимасында анықтайды:
- •Карбюраторлы қозғалтқыштың шатунды болтын есептеу мысалы.
- •Қозғалтқыштың корпусын есептеу.
- •Цилиндр блогын есептеу реті.
- •Цилиндр гильзасын есептеу реті.
- •1. Гильза қабырғасының конструктивті қабылданған қалыңдығын цилиндр ыдыстарын есептеуге арналған формуламен тексереді:
- •2. Газ күштерінің әсерінен болатын σР созу кернеуі.
- •3. Гильзаның сақиналы қимасы бойынша созу кернеуі.
- •8. Газ қысымы мен температура өзгерісінен болатын жалпы кернеулер:
- •Карбюраторлы қозғалтқышының цилиндр гильзасын есептеу мысалы
- •Цилиндр блогының басын есептеу реті.
- •9. Ажырау кернеуі.
- •Блок басының шпилькасын есептеу реті.
- •1 Сурет. Шпильканың есептік сызбасы.
- •Карбюратор қозғалтқышының блок басы шпилькасын есептеу мысалы.
- •2 Сурет.Болаттың кернеу концентрациясына сезгіштік коэффиценті
- •Карбюратор қозғалтқышының газ тарату элементтерін есептеу.
- •Клапан мен мойынның өтуші қималарының негізгі өлшемдерін есептеу реті.
- •Клапанның уақыт-қимасын есептеу мысалы.
- •18. Итергішке келтірілген газ тарату механизмнің қозғалатын бөлшектернің массасы.
- •19. Майысу жебесі, мм
- •Карбюраторды есептеу.
- •Диффузорды есептеу реті.
- •1 Сурет. Қарапайым карбюратор сызбасы.
- •1. Диффузордың кез-келген қимасы үшін ауаның теориялық жылдамдығы ωВ (м/с) (гидравликалық кедергілер ескерілмеді):
- •2. Диффузордағы ауаның нақты жылдамдығы:
- •2 Сурет. Ауаның шығын коэффицентінің диффузордағы ыдырауға байланысты тәуелділігі
- •3. Диффузор арқылы өтетін ауаның нақты секундтық шығыны (кг/с) диффузордың өлшемдеріне бойынша келесі теңдеумен анықталады:
- •Жиклерді есептеу реті.
- •3 Сурет. Қоспаны компенсациялаудың түрлі жүйелері бар карбюратор сызбалары.
- •4. Басты жиклер арқылы ағатын отынның теориялық жылдамдығы
- •5. Компенсациялық жиклер арқылы ағатын отынның теориялық жылдамдығы.
- •6 Сурет. Электронды басқарылатын карбюратордың басты мөлшерлеуіш жүйесінің сызбасы.
- •Карбюраторды есептеу мысалы.
- •7 Сурет. Карбюратордың есептелетеін сипаттамасы.
- •Майлау жүйесінің элементтерін есептеу.
- •Майлы сорғының есебі.
- •1. Отыннан бөлінетін жылу мөлшері.
- •3. Сорғының есептелетін еңбек өнімділігі.
- •4. Тісті доңғалақтың айналу жиілігі:
- •5. Тістің ұзындығы
- •6. Майлы сорғының жетегіне жұмсалған қуат (кВт):
- •Майлы сорғыны есептеу мысалы.
- •Центрифуганы есептеу.
- •1 Сурет. Центрифуга сызбасы.
- •8. Екі қақпақ түзейтін айналдырушы момент (н·м):
- •9. Қарсылық моменті:
- •10. Ротордың айналу жиілігінің центрифуганың конструктивті және гидравликалық көрсеткіштерінен тәуелділігі:
- •11. Екі қақпақ арқылы майдың шығыны (м3/с)
- •12. Центрифуга жетегіне жұмсалған қуат (кВт):
- •Центрифуганы есептеу мысалы.
- •Майлы радиаторды есептеу.
- •13. Судың радиатордан алып кететін жылу мөлшері:
- •14. Майдан суға жылуды беру коэффиценті, [Вт/(м2·к)]
- •15. Майдың қозғалтқыштан алып кететін жылу мөлшері (Дж/с):
- •16. Май радиаторға кіргенде және шыққан мезетіндегі температурасы, к:
- •17. Сумен жуылатын майлы радиатордың салқындатқыш беті
- •Салқындату жүйесінің элементтерін есептеу.
- •1. Сұйықпен салқындатқанда алып кетілетін жылудың мөлшері (Дж/с)
- •5. Радиатор арқылы өтетін сұйықтықтың мөлшері (кг/с):
- •Ауамен салқындатқыш бетті есептеу реті.
- •Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қ. ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Техникалық факультет кафедра : «автОкөлік және жқұ»
050713 – «Көлік, көлік техникасы және технологиялары» мамандығының 3 курс студенттеріне арналған
«Көлік техникасының энергетикалық қондырғылары» пәні бойынша практикалық жұмыстарды орындауға арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
Ақтөбе 2012
Құрастырған:
Ерманов М. Б. – Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті,
техникалық факультетінің «Автокөлік және жол қозғалысын ұйымдастыру» кафедрасының аға оқытушысы
050713 – «Көлік, көлік техникасы және технологиялары» мамандығының студенттеріне арналған «Көлік техникасының энергетикалық қондырғылары» пәні бойынша практикалық жұмыстарды орындауға арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар.
Оқу-әдістемелік нұсқауда қазіргі уақыттағы автомобильдің энергетикалық қондырғыларын жүйелі есептеу әдістемесі бар. Теориялық циклдардың есептеуін және сараптау электро - есептеуіш машиналарда орындауға болады.
Оқу-әдістемелік нұсқау келесі негізгі бөлімдердің есептеуін қарастырады: энергетикалық қондырғының жұмыс циклдарын жылулық есептеу; энергетикалық және экономикалық көрсеткіштерін есептеу; иінді – шатунды механизмнің динамикасын есептеу; негізгі бөлшектер мен түйіндерді беріктілікке есептеу және энергетикалық қондырғылар жүйесін есептеу .
Ақтөбе: Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің редакциялық-баспа бөлімі, 2012 жыл.
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті, Техникалық факультеті, «Автокөлік және жол қозғалысын ұйымдастыру» кафедрасы отырысында қаралды және бекітілді.
«____» ________________201__жылдан №_____хаттама
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті, Техникалық факультеті кеңесінде келісілді.
«____» ________________201__жылдан №_____хаттама
Рецензия беруші:
Мурзагалиев А. Ж. – т.ғ.к., доцент, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе
мемлекеттік университеті техникалық факультетінің деканы
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді және баспаға ұсынылды.
«____» ________________201__жылдан №_____хаттама
Мазмұны
Алғы сөз......................................................................................................................4
1. №1 практикалық жұмыс
Жұмыс денесінің, қоршаған орта мен қалдық газдардың параметрлерін есептеу.........................................................................................................................5
2. №2 практикалық жұмыс
Енгізу және сығу процестерінің параметрлерін есептеу....................................12
3. №3 практикалық жұмыс
Жану және ұлғаю процестерінің параметрлерін есептеу......................................20
4. №4 практикалық жұмыс
Қозғалтқыштың жұмыс циклінің индикаторлық өлшемдерін есептеу................24
5. №5 практикалық жұмыс
Қозғалтқыш пен цилиндрдің негізгі өлшемдері мен нәтижелі көрсеткіштерін есептеу........................................................................................................................26
6. №6 практикалық жұмыс
Қозғалтқыштың сыртқы жылдамдық сипаттамаларын есептеу...........................32
7. №7 практикалық жұмыс
Қозғалтқыштың жылулық балансын есептеу.........................................................36
8. №8 практикалық жұмыс
Иінді – шатунды механизмнің динамикасын есептеу...........................................38
9. №9 практикалық жұмыс
Поршень тобын есептеу............................................................................................44
10. №10 практикалық жұмыс
Шатун тобын есептеу................................................................................................57
11. №11 практикалық жұмыс
Қозғалтқыштың корпусын есептеу.........................................................................76
12. №12 практикалық жұмыс
Карбюратор қозғалтқыштың газ тарату элементтерін есептеу............................89
13. №13 практикалық жұмыс
Карбюратор элементтерін есептеу...........................................................................98
14. №14 практикалық жұмыс
Майлау жүйесінің элементтерін есептеу...............................................................111
15. №15 практикалық жұмыс
Салқындату жүйесінің элементтерін есептеу.......................................................119
Пайдаланған әдебиеттер тізімі...............................................................................124
3
Алғы сөз
Осы оқу-әдістемелік нұсқауда қазіргі уақыттағы автомобильдің ээнергетикалық қондырғыларын жүйелі есептеу әдістемесі бар. Теориялық циклдардың есептеуін және анализін ЭЕМ-да орындауға болады. Кешенді жылулық есептеудің динамикалық есептеумен және энергетикалық қондырғылардың жүйелері мен бөлшектерінің есептеуімен бірдейлілігі екі энергетикалық қондырғылардың есептеу мысалында көрсетілген: ұшқынмен оталатын карбюратор қозғалтқыштың және енгізу жүйесіне бензинді бүркейтін қозғалтқыштың энергетикалық қондырғыларының кешенді есептеулері.
Ұшқыннан оталатын және жеңіл отынды (бензинді) енгізу түтігі мен цилиндрге тікелей бүркейтін жаңа қозғалтқыштардың анализі және энергетикалық қондырғылардың теориялық және нақты циклдарын есептегенде электронды есептеуіш техниканы қолдану мүмкіндігі қарастырылады.
Қозғалтқыштар есептеу мен сынақ кезінде электронды-есептеуіш машиналарды қолдану мүмкіндігіне көп көңіл бөлінді. Қазіргі уақытта электронды-есетеуіш техника мотоқұрылыс зауыттарда, ғылыми-зерттеу орталықтарында, конструкторлық және жөндеу мекемелерінде және жоғарғы оқу орындарында кең қолданылады.
Бүгінгі есептерді орындау үшін автомобиль қозғалтқышын өндіру жәнеэксплуатацияға байланысты маман теория жағынан, іштен жану қозғалтқышының құрылысы мен есептеуі бойынша терең білімді болуы керек.
Оқу-әдістемелік нұсқау негізгі 4 бөлімнен тұрады:
1) қозғалтқыштың жұмыс процестері және сипаттамасы;
2) қозғалтқыштың кинематикасы және динамикасы;
3) негізгі бөлшектер мен түйіндерді беріктікке есептеу;
4) қозғалтқыштың жүйелері.
Оқу-әдістемелік нұсқау 050713 – «Көлік, көлік техникасы және технологиялары» мамандығына арналған «Көлік техникасының энергетикалық қондырғылары» курсының бекітілген бағдарламасына сәйкес дайындалды. Оқу-әдістемелік нұсқау студенттерге тек қана материалды, терең білімді ұғу үшін ғана емес, осы білімді автомобиль қозғалтқышын құрастыру және есептеу кезінде пайдалануды мақсат қылады.
4
№1 ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС