Жоспар:

1. Мамандықты анықтау;

2. Мамандықтың классификациясы

3. Профессиографияның түсінігі

Мамандық бұл – еңбек қызметініңбір түрі. Мамандық адамнан айқын, арнайы дайындықтардан өткізіліп үйренген, оқыған тәжірибелерін талап етеді. Сонымен қатар көптеген мамандықтардың қатарына бөлінеді. Мысалы: Заңгер мамандықтарына – прокурор, сод төрешісі, тергеуші және т.б. Дірігерлер – хирург, терапевт, окулист және т.б. кіреді. Көбінесе 20 ғасырдың аяғында мамандықтар жоғары дәрежеде өзгереді, өйткені әлеуметтік ортада техникалық процестің өркендеуі жоғары дәрежеде бір мамандықтар жойылып жатса, оның орнына басқалары туындап жатыр (менеджмент, қорғаушы, брокер және т.б.), мамандықтардың бірнеше жіктемесі бар. Е.А. Климов мамандықтарды еңбек қызметі бойынша 5 топқа бөледі:

1. «Адам-адам» - еңбек қызметі – адам болып табылады. Мысалы: ұйымның басқарушысы, тәрбиеші, заңгер, дәрігер, жол серік;

2. «Адам-техника» - еңбек қызметі – машина, приборлар, оператор. Мысалы: жүргізуші, фотограф, техникалық құрылғы бойынша эксперт;

3. «Адам табиғат» - еңбек қызметі – жер, су, өсімдіктер, жануарлар. Мысалы: геолог.

4. «Адам-белгілі жұмыс - еңбек қызметі – шартты белгілер, формулалар, сөздер. Мысалы: экономист, математик, программист, корректр.

5. «Адам-суреттеу бейнесі

еңбек қызметі – суреттеу бейнесі және оның элементтері. Мысалы: суретші, әртіс, сылаушы, зергер.

Профессиография – адамның психофизикалық психологиялық қабілеттерін, еңбек қызметтерін суреттеу әдісінің бірі. Профессиографияның нәтижесінде профессиограмма құрылады.

Профессиограмманы жеке және комплексті деп бөлуге болады. Жеке профессиограмма жұмыс жөнінде ғылыми дисциплинаны немесе ғылымды көрсететін жеке көзқарастың бірі. Мысалы: әлеуметтік санитарлық гигиенаның көрсеткіштері.

Комплекстік профессиограмма – бұл жұмысты жан-жақты бейнелеп отыру. Психология, физиология, техника және т.б. жатады.

Универсалды профессиограмма – еңбекті сипаттап, ақпаратты бағалап отырады. Бұндай профессия кең спектрлі болып келеді.

Е.М. Иванова профессиограмманың келесідей түрлерін ұсынды:

1. Ақпараттық профессиограмма

2. Конструктивті профессиограмма

3. Бағыттаушы-диагностикалық профессиограмма

4. Әдістемелік профессиограмма

5. Диагностикалық профессиограмма

Профессиограмма бұл мамандықтың психологиялық бейнесі, бұл жұмыстың міндеттері сапалы түрде орындалып отыруын талап етеді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Мамандық дегеніміз не?

2. Мамандықтың классификациясын айтып беріңіз.

3. Профессиографияның түсінігін түсіндіріңіз.

Негізгі әдебиеттер:

6. Абрамова Г.С. Введение в практическуюпсихологию. М., 1995.

7. Еникеев М.И. Основы общей и юридической психологии.-М., 1997.

8. Климов Е.А. Введение в психологию труда. М., 1988.

9. Сегизбаев О.С. История казахской философии.-Алматы, 1999.

10. Немов Р.С. Психология.-М., 1995.

11. Общая психология / Под.ред. А.В. Петровского.-М., 1986.

12. Психологический словарь / Под.ред. В.В. Давыдова и др.-М., 1993.

13. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования.-М.: Академия, 2003.

14. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от деятельности к личности. – М.: Аспект Пресс, 1995.

15. Педагогика и психология высшей школы: учебное пособие. – Отв.Ред. М.В. Буланова-Топоркова., Ростов н/Д: Феникс, 2002.

16. Самоукина Н.В. Психология профессиональной деятельности. – СПб.: Питер, 2004.

17. Словарь персоналий. Психология от А до Я.. М., 1997.

Қосымша әдебиет:

5. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. – М., 1996.

6. Леонтьев А.Н. Изб. Психологические произведения. М.: Педагогика, 1983.

7. Ломов Б.Ф. Вопросы общей, педагогической и инженерной психологии. М.: Педагогика, 1991.

8. Романов В.В. Юридическая психология. – М., 1998.

№8 дәріс тақырыбы: Психологиялық жүйенің негізі «Адам-машина-орта». Эргономика және психология

Мақсаты: «Адам-машина-орта» жүйесіндегі психологиялық негіздерді құрастыру. Эргономика жайында ақпарат алу.

Кілтті сөздер: инженерлік психология, эргономика, «адам-машина-орта» жүйесі.

Жоспар:

1. Инженерлік психология түсінігі

2. «Адам-машина-орта» жүйесі

Инженерлік психологияның теоретика-методологиялық негізі. Инженерлік психологияның специфика әдісі. «Адам-машина» жүйесінің жіктелуі мен ерекшеліктері. «Адам-машина» жүйесінің сапасының көрсеткіші. «Адам-машина» жүйесіндегі оператор және оның қызметінің жалпы жүйесі. Оператордың еңбегіндегі кәсіптік әрекет және кәсіптік мәселелер. Ұжымдарға компьютерлік технологияны енгізу. Компьютер «компьютерлік метафора» жолын байыту және «ұйым жобасы» адам парасаты нұсқасы ретінде. Жұмысшының кеңістігіндегі эргономикалық психология.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Инженерлік психология нені зерттейді?

2. «Адам-машина-орта» жүйесі түсініктерін ашыңыз

Негізгі әдебиеттер:

1. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования.-М.: Академия, 2003.

2. Пряжников Н.С., Пряжникова Е.Ю. Психология труда и человеческого достоинства: Учебное пособие для студентов вузов.-М.: «Академия», 2003.

3. Основ инженерной психологии: Учебник/Под ред. Б.Ф. Ломова.-М., 1986.

4. Стрелков Ю.К. Инженерная и профессиональная психология.-М., 2001.

5. Акопов Г.В. Социальная психология образования.-М.: Флинта, 2000.

Қосымша әдебиет:

1. Морозов А.В. Деловая психология.-СПб.: «Союз», 2002.

2. Самоукина Н.В. Психология профессиональной деятельности. – СПб.: Питер, 2004.

3. Пряжников Н.С., Пряжникова Е.Ю. Психология труда и человеческого достоинства: Учебное пособие для студентов вузов.-М.: «Академия», 2003.

№9 дәріс тақырыбы: Кәсіптік қызметтегі сенімділік мәселелері

Мақсаты: Кәсіптік қызметтегі сенімділік мәселелерін құрастыру.

Кілтті сөздер: құзіреттілік, кәсіби құзіреттілік, кәсіби іс

Жоспар:

1. Еңбекті кәсіби орындау

2. Кәсіби құраушы

3. Мотивациялық (уәждік) құраушы

4. Кәсіби іс

Еңбекті кәсіби орындау – бұл үнемі оны жоғары деңгейде жүзеге асыру. Шынайы кәсіби іске «құзіреттілік» сөзі жақын. Құзіреттілік – бұл техникалық процестердің қосылуы, өзінше және жауапты әрекет етуге көмектесетін техникалық процестердің қосылуы, өзінше және жауапты әрекет етуге көмек, адамның нақты қызметтерін орындау қабілеті мен ептілігін иемдену. Құзіреттіліктің барын адам еңбегі қорытындысы бойынша айтуға болады. Құзіреттілікті адамның тырысуы мен білімділігіне жатқызуға болмайды. Кәсіби құзіреттіліктің келесідей түрлерін ажыратады:

• арнайы құзіреттілік – кәсіби іс-әрекетті жоғары деңгейде иемдену, өзінің кейінгі кәсіби дамуын жоспарлау қабілеті;

• әлеуметтілік құзіреттілік – берілген мамандықта қабылданған кәсіби қарым-қатынастың тәсілдерін иемдену, серіктестікке дайындық, өзінің еңбек нәтижесіне әлеуметтік жауапкершілік;

• тұлғалық құзіреттілік – тұлғалық өзін көрсету және өзіндік даму тәсілдерін иемдену;

• индивидуалды құзіреттілік – мамандық шеңберінде өзін-өзі жетілдіру және индивидуалдылықтың даму тәсілдерін қолдану, кәсіби өсуге дайындық.

Айтылған құзіреттілік түрлері бір адамда сәйкес болмайды. Ол өз аумағында жақсы маман болуы мүмкін, бірақ қатынаса алмайды. Көбіне кәсіби істің екі түрін қарастырады: уәждік және операциондық.

Кәсіби істің жоғары деңгейі үшін уәждік құраушының басты мінездемесі мамандықтың рухани толығуы болып табылады:

• мамандықтың басқа адамдардың жақсылығына бағытталған, мамандықта қалу тілегі;

• өз еңбегінде жоғары деңгейлерге жету уәжі;

• уәждік ортада кәсіби деформациялардың жоқтығы;

• кәсіби бақылаудың ішкі локусы, яғни сәттіліктің, сәтсіздіктің өз-өзінде , себептерінде іздеу;

• күйзелудің жоқтығы.

Кәсіби істің операциондық ортасы үшін мамандықтың рухани толықтыруының «технологиялық» қамтамасыз ету басты болып табылады:

• дамыған кәсіби сана;

• еңбектің жоғарғы өнімділігі, жоғарғы жетістіктердің сенімділігі мен беріктілігі;

• кәсіби үйрену және ашықтық;

• кәсіпке шығармашылық қатынас.

Кәсіби істің келесідей деңгейлерін көрсетеді:

• кәсіби іске дейін – мамандықты игергенде әрбір өтетін деңгейі;

• кәсіби іс – адам өмірінің көп бөлігін алатын деңгей;

Бұл деңгейдің ішінде топтарды көрсетеді: адамның мамандыққа бейімделуі, мамандықта адамның өзектілігі, шеберлік түрінде мамандықты еркін иемдену.

Керемет кәсіби іс – кәсіби іс-әрекеттің оның жоғарғы жетістіктерінде және шығармашылық сәттіліктерінде өркендеуін сипаттайтын деңгейі. Бұл деңгейдің адамдары өз уақыттарын оқып, қоғам мен мамандықты жаңа міндеттер қоюға дайындайды. Көбінесе бұл деңгейде адамды кәсіби-жан-жақты қылатын басқа жақын мамандықтарды иемдену өтеді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. Еңбекті кәсіби орындау дегеніміз не?

2. «Кәсіби іс» түсінігін түсіндір.

3. Уәждік құраушы түрлерін атаңыз.

4. Кәсіби істің түрлерін атаңыз.

Негізгі әдебиеттер:

1. Абрамова Г.С. Введение в практическуюпсихологию. М., 1995.

2. Еникеев М.И. Основы общей и юридической психологии.-М., 1997.

3. Климов Е.А. Введение в психологию труда. М., 1988.

4. Сегизбаев О.С. История казахской философии.-Алматы, 1999.

5. Немов Р.С. Психология.-М., 1995.

6. Общая психология / Под.ред. А.В. Петровского.-М., 1986.

7. Психологический словарь / Под.ред. В.В. Давыдова и др.-М., 1993.

8. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования.-М.: Академия, 2003.

9. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от деятельности к личности. – М.: Аспект Пресс, 1995.

10. Педагогика и психология высшей школы: учебное пособие. – Отв.Ред. М.В. Буланова-Топоркова., Ростов н/Д: Феникс, 2002.

11. Самоукина Н.В. Психология профессиональной деятельности. – СПб.: Питер, 2004.

12. Словарь персоналий. Психология от А до Я.. М., 1997.

Қосымша әдебиет:

1. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. – М., 1996.

2. Леонтьев А.Н. Изб. Психологические произведения. М.: Педагогика, 1983.

3. Ломов Б.Ф. Вопросы общей, педагогической и инженерной психологии. М.: Педагогика, 1991.

4. Романов В.В. Юридическая психология. – М., 1998.

№10 дәріс тақырыбы: Жоғары оқу орнындағы оқытушының бейнесі

Мақсаты: Жоғары оқу орнының оқытушыларының бағыты, атқаратын қызметін айқындау.

Кілтті сөздер: педагогикалық іс-әрекет, педагогикалық бағыт, педагогикалық қарым-қатынас.

Жоспар:

1. ЖОО оқытушысына анықтама

2. Жалпы мәдени білімдер

Педагогикалық іс-әрекеттің мақсаты полифункционалды, сондықтан педагогикалық міндеттер өз табиғатынан кешенді мінезге ие. ЖОО оқытушысының іс-әрекетінің негізгі мазмұнына бірнеше функцияның – оқытушы, тәрбиелеуші, ұйымдастырушылық және зерттеушілік функцияларды орындауды қосады.

Барлық ЖОО оқытушыларын шартты түрде 3 топқа бөлуге болады:

1. педагогикалық бағыты басым оқытушылар;

2. зерттеушілік бағыты басым;

3. педагогикалық және зерттеушілік бағыттарының бірдей көрінуі.

Жалпы мәдени білімдерге өнер мен әдебиет саласындағы білімдер, дін, заң, саясат, экономика және әлеуметтік өмір, экологиялық мәселелерге бағытталу және біліп жүру мазмұнды қызығушылықтардың болуы және хобби жатады. Олардың дамуының төменгі деңгейі жеке тұлғаның бір жақтылығына әкеледі және студенттерді тәрбиелеу мүмкіндіктерін шектейді. Жалпы мәдени құраушылардың мәнін көп жағдайда қазіргі оқытушылар дұрыс бағаламайды, бұл оның көзге көрінетіндей дұрыс дамымауына әкеледі. Бұл факт көп зерттеулерде нақтыланған.

Арнайы білімдерге пәнді білу, сонымен қатар педагогика, психология және білім беру әдістемесін білу жатады. Пәндік білімдерді оқытушылардың өздері, олардың әріптестері жоғары бағалайды және ережеге сай, жоғары деңгейде тұрады. Педагогикалық қарым-қатынас тиімділікті анықтайтын фактор педагогтың ұстаным типі болып табылады. Ұстаным дегенде бір типті жағдайда белгілі бір бейнемен әсер етуге дайындық айтылып отыр.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. ЖОО оқытушысына анықтама беріңіз?

2. «Жалпы мәдениет білімдер» түсінігі нені білдіреді?

Негізгі әдебиеттер:

1. Абрамова Г.С. Введение в практическуюпсихологию. М., 1995.

2. Еникеев М.И. Основы общей и юридической психологии.-М., 1997.

3. Климов Е.А. Введение в психологию труда. М., 1988.

4. Сегизбаев О.С. История казахской философии.-Алматы, 1999.

5. Немов Р.С. Психология.-М., 1995.

6. Общая психология / Под.ред. А.В. Петровского.-М., 1986.

7. Психологический словарь / Под.ред. В.В. Давыдова и др.-М., 1993.

8. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования.-М.: Академия, 2003.

9. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от деятельности к личности. – М.: Аспект Пресс, 1995.

10. Педагогика и психология высшей школы: учебное пособие. – Отв.Ред. М.В. Буланова-Топоркова., Ростов н/Д: Феникс, 2002.

11. Самоукина Н.В. Психология профессиональной деятельности. – СПб.: Питер, 2004.

12. Словарь персоналий. Психология от А до Я.. М., 1997.

Қосымша әдебиет:

1. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. – М., 1996.

2. Леонтьев А.Н. Изб. Психологические произведения. М.: Педагогика, 1983.

3. Ломов Б.Ф. Вопросы общей, педагогической и инженерной психологии. М.: Педагогика, 1991.

4. Романов В.В. Юридическая психология. – М., 1998.

№11 дәріс тақырыбы: Тұлға және тұлға аралық қарым-қатынас психологиясы

Мақсаты: Тұлға және тұлға аралық қарым-қатынас психологиясытуралы түсінік беру.

Кілтті сөздер: индивид, жеке тұлға, бағыттылық, биопсихикалық қасиеттер.

Жоспар:

1. «Индивид» түсінігі

2. «Индивидуалдық» түсінігі

3. Тұлға аралық қатынас

Индивид - өз тегінің оның жеке тұлғасының және индивидуалдығының дамуының алғышарттары ретінде көрінетін психофизиологиялық қасиеттерімен тұтас қайталанбас өкілі ретіндегі адам.

Жеке тұлға – белгілі бір қоғамның, белгілі бір әлеуметтік топтың өкілі болып табылатын, белгілі бір іс-әрекет түрімен айналысатын, қоршаған ортаға өз қатынасын түсінетін және индивидуалды-психологиялық ерекшеліктер берілген нақты адам.

Адам жеке тұлға ретінде психологиялық көзқарас бойынша дамушы өзіндік санамен мінезделетін, ақыл-ой белсенділігінің қалыптасуының негізі болып табылатын, жеке тұлғаның ең алдымен өзін-өзі тануға бағытталған іс-әрекеттерімен ойларындағы еркіндігін, өзін жетілдіру және өмірдің мәнін іздеу, белсенділікпен шынайыланған мүмкіндіктердің шегінен, рольдік алдын-ала жазылған шектеулерден шығуға ұмтылыспен, іс-әрекет сферасын кеңейтумен, мен бейнесінің болуы адамның жеке тұлғасының бірлігін қамтамасыз ететін және өзін-өзі құрметтеу сезімінде, тартылыс деңгейінде және т.б. көрінетін шынайы өзі жайлы, күтілетін өзі жайлы, идеалды өзі жайлы елестеулер жүйесін, бағыттылықпен мотивтердің тұрақты жүйесімен жинақталған.

Индивидуалдық – индивидтің психикасы мен жеке тұлғасының өзіндік бейнесі және оның қайталанбайтындығы. Темперамент пен мінез-құлық бітістерінде, эмоционалды және еріктік сферада, қызығушылықтарда, қажеттіліктерде және адамның ерекшеліктерінде көрінеді.

Бағыттылық. Бұл құрылымға жататын жеке тұлғаның белгілері туа біткен міндеттерге ие емес, ол қоғамдық сананы көрсетеді. Әлеуметтік тәжірибе. Бұл құрылым жеке тәжірибе негізінде оқыту арқылы алынған білімдерді, ептілік дағдыларын білдіреді.

Биопсихикалық қасиеттер. Бұл биологиялық шартталған құрылымша.

Монипуляция – бұл тұлға аралық қатынастың кең тараған формасы, өзінің жасырын ойына жету мақсатында қарым-қатынастағы серіктесіне әсер етуді тұжырымдайды.

Диалог - бұл қарым-қатынастағы серіктестіктердің өзара тану, өзін-өзі тану және өзіндік даму мақсатына ие тең құқылы субъективті қатынас.

Педагогикалық қарым-қатынас – оқытушы мен оқушының, олардың оқу және тәрбие процесіндегі кәсіптік қарым-қатынасы. Педагогикалық қатынастардың алатын негізгі функциясын бөліп көрсетеді:

1. коструктивті;

2. ұйымдастырушылық;

3. коммуникативтілік;

4. информациялық;

5. эмоционалды;

6. бақылау-бағалаушы.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1. «Индивид» түсінігін ашыңыз.

2. «Индивидуалдық» түсінігін түсіндіріңіз.

3. «Тұлға аралық қатынас» дегеніміз не?

Негізгі әдебиеттер:

1. Абрамова Г.С. Введение в практическуюпсихологию. М., 1995.

2. Еникеев М.И. Основы общей и юридической психологии.-М., 1997.

3. Климов Е.А. Введение в психологию труда. М., 1988.

4. Сегизбаев О.С. История казахской философии.-Алматы, 1999.

5. Немов Р.С. Психология.-М., 1995.

6. Общая психология / Под.ред. А.В. Петровского.-М., 1986.

7. Психологический словарь / Под.ред. В.В. Давыдова и др.-М., 1993.

8. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования.-М.: Академия, 2003.

9. Смирнов С.Д. Педагогика и психология высшего образования: от деятельности к личности. – М.: Аспект Пресс, 1995.

10. Педагогика и психология высшей школы: учебное пособие. – Отв.Ред. М.В. Буланова-Топоркова., Ростов н/Д: Феникс, 2002.

11. Самоукина Н.В. Психология профессиональной деятельности. – СПб.: Питер, 2004.

12. Словарь персоналий. Психология от А до Я.. М., 1997.